quarta-feira, 10 de outubro de 2018

Aulas de yorùbá com Olùkọ́ Orlandes

                                                             
Ẹ̀kọ́ èdè yorùbá orí íńtánẹ́ẹ̀tì pẹ̀lú Olùkọ́ Orlandes.
Aula de yorubá online com Olùkọ́ Orlandes.





A dúpẹ́ gan-an lọ́wọ́ gbogbo àwọn ọmọ ìlú Ìlérí tí ó dìbò fún Adélia, arábìnrin mi, láti sọ Aṣòfin Ìpínlẹ̀. 
Agradecemos sinceramente a todos os promissenses que votaram em minha irmã Adélia para deputada estadual. 



Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).



Ẹ̀kọ́, s. Aula.
Èdè, s. Língua, idioma.
Orí íńtánẹ́ẹ̀tì, s. Online.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

Olùkọ́, s. Professor.
A, àwa, pron. pess. Nós.
A, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos, geralmente concretos, com algumas exceções, Ta- queimar; ata - pimenta.
A, pref. Para dar forma equivalente a Ẹni tí - a pessoa que, aquele que. Em provérbios, poesias e enigmas etc., é impessoal e tem sentido de pessoa, na forma passiva.
Á, part. v.  Forma alternativa para fazer o tempo futuro dos verbos. Á (com significado de ir). Mà á jẹ ẹ̀bà - Eu vou comer pirão de mandioca.
A, á, pron. da terceira pessoa do singular, representado pela repetição da vogal final do verbo. Os demais pronomes possuem formas definidas. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa. Ó bá - Ele ajudou; Ó bá a - Ele a ajudou.

A dúpẹ́!, expr. Nós agradecemos. 
Ẹ ṣé!, expr. Obrigado! “Ẹ ṣé gan-an pé ẹ fara balẹ̀ gbọ́ mi.”- “OBRIGADO por ter me ouvido.”
Ẹ ṣe modupẹ oo!, expr. Obrigado!.
Ẹ ṣe é o!, expr. Cumprimento de agradecimento, obrigado.
Ẹ ṣeun!, expr. Obrigado! 
Ẹ ṣeun púpọ̀! expr. Muito obrigado! 

Lọ́wọ́, s. Mãos. Usado no sentido de dar apoio e segurança a alguma coisa. Ti ń lọ lọ́wọ́ - atual.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Gbogbo, olúkúlùkù, olúkúlùkù ènìyàn, adj. Todo, toda, todos, todas.
Àkójọ́pọ̀, s. Coleção de alguma coisa, ajuntamento.  
Ohun gbogbo, s. Todo, todas as coisas. Reunião do que completa alguma coisa.
Gbogbo, ohun gbogbo, gbogbo rẹ̀, gbogbo ẹ̀, pron. indef. Tudo. A maior quantidade possível de coisas, seres ou pessoas: ele perdeu tudo o que tinha; o dinheiro para ele era tudo.

Ìlú, s. Cidade, terra, , região, país.
Ìlù, s. Tambor, um tipo de toque de atabaque.
Ìlù, s. Atabaque, tambor.
Ìlu, s. Verruma, perfurante.
Ìlú etí, s. Tímpano.

Ilẹ̀ ìlérí, s. Terra de promissão.
Ìlú ìlérí, s. Cidade de Promissão.
Ilẹ̀ Kénáánì tó wà lápá àríwá ìwọ̀ oòrùn, s.  A Canaã da Noroeste.
Ìlérí, s. Promessa, promissão.

Àwọn ará ìlú Ìlérí, àwọn ará Ìlérí, s. Promissenses.
Ọmọ ìlú Ìlérí, s. Promissense.
Ti ìlú Ìlérí, adj. Promissense.
Sọ, v. Falar, conversar. Desabrochar, brotar, converter, transformar. Bicar, furar. Arremessar, atirar, lançar, jogar. Oferecer algo. Cavar, encravar. Arruinar, estragar. 
Olórí ìlú, baálẹ̀ abúlé, baálẹ̀, s. Prefeito.
Aṣòfin, s. Legislador. 
Aṣòfin àgbà, s. Senador.
Aṣòfin àpapọ̀, s. Deputado Federal.


Aṣòfin Ìpínlẹ̀, s. Deputado estadual.
Aṣòfin ìlú, s. Vereador.
Ìpínlẹ̀, orílẹ̀-èdè, s. Estado.
Ìpínlẹ̀, s. Fronteira, demarcação, limite entre duas cidades, Estado ( SP, RJ).
mọ ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin, s. Membro do parlamento, deputado.
Ìgbìmọ̀ Aṣòfin Ìlú, s.  Câmara municipal.


Funfun, adj. Branco.
Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).

Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.
mọ ìyá, s. Irmão. 
Arábìnrin, s. Irmã.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.
Afisọ̀rọ̀, s. Falante. Ìye àwọn afisọ̀rọ̀ - Total de falantes.
Sísọ, s. Fala, pronunciamento. Sísọ ní'lẹ̀ Áfríkà - Falado em África.
, v. Dizer, relatar. 
Wípé, v. Dizer que. 
Sọ, v. Falar, conversar. Desabrochar, brotar, converter, transformar. Bicar, furar. Arremessar, atirar, lançar, jogar. Oferecer algo. Cavar, encravar. Arruinar, estragar. 
Sọ̀dí, v. Explicar, comprovar. 
Sọ̀rọ̀, s. Conversar, falar. 
Sọ̀, v. Discutir, reclamar, resmungar. 
Sọ àsọyé, v. Definir, explicar, falar com clareza.
Sọ̀sọkúsọ, v. Falar bobagem. 
Sòtàn, s. Contar uma história, narrar. 
Sọtán, v. Falar tudo o que deseja. 
Sotẹ́lẹ̀, v. Contar coisas antecipadamente, profetizar. 
Sọtì, v. Fazer uma declaração incompleta. 
Sọtinúẹni, v. Falar o que está na mente da pessoa. 
Sọyé, v. Explicar. 
Sọ̀rọ̀lù, sọ̀rọ̀pọ̀, v. Falar simultaneamente, falar em coro. 
Sọ̀rọ̀lẹ́hìn, v. Caluniar, falar pelas costas.
Sọnípa, v. Falar sobre algo, acerca de. 
Sọjáde, v. Gritar, falar.  
Sọ-àsọdùn, v. Exagerar, falar com exagero.
Sọbótibòti, v. Murmurar, balbuciar. 
Sọkiri, wíkiri, v. Publicar, proclamar, divulgar.
Sọbótó, v. Ser eloquente, ser bem-falante.
Sọkún, v. Chorar, lamentar.  
Sọlénu, v. Culpar. 
, v. Dizer, no sentido de relatar alguma coisa, muito usado nos textos de Ifá. Ter, possuir. Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Fọhùn, v. Falar. 
Fọ̀, v. Falar, dizer, recitar. Lavar roupa, lavar as mãos. 
Fọfẹ̀, v. Falar a grande distância, falar admiravelmente. 
Wíàwígbà, v. Passar de boca em boca, falar em coro. 
Wífún, v. Dizer para. 
Wílẹ́jọ́, v. Dizer algo em um processo. 
Wíràn-nrán, v. Delirar, falar durante o sono.
Wíregbè, v. Falar incessantemente.
Wíjọ́, v. Reclamar, acusar. 
Wítẹ́lẹ̀, v. Predizer, dizer antecipadamente. 
, v. Pensar, imaginar, conceber, meditar. Relatar, contar, reclamar, queixar-se. Preparar, mexer. Vagar no sentido de arejar a cabeça.
Bá-sọ̀rọ, sọ-sí, v. Expressar, endereçar, falar para, direcionar.
Àròyé, s. Debate, discussão, controvérsia, falatório.
Wíwàrà, s. Precipitação, correria, urgência.
Wíwádí, s. Escrutínio, exame.
Wíwá, s. Ato de vir, ato de chegar.
Wíwà, s. Estado de ser, estado de existir.
Kókó ọ̀rọ̀, s. Hashtag (palavra-chave), essência.
Orúkọ, s. Nome.
Fídíò ní ṣókí, s. Vídeoclipe.
Fídíò, fídéò, s. Vídeo.
Aláwòrán, s. Fotógrafo, cinegrafista.
Èmi, mo, mi, n, ng, pron. pess. Eu.
Ìwọ, o, pron. pess. Você.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Àwa, a, pron. pess. Nós.
Ẹ̀yin, , pron. pess. Vocês.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Bẹ̀rẹ̀, v. Começar, iniciar.
Bẹ̀rẹ̀ sí, v.  Iniciar a, começar a. Tẹ́túlọ́sì bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Tértulo começou a acusá-lo.
, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.
, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares. 
Yéè, interj. Ui!, ai!
, v. Por favor. Entender, explicar, estar claro, compreender. Cessar, parar, terminar. Botar ovo.
, s. Forma reduzida de yèyé (mamãe).
, v. Estar vivo, sobreviver. Ser incólume, ser sadio.
Ní Ìbámu, prep. De acordo com, conforme, segundo.
Gan-an, adv. Exatamente, precisamente, realmente.
Gan-anran, adv. Suavemente.
Gangan, adv. Exatamente, realmente, precisamente, firmemente.
Gán-gan, s. Tipo de atabaque.
Gẹ́gẹ́ bí, conj. De acordo com, assim, exatamente.
Gẹ́gẹ́, Gẹ́ẹ́, adv. Simultaneamente, exatamente.
Bí ...bá ti, adv. Tanto tempo quanto, como, quando.
Bí... bá, v. aux. Expressa uma condição indefinida.
, prep. Como, da mesma forma que.
, v. 1. Perguntar, indagar de alguém, comunicar. Também usado para formar frases interrogativas; nesse caso, é posicionado no fim da frase. 2. Entregar, distribuir. 3. Gerar, dar nascimento a. 4. Estar zangado, aborrecer.
, conj. v. aux. Se. Indica uma condição.
, v. Alcançar, ultrapassar, perseguir. Ajudar. Encontrar.
, prep. pré. v. Com, em companhia de. Geralmente usada para juntar pessoas para uma finalidade e posicionada antes dos verbos. Wọ́n bá gbé - Eles moram juntos. 
, prep. Contra.
, adv. Nunca, absolutamente.
, pref. Usado como adjetivo e advérbio nas seguintes composições: bákan, bákannán, báyìí - igualmente, de qualquer modo, idêntico, similar, da mesma maneira. Ó ṣe é bákan - Ela o fez por alguma razão; Wọ́n ṣe bákanáà - Eles fizeram de forma idêntica; Wọ́n kò dára bákanáà - Igualmente, ambos não são bons. 
, v. aux. É precedido de bí para indicar uma condição. Bí ó bá wá, a ó lọ rìn kàkiri - Se ela vier, nós iremos passear. 
Bá, ìbá, v. aux. Teria, tivesse. Forma frases condicionais. Bí èmi bá lówó, èmi ìbá ṣe orò mi - Se eu tivesse dinheiro, eu teria feito minha obrigação.
, v. Bater, atingir. Germinar, crescer. Fermentar. Empoleirar-se, pousar sobre. Pedir antecipadamente. Coar com uma peneira. Inclinar-se.
Ba, v. Emboscar-se, esconder-se, agachar-se, ocultar-se.
Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.
Ọ̀mọ̀, s.Uma árvore cuja madeira é utilizada para fazer o tambor bẹ̀mbẹ́. Cordia millenii (Boraginaceae).
Ọmọ, s. Filho, criança, descendência.
Ọmọbìnrin, s. Filha.
Ọmọkùnrin, s. Filho. 
Ọmọ àgbàbọ́, s. Filho adotivo.
Ọmọ àgbo, ọmọ ọwọ́, ọmọ ọmú, s. Bebê, criança.
Ọmọ aládé, s. Príncipe, princesa.
Ọmọ aláìloobiọmọ òkús. Órfão.
Ọmọ àlè, s. Bastardo, o filho da outra.
Ọmọbíbí, s. Nascimento de uma criança.
Ọmọdé, s. Criança.
Ọmọ̀dọ̀, s. Criada, serviçal.
Ọmọdọ́mọ, s. De criança em criança, de tempos em tempos.
Ọmọ ènìà, s. Ser humano, cavalheiro.
Ọmọ ẹ̀hìn, s. Discípulo, seguidor, aprendiz.
Ọmọge, s. Mulher jovem, criada.
Ọmọge ìbílẹ̀, mọ ìlú, s. Nativo da terra.
Ọmọ iléwé, akẹ́kọ̀ọ́, akẹ́kọ́, ọmọ ilé-ẹ̀kọ́, ọmọ-sùkúrùs. Aluno, estudante.
Ọmọ ìlú, s. Nativo da mesma cidade, nativo da mesma região.
Ọmọ jẹ́jẹ́, s. Criança fina, gentil.
Ọmọkọ́mọ, s. Qualquer criança, uma criança má.
Ọmọ làlà, s. O primeiro neto.
Ọmọlé, s. Grupo familiar.
Ọmọlẹ́hìn, s. Seguidor.
Ọmọlójú, s. Neto, menina dos olhos.
Ọmọlúwàbí, s. Pessoa de caráter, cavalheiro e educado.
Ọmọ ọba, s. Filho do rei, príncipe, princesa.
Ọmọnìkéjì, s. Companheiro, vizinho.
Ọmọ mọ, s. Neto.
Ọmọ-ọmú, s. Criança em fase de amamentação.
Ọmọpẹ́, s. Denominação de uma criança que passa dos nove meses de gestação.
Ọmọṣẹ́, s. Aprendiz de trabalho.
Ọmọ tuntun, s. Recém-nascido, bebê.
Ọmọ wáhàrí, s. Filho de uma escrava tomada como esposa.
Ọ̀mọ̀wé, s. Pessoa educada, sábia.
Ọ̀mọwẹ̀, s. Nadador.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz. Ọdẹ (caçador) e dẹ (caçar).
Ọ, ọ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do verbo de uma sílaba ( caso objetivo 3ª pessoa). Ó ṣọ́ - Ele vigiou, Ó ṣọ́ ọ - Ele a vigiou.
Ọ, ẹ, pron. oblíquo. Você.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares.
Dìbò, yàn, lóhùn sí, v. Votar.
Ìbò, yíyàn, ìlóhùn sí, s. Voto.
Ìdìbò, s. Eleição, escolha, processo eleitoral.
Ìhà àríwá ìlà oòrùn, s, Nordeste. 
Ọmọ ti ìhà àríwá ìlà oòrùn, s. Nordestino.
Ọmọ ti Ìpínlẹ̀ Pọ́ọ̀lù mimọ́, s. Paulista.
Ọmọ ti ìlú São Paulo, ọmọ ti ìlú Pọ́ọ̀lù mimọ́, s. Paulistano.
Jọ̀wọ́, jọ̀ọ́, v. Pedir por favor, suplicar.
Gbàwà, v. Herdar, adquirir hereditariedade.
Gbàlà, v. Resgatar, salvar. “Kristi Jésù wá sí ayé láti gba àwọn ẹlẹ́ṣẹ̀ là.”- “Cristo Jesus veio ao mundo para salvar pecadores.”
Gbálábàrá, v. Bater, agredir com a mão.
Rí gbà, rígbà, v. Receber, obter.
Gbà, v. Receber, tomar, pegar. Remover, resgatar, privar. Aceitar, acolher, admitir, concordar. Envolver, amarrar, tapar. Fugir. Ajudar, socorrer, acudir. Ser dirigido junto, ser conduzido. Conseguir.
Gbà á, v. Recebê-lo.
Nọ́mbà, òǹkà, iye, s. Número.
Númérì, s. Números (Livro dos Números)É o quarto dos cinco livros da Torá, a primeira seção da Bíblia hebraica, e do Antigo Testamento cristão.
Ọgọ́rùn-ún mẹ́fà, ẹẹ́wàá mẹ́fà, àti ẹyọ mẹ́fà, num. 666.
Ẹgbẹ̀rún mẹ́wàá, num. Dez mil.
Ogún, num. Vinte.
Mẹ́rin-lé-lógún, num. Vinte e quatro
Márùn-dín-lọ́gbọ̀n, num. Vinte e cinco.
Ọgbọ̀n, num. Trinta.
Ọgọ́fà, num. Cento e vinte.
Àádóòje, num. Cento e trinta.
Márùndínláàádóje, num. Cento e vinte e cinco.
Mi, pron. pess. Eu.
Mi, pron. poss. Meu, minha. 

Mi, pron. oblíquo. Me, mim, comigo.
Di, v. Tornar-se , vir a ser. Ir direto. 
Di, prep Até. Quando indica tempo ou período, é antecedida por títí. Mo ṣiṣẹ́ títí di agogo mẹ́rin - Eu trabalhei até às 16h. Se indica indica de um período para outro, é antecedida por láti. Mo sùn láti aago kan di aago méjì lójojúmọ́ - Eu durmo  de 13h até  as 14h diariamente.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.

Ìyẹn, yẹn, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Ẹ̀gbọ́n bàbá,  arákùnrin bàbá, arákùnrin ìyá, s. Tio. 
Arákùnrin ìyá, s. Irmão da mãe, tio.
Arákùnrin, s. Parente homem.
Àbúrò, s. Irmão ou irmã mais novo.
Ẹ̀gbọ́n, s. Irmão mais velho, irmã mais velha, pessoa mais experiente.
Ẹ̀gbọ̀n, s. Vibração.
Èèyàn tó fẹ́ ipò Ààrẹ, s. Candidato a Presidente.
Èèyàn tó fẹ́ ipò Aṣòfin Ìpínlẹ̀, s. Candidato a Deputado Estadual.


Àwọn gbólóhùn (frases)


Igba ọdún ó lé márùn-ún - Duzentos e cinco anos.
Igba páálí tó kún fún ọrọ̀ nípa tẹ̀mí - Duzentas caixas de riquezas espirituais.
Àádọ́ta-lérúgba ọkùnrin tí ń sun tùràrí run - Duzentos e cinquenta homens que ofereciam incenso.
Fífò lókè ní ohun tó fi kìlómítà mọ́kànlá jìn sísàlẹ̀ máa ń kó jìnnìjìnnì bá àwọn kan - Voar a mais de dez mil metros de altura pode ser apavorante para alguns.