terça-feira, 17 de dezembro de 2019

Boca

 Àwọn  ọ̀rọ̀-ìṣe tó ní í ṣe pẹ̀lú  ẹnu. 
Verbos relacionados à boca.

A boca faz parte do sistema digestivo como abertura anterior do tubo digestivo dos animais e onde inicia-se o processo da digestão no homem.

1. Jẹun, j: comer alguma coisa, comer.
2. Sọ, sọ̀rọ̀, wí, ní, fọ̀: falar, dizer, relatar.
3. Watọ́: babar, escumarMolhar ou umedecer com baba.
4. Tutọ́: cuspir, expelir saliva.
5. Mí: respirar, aspirar, arquejar.
6. Mu: beber, embeber, ensopar.
7. Fẹnukonu, fẹnukòlẹ́nu: beijar.
8. Rún: mastigar, mascar, esfarelar.
9. Gé, dá, fọ́, rún, ṣẹ́: Quebrar.
10. Wúkọ́: tossir.
11. Tu-tọ́ jáde, ha kẹ̀lẹ̀bẹ̀: escarrar (expectorar, expelir, despejar).
12. Yán: bocejar, oscitar. Relinchar, rinchar. Respirar abrindo muito e involuntariamente a boca.
13. Yọnu: bochechar, gargarejar, lavar a bocaAgitar um líquido na boca pelo movimento das bochechas.
14. Jẹ díẹ̀díẹ̀, fi ehín gé, jẹ run, parun: roer.
15. Bù ṣán, gé  jẹ, bù jẹ, gé: morder. 
16. Ṣí, ṣí sílẹ̀, yà, tú, ṣí payá: abrir.
17. Jọ ní ìbálòpọ̀ aláfẹnuṣe, ṣe ìṣekúṣe aláfẹnuṣe: fazer sexo oral.
18. Mu: beber, embeber, ensopar. Sugar, chupar, fumar. Mamar.
19. Tu itọ́, da itọ́: salivar.
20. Tì, sé, padé, dí: fechar.
21.  Só: produzir ou emitir  ar do estômago, arrotar, eructar, peidar. Expelir, pela boca e com ruído, gases contidos no estômago. Gùfẹ̀
22. Fà: tirar, remover, puxar.
23. Gbó: latir.
24. Kùn, hùn, kùn hùnnùhùnnù, kanra mọ́ni tìbínútìbínú: resmungar, grunhir, rosnar,  arreganhar os dentes, resmonear, rezingar.
25. Kọ orin, kọ'rin: cantar. 
26. Yan: miar.
27. Gùfẹ̀ oúnjẹ, gùfẹ̀, gùnfẹ̀: vomitar, expelir ar do estômago
28. Gúlé-gúlé: fazer beicinho, ficar emburrado.
29. Lọgun, hó yè, kébòsí, pariwo, kígbe: gritar.
30. Kérora: lamentar, gemer, chorar de dor.
31. Súfé: assobiar.
32. Hanganran: gritar ruidosamente.
33. Han-anrun, hanrun: roncar, ressonar.


Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọ̀rọ̀-ìṣe, s. Verbo.
Tó ní í ṣe pẹ̀lú, adj. Relacionado a, que tem a ver com, que se refere a, relativo à.
Ìgbòkègbodò, s. Atividade.
Tó ní í ṣe pẹ̀lú ìjọsìn Ọlọ́run, adj. Que tem a ver com a nossa adoração a Deus.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

I, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos abstratos que indicam ação ou sentimento. Kú = morrer (ikú - morte)
Í, part. v. Em prosa formal, precede o verbo para denotar hábito, propósito, regularidade ou algo possível como regra geral. Ó mọ aṣọ í fọ̀ - Ela sabe como lavar roupa.
Í, pref. Adicionado ao verbo, mais a repetição da consoante inicial, forma substantivos e adjetivos. Sùn = dormir (sísùn - sono). Fárí = raspar (fífárí - raspado). Tì = fechar (títì - fechado). Ga = ser alto (gíga - alto).
Ì, part. v. Precede o verbo para indicar algo ainda a ser feito. Má lọ = não vá (má ìlọ - Não vá ainda). Òun  yíò ì lọ - Ela ainda irá. Ẹ̀yin kò ì ńṣiṣẹ́ - Você ainda não está trabalhando. Ẹ ò ì níṣẹ́ - Você não tem tido trabalho ainda. 
I, í, pron. da 3ª pessoa  do singular representado pela repetição da vogal final do verbo. Ó rí = Ele viu (Ó rí i - Ele a viu). Os demais pronomes possuem formas definidas. Quando o verbo tiver mais de uma sílaba, usar rẹ̀, em vez  de repetir a vogal final do verbo. Ó wádi rẹ̀ - Ele a examinou.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

Ẹnu, s. Boca, abertura, orifício.

domingo, 15 de dezembro de 2019

Estado Islâmico

Nítorí èyí, ó di mẹ́ńbà àjọ apániláyà tí ó kọ́ ọ níṣẹ́ jagunjagun ní Orílẹ̀-èdè ẹlẹ́sìn Ìsìláàmù.

Com este fim, tornou-se membro duma organização terrorista que lhe deu treinamento paramilitar no Estado Islâmico.

Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Nítorí èyí, adv. Por causa disso.
Ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você. 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).

Di, v. Tornar-se , vir a ser. Ir direto. 
Di, prep Até. Quando indica tempo ou período, é antecedida por títí. Mo ṣiṣẹ́ títí di agogo mẹ́rin - Eu trabalhei até às 16h. Se indica indica de um período para outro, é antecedida por láti. Mo sùn láti aago kan di aago méjì lójojúmọ́ - Eu durmo  de 13h até  as 14h diariamente.

Mẹ́ńbà, s. Membro.
Àjọ apániláyà, s. Organização terrorista.
Tí ó kọ́ ọ níṣẹ́ jagunjagun, adj. Que lhe deu treinamento paramilitar.
Orílẹ̀-èdè ẹlẹ́sìn Ìsìláàmù, s.  Estado Islâmico, antes denominado Estado Islâmico do Iraque e do Levante ou Estado Islâmico do Iraque e da Síria, é uma organização jihadista islamita de orientação salafita e wahabita criada após a invasão do Iraque em 2003.
Orílẹ̀-èdè ẹlẹ́sìn Ìsìláàmù ní Ìráàkì àti Síríà, s. Estado Islâmico do Iraque e da Síria.
Orílẹ̀-èdè ẹlẹ́sìn Ìsìláàmù ní Ìráàkì àti àwọn orílẹ̀-èdè tó múlé gbe ìlà oòrùn Mẹditaréníà, s. Estado Islâmico do Iraque e do Levante.
Ìlà Oòrùn, s. levante, parte do globo terrestre em que aparentemente nasce o sol, nascente, oriente. 
Àwọn orílẹ̀-èdè tó múlé gbe ìlà oòrùn Mẹditaréníà, s. Os países do Mediterrâneo oriental, países do levante. levante. 
Ìrúkèrúdò, ìjídìde, ìṣọ̀tẹ̀, s. Tumulto, rebelião, sublevação, levante. 
Àwọn èèyàn tó ń gbé láwọn orílẹ̀-èdè tó múlé gbe ìlà oòrùn Mẹditaréníà, s.  Povos do Levante [países do Mediterrâneo oriental].
Tó múlé gbe ìlà oòrùn Mẹditaréníà, adj. Localizado a leste do Mediterrâneo.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Celebração de Kwanzaa


Àwọn òpó méje tó wà nínú àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà.
Sete pilares da cultura africana (nguzo saba).




Resultado de imagem para Kwanzaa




1. Ìṣọ̀kan (umoja): significa a unidade da família, da comunidade e dos povos africanos no continente e na diáspora;

2.
Ìpinnu ara ẹni, òmìnira ìfẹ́ inú, òmìnira láti yan ìjọba tó wù wọ́n (kujichagulia): autodeterminação;

3.
Àjọṣe, ìjọṣe, àjùmọ̀ṣiṣẹ́ (ujima): trabalho coletivo e responsabilidade;

4.
Ètò ìjọba àjùmọ̀ní kan tó wà nínú àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà, ètò ìjọba àjùmọ̀ní, ìjọba àjùmọ̀ní, ìṣesósíálístì, àjùmọ̀ṣe ajé, ẹbí gbòòrò síi (ujamaa): economia cooperativa e solidariedade com os nossos, comunitarismo;

5. Ète,
àfojúsùn (nia): propósito, ou seja, cuidar dos interesses pessoais e do bem-estar geral de nossas comunidades;

6.
Agbára ìhùmọ̀, agbára ìronúwòye, ìdánúṣe, ọgbọ́n inú (kuumba): criatividade para melhorar as comunidades;

7. Ìgbàgbọ́, ìgbẹ́kẹ̀lé (imani): fé e confiança.

Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).



Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Àwọn òpó méje tó wà nínú àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà, s. Sete pilares da cultura africana (nguzo saba).
Àwọn ọ̀rọ̀ ọgbọ́n méje tó wà nínú àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà, s. Os sete princípios culturais africanos (nguzo saba). 
Òpó, s. Poste, pilar.
Opó, s. Viúva.
Òpò, s. Preparação.
Ópò, orópò, s. Pequeno quarto de provisões.
Ópò, órópò, órúpò, s. Local no palácio do rei onde é dado audiência, um banco de terra utilizado para dormir.
Òpó-eku, s. Rastro de rato.
Ọ̀rọ̀, s. Palavras, texto, assunto, expressão.
Ọgbọ́n, s. Sabedoria, senso, arte.
Ìmọ̀, s. cultura, saber. conhecimento.
Ìjìnlẹ̀, s. Profundidade, intensidade.

Méje, num. Total de sete.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.

, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão. Kí nìdí tó fi jẹ́ pé Nóà tó gbé ayé ní nǹkan bí ẹgbẹ̀rún márùn-ún [5,000] ọdún sẹ́yìn ni Minnamaria, akẹ́kọ̀ọ́ tí kò tíì pé ọmọ ogún ọdún yìí kọ lẹ́tà tiẹ̀ sí? - Por que Minnamaria, uma estudante adolescente, escreveu sua carta a Noé, homem que viveu há uns 5.000 anos? Ọkùnrin àtobìnrin tó gbé ayé ṣáájú Kristi - Homens e mulheres  que viveram antes de Cristo
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Tó wà nínú, adj. Que está dentro.
, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
Wà, àwa, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Ìṣẹ̀ṣe, àṣà àtọwọ́dọ́wọ́, òfin àtọwọ́dọ́wọ́, s. Tradição. 
Ìṣẹ̀dálẹ̀, s. Costume primitivo, início. 
Àṣà, s. Costume, hábito, moda.
Àtọwọ́dọ́wọ́, adj. Hereditário, tradicional.
Àṣà ìbílẹ̀, s. Cultura.
Àtọwọ́dọ́wọ́ ìdìlé, s. Tradições familiares. 
Àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà, s. Cultura tradicional africana.
Ìpinnu ara ẹni, s. Autodeterminação.
Òmìnira ìfẹ́ inú, s. Livre-arbítrio.
Òmìnira ìfẹ́-inú láti ṣe àwọn ìpinnu tiwọn, s. Livre-arbítrio para tomar suas próprias decisões.
Òmìnira láti yan ìjọba tó wù wọ́n, s. Liberdade de escolher seu próprio governo.
Àjùmọ̀ṣe ajé, s. Economia cooperativa.
Ẹbí gbòòrò síi, s.  Família extensa.
Ìran, s. Geração, descendência. Visão, transe, aparição.
Oríṣí, s.  Espécie, tipo.
Irú, s. Tipo, espécie, gênero, raça.
Irú ẹ̀yà, s. Identidade étnica.
Ẹ̀yà, s. Categoria, grupo, divisão, partes.
Ẹ̀yà ènìyàn, s. Etnia. 

Èdè, s. Idioma, língua. 
Ẹ̀yà-ìran, s. Raça. 
Ẹ̀yà ènìyàn, s. Etnia
Ẹ̀yà-èdè, s. Etnia, origem étnica.  
Ẹ̀yà akọ tàbí abo, ẹ̀ya obìnrin tàbí ọkùnrin, s. Gênero.
Ìbálòpọ̀, ẹ̀yà abo àti akọ, ẹ̀ya obìnrin àti ọkùnrin, ìbádàpọ̀, takọtabo, ìbálòpọ̀ takọtabo, s. Sexo.
Ipò ìwàsí orílẹ̀-èdè, s. Identidade nacional, caráter nacional.

Ètò ìjọba àjùmọ̀ní, ìjọba àjùmọ̀ní, ìṣesósíálístì, s. Socialismo.
Ètò ìjọba àjùmọ̀ní, s. Sistema socialista.
Ètò ìjọba Kọ́múníìsì, ìṣekọ́múnístì, s. Comunismo.
Ibi ìtẹ̀dó, s. Assentamento, kibutz.
Ètò ìjọba àjùmọ̀ní kan tó wà nínú àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà, ètò ìjọba àjùmọ̀ní tó tinú àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà wá, s. Socialismo africano, comunitarismo, ujamaa.
Ètò ìjọba àjùmọ̀ní tó tinú àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà wá, s.  Um sistema de governo social que veio da cultura africana.









terça-feira, 19 de novembro de 2019

Anatomia bovina

Imọ̀ ìjìnlẹ̀ kan nípa ẹ̀ya ara màlúù (anatomia bovina)


REGIÕES EXTERNAS DO CORPO DOS BOVINOS




Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).


Ẹ̀kọ́ ẹ̀ya-ara àbẹ̀mí, imọ̀ ìjìnlẹ̀ kan nípa ẹ̀ya ara ẹ̀dá, s.  Anatomia.
Màlúù, s. Boi, vaca.
Abo màlúù, s. vaca.
Akọ màlúù, s. Boi, touro.
Ọmọ màlúù, s. Bezerro 





cortes de carne bovina

 Àwọn gígé ẹran màlúù (cortes de carne bovina).



mapa do boi_thumb







Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).



Ibi tí wọ́n ti ń ta ẹran, ọjà tí wọ́n ti ń ta ẹran, ọjà ẹran, s. Açougue.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọgbẹ́, s. Corte, ferida. 
Ìfẹ́sọ́nà, s. Namoro, chamego, corte, adoção. 
Àbẹ́dé, àbẹ́délẹ̀, s. Um corte direto (sem interrupção) com um golpe. Um atalho para um lugar . Um acidente vascular cerebral que rompe.  
Ìgé, gígé, s. Corte.
Ẹran màlúù, s. Carne bovina.
Ẹran, s. Carne, animal.
Ẹran sísùn, s. Carne assada.
Ẹran-àgùtàn, s. Carne de carneiro.
Ẹran gbígbẹ, s. Carne-seca, carne defumada..
Ẹran ẹlẹ́dẹ̀, s. Carne de porco.
Ẹran-gala, ẹran-àgbọ̀nrín, s. Carne de veado.
Ẹran tútù, s. Carne fresca.
Ẹran díndín, s. Carne frita.

Màlúù, s. Boi, vaca.
Abo màlúù, s. vaca.
Akọ màlúù, s. Boi, touro.
Ọmọ màlúù, s. Bezerro 
Oko tí wọ́n ti ń sin màlúù, s. Fazenda de criação de gado..
Iṣẹ́ oko, s. Trabalho de campo, agricultura.
Olóko, s. Ruralista, fazendeiro, latifundiário.

Ẹran ọ̀sìn, màlúù, s. Gado. 
Agbo, s Rebanho, bando.

Ẹ̀kọ́ ìroko ẹran-ọsìn, s. Pecuária, criação animal.
Ẹ̀kọ́ ìroko ẹran ọ̀sìn-pípa, s. Pecuária de corte (criação de bovinos destinados à produção de carne). 
Ẹ̀kọ́ Ìroko ẹran-ọsìn ti wàrà, s. Pecuária de leite (criação de bovinos e outros animais destinados à produção de leite). 

Ẹ̀kọ́ ìroko ẹran-ọsìn ti irun àgùtàn, s.  Pecuária de lã (criação de ovinos ou caprinos que fornecem lã). 
Ẹ̀kọ́ ìroko ẹṣin, s. Equinocultura (criação de cavalos). 
Ẹ̀kọ́ ìroko ẹran ẹlẹ́dẹ̀, s. Suinocultura (criação de porcos). 
Ẹ̀kọ́ ìroko abìyẹ́, s. Avicultura (criação de aves). 
Ẹ̀kọ́ ìroko ehoro , s. Cunicultura (criação de coelhos). 
Ẹ̀kọ́ ìroko oyin, s. Apicultura (criação de abelhas). 
Ẹ̀kọ́ ìroko ẹja, s. Piscicultura (criação de peixes). 




quarta-feira, 16 de outubro de 2019

Que se refere a

 Àwọn ìgbòkègbodò tó ní í ṣe pẹ̀lú ìjọsìn Ọlọ́run àti bíbá ìdílé ẹni ṣe nǹkan pọ̀. 
Atividades relacionadas a assuntos espirituais e relações familiares.

Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Àwọn òfin tí ó ní í ṣe pẹ̀lú Sábáàtì, s. Leis relativas ao sábado, leis que se referem ao sábado, leis que têm a ver com o sábado, leis relacionadas ao sábado.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ìgbòkègbodò, s. Atividade.
Tó ní í ṣe pẹ̀lú ìjọsìn Ọlọ́run, adj. Que tem a ver com a nossa adoração a Deus.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

I, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos abstratos que indicam ação ou sentimento. Kú = morrer (ikú - morte)
Í, part. v. Em prosa formal, precede o verbo para denotar hábito, propósito, regularidade ou algo possível como regra geral. Ó mọ aṣọ í fọ̀ - Ela sabe como lavar roupa.
Í, pref. Adicionado ao verbo, mais a repetição da consoante inicial, forma substantivos e adjetivos. Sùn = dormir (sísùn - sono). Fárí = raspar (fífárí - raspado). Tì = fechar (títì - fechado). Ga = ser alto (gíga - alto).
Ì, part. v. Precede o verbo para indicar algo ainda a ser feito. Má lọ = não vá (má ìlọ - Não vá ainda). Òun  yíò ì lọ - Ela ainda irá. Ẹ̀yin kò ì ńṣiṣẹ́ - Você ainda não está trabalhando. Ẹ ò ì níṣẹ́ - Você não tem tido trabalho ainda. 
I, í, pron. da 3ª pessoa  do singular representado pela repetição da vogal final do verbo. Ó rí = Ele viu (Ó rí i - Ele a viu). Os demais pronomes possuem formas definidas. Quando o verbo tiver mais de uma sílaba, usar rẹ̀, em vez  de repetir a vogal final do verbo. Ó wádi rẹ̀ - Ele a examinou.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

Ìjọsìn, àjọsìn, s. Culto comunal.
Jèhófà, Yáwè, Jáà, s. Deus.
Jáà, s. Jah, Yahuah, Yahwah, Iavé, Javé, 
YahwehIaoIae, Iabé, Iaoué, Iaué, Iehouah, Yhwh, Yahweh, Jehovah, Jeová (Deus Altíssimo). Jah é o Deus dos seguidores do movimento rastafári. Religião dos negros da Jamaica e das Antilhas anglófonas. A música reggae é manifestação desse movimento.
Jèhófà, s. Jeová (Deus). 
Yáwè, s. Javé, Iavé (Deus).
Báálì, s. Baal. Divindade cultuada em vários locais, por alguns povos antigos, especialmente pelos Cananeus (habitantes de Canaã, terra prometida a Abraão, antes da chegada dos judeus), sendo adorado como deus da fertilidade, da chuva e do céu.
Ọlọ́run, s. O dono do céu, o ser supremo. Bí àpẹẹrẹ: Ǹjẹ́ o gbà pé Ọlọ́run wà? - Por exemplo: Você acredita em Deus?
Elédùmarè, Èlédùmàrè, s. Deus, a divindade suprema. 
Olódùmarè, Olódùmares. Deus, o onipotente.  
Èdùmàrè, s. Deus, o ser supremo do universo. Kí ni Ọlọ́run ń fẹ́? - Qual é a vontade de Deus? Ọlọ́run ùn mi Ọba Òkè, ògo ni fún orúkọ Elédùmarè Ọba Adániwáyé mágbàgbé ẹni. Ǹjẹ́ bàbá modúpẹ́ lọ́ọ̀rẹ, ọpẹ́ ìmọ̀, ọgbọ́n, òye tí Ẹ jogún fún mi, modúpẹ́. Modúpẹ́ àǹfààní tí O fún mi láti gbé yobamoodua kalẹ̀, mo sì dúpẹ́ pé ẹ̀mí wà, bí ẹ̀mí bá sì wà, ìrètí ń bẹ. Ọ̀báńjígì gba ọpẹ́ẹ̀ mi, modúpẹ́ -  Meu Deus, o Todo-Poderoso, a glória é o teu nome, Aquele que criou humano para viver na Terra. Pai, obrigado, obrigado para o conhecimento, sabedoria e compreensão que você tem dado para mim, eu agradeço. Obrigado pela oportunidade que me deu para criar yobamoodua, também sou grato pela vida, quando há vida, há esperança. Deus Todo-Poderoso aceitar o meu agradecimento.
Òrìṣà obìnrin, s. Deusa. A kì í fipá mú káwọn míì gba ohun tá a gbà gbọ́ lórí Òrìṣà obìnrin - Nós não devemos forçar ninguém a aceitar nossas crenças sobre Deusa.
Àwọn ọlọ́run àjúbàfún, s.  Deuses, deidades, divindades.
Ti Ọlọ́run, adj. Divino.

Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Pẹ̀lú, Conj. E.
Òun, on, conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas.
Bíbá, s. Um encontro, aquilo que deve ser encontrado
Ìdílé, s. Família, clã, descendentes de um ancestral familiar da linhagem masculina.
Ẹni mímọ́, s. Santo.
Ẹni mímọ́ alátìlẹyìn, s. Santo padroeiro.
Ẹni ẹ̀mí, s. Ser espiritual. Àwọn ẹ̀dá ẹ̀mí tí ó ní - Os espíritos que ele tem.
Ẹni, s. Pessoa.
Ti ènìà, adj. Humano.
Ẹ̀dà èèyàn, s.  Homem, ser humano. O indivíduo que pertence à espécie humana.
Èèyàn, s. Povo, gente, pessoas.
Ajọ̀bọ, irúọmọnìyàn, àwọn irúọmọnìyàn, s.  Hominoidea. A superfamília de mamíferos, incluindo macacos antropóides e os seres humanos.
Ọmọnìyàn, ọmọ ènìyàn, s.  Homo sapiens. 
Ènìà, ènìyàn, s. Pessoa. É também usado de forma impessoal para significar povo, seres humanos, alguém. 
Aráàlú, s. Povo do lugar, da cidade, da região.
Ará, ènìyàn, s. Povo. 
Iye ènìyàn inú ìlú, s. População. 
Ọ̀pọ̀ ènìà aláìníláárí, àwọn "ọmọ ìta", s. Plebe, populacho, povo, ralé, populaça.
Ṣeé, v. Ser possível.
Ṣe, v. Fazer, agir, causar, desempenhar. Ser. Usado ao lado de advérbio para exibir certa aparência incomum. Imú rẹ̀ ṣe gọn-gọn - O nariz dele é pontudo. Substitui o verbo principal da frase, caso ele seja um verbo de ação. Ṣé o ti ṣe tán? - Você já terminou?
Ṣe, adv. pré-v. Definitivamente, certamente. Ṣe ni mo lọ - Certamente que eu fui.
Ṣe, part. v. Compõe a forma negativa do verbo jẹ́ (ser). Ìwọ kì í ṣe ọ̀rẹ́ mi - Você não é meu amigo. Kì í ṣe - Não ser.
Ṣe, pref. Usado com certas palavras para dar ênfase.  Má ìyọnu = Má ṣe ìyọnu - Não se aflija.
Ṣe, v. Interrog. Expressa uma forma de questão equivalente  a "por quê?". Ó ṣe jẹ́  pé o lọ  síbẹ̀? - Por quê é que você foi lá?
Ṣe, v. Usado da seguinte forma:  Ẹ ṣe é o (obrigado); Ó mà ṣe é o! (que pena!); Ẹ ṣe é púpọ̀, Ẹ ṣeun púpọ̀ (muito obrigado).
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Nǹkan, ǹkan, ǹkankan, nkan, ohun kan, s. Coisa, algo.
Ìní, s.  Propriedade, possessão.

Ọ̀ṣọ́, ẹ̀ṣọ́, s. Enfeite, adorno, decoração, joia. 
Nǹkan ọ̀ṣọ́, s. Itens decorativos.
Nǹkan ọ̀ṣọ́ tí wọ́n máa ń fi ewé igi, s. Guirlanda. Arranjo ou coroa de folhas ou flores que são entrelaçadas para ornamentação.
Ọ̀pọ̀, s. Plenitude, grande quantidade, multidão.
Ọ̀pọ̀lọ́pọ̀, adj. Numeroso, abundante.
Onírúurú, adj. Vários, diferentes.
Púpọ̀, adj. Muito.
Púpọ̀-púpọ̀, adv. Abundantemente.

Pọ̀, adj. Cheio, farto, barato, comum, grande.
Pọ̀, adv. Economicamente, sem gastar muito dinheiro.
Pọ̀, v. Ser abundante, ser numeroso, ser muito. Vomitar. 
Pọ̀, s. Som da pele ou do couro quando tocados, um baraulho estranho.
Pọ́, v. Evacuar. Inchar, inflar. Torcer.