quarta-feira, 10 de agosto de 2022

Calendário Kamita

 Kàlẹ́ńdà àwọn ará Kẹ́mẹ́ẹ̀tì

Calendário do povo de Kemet.


Feliz feliz ano novo 6259 para todos os africanos autênticos (Kamitas).



Kàlẹ́ńdà tí a kà sí elédè mẹ́ta (calendário trilíngue): èdè yorùbá (língua Yorùbá), èdè Íjíbítì (língua Egípcia, r n km.t), èdè Potogí (língua Portuguesa).


Àwọn oṣù tí ḿbẹ nínú ọdún (meses do ano): 

1. Oṣù kínní ọdún, ṣẹ́rẹ́ (djehouty, janeiro). 

2. Oṣù kejì ọdún, erélú (pan ipet, fevereiro). 

3. Oṣù kẹta ọdún, erénà (hout-horo, março). 

4. Oṣù kẹrin ọdún, igbe (ka-her-ka, abril).

5. Oṣù karùn-ún ọdún, èbìbí (ta-aabet, maio).

6. Oṣù kẹfà ọdún, okódù (fa-n-mekherou, junho).

7. Oṣù keje ọdún, agẹmọ (pa-n-imanhotepou, julho).

8. Oṣù kẹjọ ọdún, ògún (pa-n-nennout, agosto).

9. Oṣù kẹsàn-án, owéwè (pa-n-khonsou, setembro).

10. Oṣù kẹwà-á ọdún, ọ̀wàwà (pa-n-inet, outubro).

11. Oṣù kọkànlá ọdún, belu (ep-ipi, novembro).

12. Oṣù kejìlá ọdún, ọ̀pẹ (mesout-ra, dezembro). 



Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://web.facebook.com/530029234035375/posts/feliz-ano-novo-para-todos-os-kamites-africanos-faz-6257-anos-desde-que-nossos-an/1145265745845051/?_rdc=1&_rdr

https://afrikhepri.org/pt/retour-au-calendier-africain/

https://comozed.com/em-que-ano-est%C3%A1-no-calend%C3%A1rio-eg%C3%ADpcio

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ẹ̀kọ́ Nípa nípa ìtàn Íjíbítì, ìmọ̀ nípa ìtàn Íjíbítì, s. Egiptologia.

Onímọ̀ nípa àwọn ohun ìṣẹ̀ǹbáyé ilẹ̀ Íjíbítì, ẹlẹ́kọ̀ọ́ nípa ohun ìṣẹ̀ǹbáyé Íjíbítì, ẹlẹ́kọ̀ọ́ nípa ilẹ̀ Íjíbítì, s. Egiptólogo.   

Ọ̀jọ̀gbọ́n nípa ìtàn Íjíbítì, s. Professor de egiptologia.

Ìtàn Íjíbítì, s. História do Egito.

Ilẹ̀ Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, s. Kemet, Egito antigo. A palavra Kemet foi escrita em Medu Neter, linguagem escrita mais antiga da Terra, com quatro hieróglifos. 

Ẹ́gíptì, Íjíbítì, s. Egito. 

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Árábù ilẹ̀ Ẹ́gíptì, s. República Árabe do Egito.

Ẹ́gíptì Ayéijọ́un, s. Egito antigo. 

lọ́run oòrùn tí wọ́n ń pè ní Ráà, s. Deus-sol Rá.

Àwọn òrìṣà ilẹ̀ Íjíbítì, s. Deuses do Egito.

Hórúsì, s. Hórus.

Ósírísì, s. Osíris.

Ísísì, s. Ísis.

Ìtàn, s. Mitos, histórias. 

Àtijọ́, s. Tempo antigo.



terça-feira, 9 de agosto de 2022

Aulas de yorubá

 Àwọn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ èdè yorùbá (aulas de yorubá)


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://aulasdeyoruba.blogspot.com/

https://web.facebook.com/RmaBabaYoruba

https://www.youtube.com/channel/UCAyAI5C-f_qHwFEv4cuqIgA?app=desktop&fbclid=IwAR13qSUqmPLgY85wIEjIZq6wZhCzNs2nfkkYoaU9hRP9XY9Q0duAmi0BBCg

https://educayoruba.com/o-idioma-do-orisa-aula-2-video/

https://web.facebook.com/omo.yoba

- Bolsonaro é expulso de churrascaria em São Paulo

 Nígbà tí wọ́n lé ààrẹ Bolsonaro kúrò ní ilé oúnjẹ yíyan ẹran.

Quando o presidente Bolsonaro foi expulso da churrascaria.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://midianinja.org/news/bolsonaro-e-expulso-de-churrascaria-em-sao-paulo-e-moro-escrachado-em-feira-de-curitiba/

https://www.youtube.com/watch?v=IV1KXe3uPpI

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọ̀kọ̀ọ̀kan, olúkúlùkù, adj.Um de cada vez, um por um.
Nígbà wo, adv. Quando.
Nígbà náà, adv. Então, às vezes.
Nígbà tí, adv. Quando, enquanto, no tempo que. 
Nígbàmíràn, nígbàni, adv. Algumas vezes, num tempo, em outros tempos.
Ní ẹ̀ẹ̀mẹtẹ̀ẹ̀ta, lẹ́ẹ̀mẹ́ta, nígbà mẹ́ta, adv. Três vezes.
Lẹ́ẹ̀kan, adv. Uma vez.
Lẹ́ẹ̀méjì, adv. Duas vezes. 
Lẹ́ẹ̀mẹ́rin, adv. Quato vezes.
Níméjìméjì, adv. Duplamente, de dois em dois, dois de cada vez.
Lẹ́ẹ̀méje, adv. Sete vezes.
Lẹ́ẹ̀kọ̀ọ̀kan, adv. De vez em quando, uma vez em muitas.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

, v. Surgir como a lua, aparecer num lugar. Estar em cima, empilhar. Seguir em frente, seguir para longe, correr atrás. Ser mais do que necessário, exceder. Procurar, caçar. Expelir, expulsar, mandar sair. Aumentar.

, v. aux. Poder físico ou intelectual. Dever, precisar.
, prep. Após, depois.
Le, v. Ser difícil, ser árduo. Ser forte, ser capaz, ser sólido, ser poderoso.

Léjádev. Expulsar, ir em frente.

Lékúrò, v. Expelir, dispersar, banir. 

Ààrẹ, s. Presidente.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Ilé oúnjẹ tó sábà máa ń sìn yíyan ẹran, s.  restaurante cuja especialidade são os pratos de carnes assadas (os churrascos). 

Ilé oúnjẹ yíyan ẹran, s. Churrascaria.


segunda-feira, 8 de agosto de 2022

- Terrorismo semioficial e estatal

 1. Ìṣedánilóró nílẹ̀ Bìràsílì (terrorismo no Brasil) 

Àwọn àṣẹ Alákòóso Àgbà lórí ọ̀kẹ́ àìmọye ẹgbẹ́ ọmọ ogun àwọn ọmọlẹ́hìn ààrẹ Bolsonaro (ordens do Comandante Supremo a milhões de bolsomínios)

- “Vamos fuzilar a petralhada aqui do Acre”

- “Através do voto você não vai mudar nada nesse país, nada, absolutamente nada! Só vai mudar, infelizmente, se um dia nós partirmos para uma guerra civil aqui dentro, e fazendo o trabalho que o regime militar não fez: matando uns 30 mil, começando com o FHC, não deixar para fora não, matando! Se vai morrer alguns inocentes, tudo bem, tudo quanto é guerra morre inocente”.

- “O erro da ditadura foi torturar e não matar” 

Àwọn àbá èrò orí ti òṣèlú (ideologias políticas): nazifascismo, supremacia branca, racismo, machismo.

Àwọn akọni inú ìtàn àròsọ (heróis míticos): Adolf Hitler e Carlos Brilhante Ustra.

Àwọn ẹ̀kọ́ ìgbàgbọ́ ìsìn (doutrinas religiosas)  cristonazifascismo, cristianismo do mal, fundamentalismo evangélico e integralismo católico.

Àwọn nǹkan lọ́tun-lọ́tun nínú ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì (inovações no pensamento científico): geocentrismo, terraplanismo, uso de hidroxicloroquina e de ozônio pelo ânus para curar paciente com Covid-19

Àwọn ète (objetivos): submisssão total aos EUA; desindustrialização do Brasil; extermínio de minorias étnicas (negros e indígenas);  empobrecimento da população brasileira; nacionalismo (fortalecimento dos EUA); patriotismo (amor aos EUA); destruição da ciência no Brasil; implementação de ações afirmativas (cotas) para grandes empressários, latifundiários, militares, juízes e políticos; nazificação do Brasil; roubo dos cofres públicos; privilégios e facilidades para os ricos, destruição do meio ambiente e da floresta amazônica etc.

Ohun tí wọ́n fi ṣàpẹẹrẹ àwọn àjọ apániláyà (símbolo das oranizações terroristas): gesto de arminha.

Àwọn apániláyà (terroristas): bolsomínios, pistoleiros do agronegócio, madereiros,  garimpeiros, milicianos, traficantes evangélicos ou traficantes de Jesus, agentes do Estado (policiais racistas, bolsomínios fardados ou militares).

Àwọn òjìyà (vítimas): indígenas, quilombolas, negros, favelados, mestiços, camponeses pobres, trabalhadores e defensores dos Direitos Humanos.

Àwọn ìwà ọ̀daràn (crimes): crime contra a humanidade, crime de guerra, limpeza étnica, tortura e genocídio.

 Ilé-ẹjọ́ Gígajùlọ (Supremo Tribunal Federal)o judiciário não está nem aí.


1.1. Ìpániláyà tí kì í ṣe òde òfin tó bẹ́ẹ̀ (terrorismo semioficial).

          Terrorismo que não é tão ilegal, terrorismo que parece ter caráter oficial, terrorismo quase oficial, terrorismo semioficial. 


https://cebi.org.br/noticias/jesuitas-cobram-das-autoridades-medidas-sobre-processo-de-genocidio-contra-os-guarani-e-kaiowa/



1. 2. Ìṣedánilóró tí Orílẹ̀-èdè náà ń ṣe, ìṣedánilóró tí àwọn ìjọba ń ṣe (terrorismo estatal).

          Terrorismo de Estado é utilizado como forma de imposição do terror através de ferramentas do Estado combinado com recursos da coletividade para eliminar qualquer indivíduo considerado como inimigo. Essas medidas de obtenção da ordem por meio do terror podem ser dadas através da Lei ou fora da Lei, mas sempre serão firmadas pelo Estado com a justificativa de controle de um regulamento vigente. 

Limpeza étnica nas favelas do Rio de Janeiro

                                                   (crédito: Mauro Pimentel/AFP - 6/5/21 )

https://www.correiobraziliense.com.br/brasil/2022/02/4982593-stf-cobra-do-rj-plano-para-reduzir-letalidade-policial.html


2. Àwọn àjọ apániláyà nílẹ̀ Bràsíl.
Organizações terroristas do Brasil.


Bonde de Jesus. 

Uma organização terrorista de traficantes evangélicos em Duque de Caxias, Rio de Janeiro, conhecida por perseguições a minorias religiosas locais e invasões a terreiros de Umbanda e Candomblé.

https://www.diariodocentrodomundo.com.br/o-bonde-de-jesus-e-o-narcopentecostalismo-racismo-e-intolerancia-religiosa-no-brasil-da-era-bolsonaro/

-  Comando de Insurgência Popular Nacionalista da Família Integralista Brasileira.

Reivindicou a autoria do ataque terrorista à sede do Porta dos Fundos (produtora de vídeos de comédia veiculados na internet).

https://congressoemfoco.uol.com.br/governo/bolsonaro-se-cala-quanto-porta-dos-fundos-e-se-solidariza-com-havan/

https://veja.abril.com.br/brasil/suposto-grupo-integralista-diz-ter-atacado-sede-do-porta-dos-fundos/

- Milícias urbanas.

  São agentes de segurança pública, organizados a partir da lógica de extermínio e da cobrança de taxa de segurança. Há um leque de bens e serviços que eles vão  monopolizar a partir do controle armado e do controle militarizado de áreas geográficas.

https://theintercept.com/2019/01/22/bolsonaros-milicias/

https://www1.folha.uol.com.br/poder/2020/01/moro-deixa-miliciano-ligado-a-gabinete-de-flavio-bolsonaro-fora-de-lista-de-mais-procurados.shtml

https://apublica.org/2019/01/no-rio-de-janeiro-a-milicia-nao-e-um-poder-paralelo-e-o-estado/

https://g1.globo.com/rj/rio-de-janeiro/noticia/2019/09/01/milicias-se-unem-e-viram-forca-quase-unica-na-praca-seca-zona-oeste-do-rio-substituindo-o-trafico.ghtml

https://www.diariodocentrodomundo.com.br/o-poder-perpendicular-das-milicias-no-rio-de-janeiro-por-nadine-borges/

https://brasil.elpais.com/brasil/2019/11/05/opinion/1572993601_442679.html

- Milícias rurais que aterrorizam indígenas no Mato Grosso do Sul e em outros locais do Brasil.



https://anovademocracia.com.br/no-172/6486-ataque-covarde-e-brutal-do-latifundio-pistolagem-e-policia-contra-os-guarani-kaiowa

https://www.cese.org.br/milicias-rurais-voltam-a-aterrorizar-indigenas-no-ms/

https://brasil.elpais.com/brasil/2016/06/17/politica/1466195701_933817.html


- O próprio Estado brasileiro que tem um projeto genocida de extermínio, de limpeza étnica, de encarceramento em massa, de empobrecimento  e de atentados terroristas contra corpos negros e corpos indígenas.


https://www2.camara.leg.br/atividade-legislativa/comissoes/comissoes-permanentes/cdhm/noticias/os-oitenta-tiros-do-exercito-que-mataram-um-pai-de-familia-negro-cdhm-pede-ao-governo-do-rio-de-janeiro-os-fundamentos-juridicos-da-acao

https://mst.org.br/2018/05/18/brasil-um-pais-marcado-pelo-genocidio-da-sua-populacao-negra-pobre-e-periferica/


https://amazoniareal.com.br/comissao-da-verdade-ao-menos-83-mil-indios-foram-mortos-na-ditadura-militar/

https://www.esquerdadiario.com.br/Genocidio-indigena-aumenta-50-segundo-relatorio-da-ONU

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://pt.wikipedia.org/wiki/Massacre_do_Carandiru

https://www1.folha.uol.com.br/cotidiano/2022/07/veja-outros-massacres-apos-operacoes-policiais-no-brasil.shtml

https://www.geledes.org.br/prf-impoe-sigilo-de-100-anos-a-processos-contra-agentes-que-mataram-genivaldo-de-jesus-em-camara-de-gas/

https://www2.camara.leg.br/atividade-legislativa/comissoes/comissoes-permanentes/cdhm/noticias/os-oitenta-tiros-do-exercito-que-mataram-um-pai-de-familia-negro-cdhm-pede-ao-governo-do-rio-de-janeiro-os-fundamentos-juridicos-da-acao

https://www.redebrasilatual.com.br/politica/2022/07/e-terrorismo-bolsonarista-diz-internauta-a-mourao-que-minimiza-crime-politico/

https://terrasindigenas.org.br/pt-br/noticia/213484

https://averdade.org.br/2016/07/o-genocidio-guarani-e-kaiowa-no-mato-grosso-do-sul/

https://g1.globo.com/rj/rio-de-janeiro/noticia/2022/01/22/estudo-mostra-que-religioes-de-matrizes-africanas-foram-alvo-de-91percent-dos-ataques-no-rj-em-2021.ghtml

https://g1.globo.com/rj/rio-de-janeiro/noticia/2019/10/30/caso-marielle-veja-a-cronologia-do-atentado-e-da-investigacao.ghtml


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ìṣedánilóró, s. Terrorismo. No Sri Lanka, em 1976, foi criado o Exército Nacional Tâmil, também conhecido como Tigres de Libertação do Eelam Tâmil (LTTE). No entender de alguns analistas ocidentais, trata-se de um dos mais bem organizados grupos terroristas do mundo, havendo iniciado sua luta armada em 1983. Os tâmeis são autores das seguintes de táticas de ação terrorista: cinturão-bomba, utilização de ônibus para o detonamento de bombas explosivas, uso de uma força aérea e aeronáutica próprias e grupo de lanchas explosivas que atacavam embarcações e outras regiões litorâneas.

Ìṣedánilóró tí Orílẹ̀-èdè náà ń ṣe, ìṣedánilóró tí àwọn ìjọba ń ṣe, s. Terrorismo de Estado.
Ìṣedánilóró tí Orílẹ̀-èdè náà ń ṣe, ìṣedánilóró tí àwọn ìjọba ń ṣe, s. Terrorismo de governo.
Ìṣedánilóró tí Orílẹ̀-èdè náà ń ṣe, ìṣedánilóró tí àwọn ìjọba ń ṣe, s. Terrorismo estatal.

Ìpániláyà tí kì í ṣe òde òfin tó bẹ́ẹ̀, s. Terrorismo que não é tão ilegal, terrorismo que parece ter caráter oficial, terrorismo quase oficial, terrorismo semioficial. 

Apaniláyà, apániláyà lójijì, s. Matador corajoso, terrorista. 

Olùdánilóró, s. Terrorista.

Ọmọlẹ́hìn ààrẹ Bolsonaro, s. Bolsomínio. Seguidor de Bolsonaro, eleitor de bolsonaro. Sujeito burro, ignorante, mal intencionado, autoritário, extremista, preconceituoso, homofóbico, misógino, racista, xenofóbico e que faz discurso de ódio contra minorias na internet. É apoiador de torturadores, de ditadores e ditaduras militares. A maioria deles acredita que hidroxicloroquina e uso de ozônio pelo ânus podem curar paciente com Covid-19. Também acredita na terra plana, no geocentrismo e no cristonazifascismo ou cristianismo do mal.

Kirisẹ́ńdọ̀mù búburú, s. Cristianismo do mal, cristonazifascismo. Envolve cristãos e igrejas com discursos de intolerância (racismo, machismo, homofobia e etnocentrismo), projetos de poder político (nazifascismo) e práticas de manipulação da fé coletiva para fins de enriquecimento ilícito (teologia da prosperidade). Por exemplo: Bonde de Jesus (grupo terrorista) é o nome de uma organização criminosa de traficantes evangélicos em Duque de Caxias, Rio de Janeiro, conhecida por perseguições a minorias religiosas locais e invasões a terreiros de Umbanda e Candomblé. 

sìn Kristẹni tí kì í ṣe Kristẹni, s. Cristianismo não cristão.

sìn krístì tí Kò ní krístì, s. Cristianismo sem Cristo. Para o Ministro Luís Barroso: 'há um cristianismo do mal no Brasil'

Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, Bìràsílì, Brasíì, s. Brasil, Pindorama. 

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil. 

Ìdálẹ́bi, s. Condenação.

sábado, 30 de julho de 2022

Um general negro dos Estados Unidos para desnazificar o Brasil

Ọ̀gágun àgbà aláwọ̀ dúdú ti ilẹ̀ Amẹ́ríkà kan láti  fòpin sí ìpániláyà Násì ní Bràsíl.

Um general negro dos Estados Unidos para desnazificar o Brasil.




Lloyd James Austin III  (nascido em 8 de agosto de 1953) é um general quatro estrelas aposentado do Exército dos Estados Unidos que serviu como 12º comandante do Comando Central dos Estados Unidos (CENTCOM) . Austin foi o primeiro comandante negro do CENTCOM .


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://veja.abril.com.br/coluna/jose-vicente/o-general-negro-americano-pode-salvar-nossa-democracia/

https://www.dw.com/pt-br/defesa-dos-eua-pede-respeito-%C3%A0-democracia-no-brasil/a-62606085

https://www.cartacapital.com.br/politica/em-viagem-ao-brasil-secretario-de-defesa-dos-eua-diz-que-militares-devem-estar-sob-controle-civil/


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọ̀gágun, s. Comandante do exército, general.

Ọ̀gágun àgbà, s. General. 

Ọ̀gágun Àgbà aláwọ̀ dúdú, s. General negro. 

Ẹlẹ́yàpúpọ̀, s. Indivíduo mestiço, colorido ou multirracial.

Ọmọ ilẹ̀ Áfríkà, s. Africano.
Ọmọ kùnrin ilẹ̀ Áfríkà, s. Africano.
Ọmọbìnrin ilẹ̀ Áfríkà, s. Africana.
Ọmọ Áfríkà Amẹ́ríkà, aláwọ̀dúdú Ará Amẹ́ríkà, adúláwọ̀ ará Amẹ́ríkà, s. Afro-americano, afro-estadunidense ou africano-americano.

Ọmọ Áfríkà Ásíà, s. Afro-asiático.
Ọmọ Áfríkà Bràsíl, aláwọ̀dúdú ará Bràsíl, adúláwọ̀ ará Bràsíl, s. Afro-brasileiro.
Ọmọ Áfríkà Kàríbẹ́ánì, aláwọ̀dúdú ará Kàríbẹ́ánì, adúláwọ̀ ará Kàríbẹ́ánì, s. Afro-caribenho.
Ọmọ Áfríkà Kúbà, aláwọ̀dúdú ará Kúbà, adúláwọ̀ ará Kúbà, s. Afro-cubano.

Aláwọ̀dúdú, s. Preto.
Adúláwọ̀, s. Preto.

Èèyàn aláwọ̀ dúdú, s. Povo preto, povo negro.
Àwọn ènìyàn dúdú, s. Pretos
Ènìyàn dúdú, s. Preto.
Dúdú, v. Ser preto.
Dúdú, adj. Preto.

Fòpin sí ìpániláyà Násì ní Bràsíl, v. Pôr fim ao terrorismo nazista no Brasil, desnazificar o Brasil.

Ìgbésẹ̀ ológun láti fòpin sí ìpániláyà Násì, s. Ação militar para pôr fim ao terrorismo nazista, desnazificação.

Ka àwọn ìgbòkègbodò ìjọba Násì léèwọ̀, v. Desnazificar, proibir atividades nazistas.

Mú ìjọba Násì kúrò pátápátá, v. Acabar com o regime nazista, desnazificar.

Pa ìjọba Násì tì, v. Abandonar o regime nazista, desnazificar.

Fòpin sí ẹgbẹ́ òṣèlú Násì, v. Pôr fim ao  partido nazista.

Fòpin sí ìpániláyà Násì, v. Pôr fim ao terrorismo nazista. 

Ìpániláyà Násì, s. Terror nazista. 

Ìgbésẹ̀ ológun, s. Ação militar.

Ìgbésẹ̀ ológun ìjọba Násì, s. Ação militar nazista.
Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.
Fòpin sí, v. Terminar, acabar.
, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.
, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.

Àríwá Amẹ́ríkà, s. América do Norte.
Amẹ́ríkà Àárín, s. América Central.
Gúúsù Amẹ́ríkà, s. América do Sul.
Látìn Amẹ́ríkà, s. América Latina.

Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.
Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão.
Ilẹ̀ àwọn Amẹ́ríkà, s. Américas.
Ilẹ̀ Amẹ́ríkà, s. Estados Unidos. Ìdájọ́ wo ni Ilé Ẹjọ́ Gíga Jù Lọ ti Ilẹ̀ Amẹ́ríkà ṣe lórí ẹjọ́ Arákùnrin Murdock? - Qual foi a decisão da Suprema Corte dos EUA no caso do irmão Murdock?
Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan ilẹ̀ Amẹ́ríkà, Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan, Orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, Amẹ́ríkà, s.  Estados Unidos da América.
Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan Amẹ́ríkà, s. Estados Unidos da América.
Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan, s. Estados Unidos.
Amẹ́ríkà, s. América.

Amẹ́ríkà ayéijọ́un, s. América antiga.

Ọmọ Amẹ́ríkà, ọmọ ilẹ̀ Amẹ́ríkà, ọmọ Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà, ọmọkùnrin ilẹ̀ Amẹ́ríkà, s. Americano,  estadunidense.

Ọmọ Amẹ́ríkà, ọmọ ilẹ̀ Amẹ́ríkà, ọmọ Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà, s. Estadunidense.

Obìnrin ará Amẹ́ríkà, s. Mulher americana

Ti orílẹ̀ èdè Amẹ́ríkà, tí a bí ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà, s. Dos Estados Unidos, que nasceu nos Estados Unidos, americano, estadunidense.

Ọkùnrin ará Amẹ́ríkà, s. Homem americano.

Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma. 
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, Bìràsílì, Brasíì, s. Brasil, Pindorama. 

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil. 

Obìnrin ará Bràsíl, s. Brasileira.
Ọmọorílẹ̀-èdè Bràsíl, ọmọ ilẹ̀ Bràsíl
, s. Brasileiro.

Ti orílẹ̀ èdè Bràsíl, tí a bí ní ilẹ̀ Bràsíl, adj. Do Brasil, que nasceu no Brasil, brasileiro.
Ọkùnrin ará Bràsíl
, s. Homem brasileiro.

Àwọn ará Bràsíl, s. Brasileiros.




quinta-feira, 28 de julho de 2022

O general negro americano que pode salvar nossa democracia

 Ọ̀gágun àgbà aláwọ̀ dúdú fún ilẹ̀ Amẹ́ríkà tó lè gba ìjọba tiwa-n-tiwa wa là.

O general negro americano que pode salvar nossa democracia.



Ìpayà Ààrẹ Bolsonaro náà (o terror do Presidente Bolsonaro)

https://g1.globo.com/mundo/noticia/2020/12/07/biden-escolhe-general-que-podera-ser-o-1o-negro-a-comandar-o-pentagono-diz-imprensa.ghtml


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://veja.abril.com.br/coluna/jose-vicente/o-general-negro-americano-pode-salvar-nossa-democracia/

https://www.em.com.br/app/noticia/politica/2022/07/26/interna_politica,1382680/secretario-de-defesa-dos-eua-discursa-no-brasil-apos-fala-de-bolsonaro.shtml


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọ̀gágun, s. Comandante do exército, general.

Ọ̀gágun àgbà, s. General. 

Ọ̀gágun Àgbà aláwọ̀ dúdú, s. General negro. 

Ìjọba tiwa-n-tiwa, ìjọba dẹmọ, òṣèlúaráìlú, s. Democracia.

Igbákejì ààrẹ, s.  Vice-presidente.
Ààrẹ aláwọ̀ dúdú, s. Presidente negro. 

Ẹlẹ́yàpúpọ̀, s. Indivíduo mestiço, colorido ou multirracial.

Ọmọ ilẹ̀ Áfríkà, s. Africano.
Ọmọ kùnrin ilẹ̀ Áfríkà, s. Africano.
Ọmọbìnrin ilẹ̀ Áfríkà, s. Africana.
Ọmọ Áfríkà Amẹ́ríkà, aláwọ̀dúdú Ará Amẹ́ríkà, adúláwọ̀ ará Amẹ́ríkà, s. Afro-americano, afro-estadunidense ou africano-americano.

Ọmọ Áfríkà Ásíà, s. Afro-asiático.
Ọmọ Áfríkà Bràsíl, aláwọ̀dúdú ará Bràsíl, adúláwọ̀ ará Bràsíl, s. Afro-brasileiro.
Ọmọ Áfríkà Kàríbẹ́ánì, aláwọ̀dúdú ará Kàríbẹ́ánì, adúláwọ̀ ará Kàríbẹ́ánì, s. Afro-caribenho.
Ọmọ Áfríkà Kúbà, aláwọ̀dúdú ará Kúbà, adúláwọ̀ ará Kúbà, s. Afro-cubano.

Aláwọ̀dúdú, s. Preto.
Adúláwọ̀, s. Preto.

Èèyàn aláwọ̀ dúdú, s. Povo preto, povo negro.
Àwọn ènìyàn dúdú, s. Pretos
Ènìyàn dúdú, s. Preto.
Dúdú, v. Ser preto.
Dúdú, adj. Preto.

Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 

Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão.
Àríwá Amẹ́ríkà, s. América do Norte.
Amẹ́ríkà Àárín, s. América Central.
Gúúsù Amẹ́ríkà, s. América do Sul.
Látìn Amẹ́ríkà, s. América Latina.
Ilẹ̀ àwọn Amẹ́ríkà, s. Américas.
Ilẹ̀ Amẹ́ríkà, s. Estados Unidos. Ìdájọ́ wo ni Ilé Ẹjọ́ Gíga Jù Lọ ti Ilẹ̀ Amẹ́ríkà ṣe lórí ẹjọ́ Arákùnrin Murdock? - Qual foi a decisão da Suprema Corte dos EUA no caso do irmão Murdock?
Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan ilẹ̀ Amẹ́ríkà, Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan, Orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, Amẹ́ríkà, s.  Estados Unidos da América.
Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan Amẹ́ríkà, s. Estados Unidos da América.
Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan, s. Estados Unidos.
Amẹ́ríkà, s. América.

Amẹ́ríkà ayéijọ́un, s. América antiga.

Ọmọ Amẹ́ríkà, ọmọ ilẹ̀ Amẹ́ríkà, ọmọ Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà, ọmọkùnrin ilẹ̀ Amẹ́ríkà, s. Americano,  estadunidense.

Ọmọ Amẹ́ríkà, ọmọ ilẹ̀ Amẹ́ríkà, ọmọ Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà, s. Estadunidense.

Obìnrin ará Amẹ́ríkà, s. Mulher americana

Ti orílẹ̀ èdè Amẹ́ríkà, tí a bí ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà, s. Dos Estados Unidos, que nasceu nos Estados Unidos, americano, estadunidense.

Ọkùnrin ará Amẹ́ríkà, s. homem americano.

Ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você. 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
Ẹ̀yin, ẹ, pron. pess. Vocês.
E, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação e movimento. Rò - pensar; èrò - imaginação.
E, é, pron. da 3ª pessoa do singuar representado pela repetição da vogal final do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa Ò gé - Ele cortou; Ò gé e - Ele a cortou.
, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
, pron. Você, com sentido formal e respeitoso. Usado depois de verbo e preposição.
Ẹ, ọ, pron. oblíquo. Você.
Ẹ kú, Exp. Inicia uma forma de cumprimento, desejando tudo de bom a uma ou várias pessoas. Ẹ kúu fàájì òpin ọ̀sẹ̀ o! - Bom final de semana!

, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação, movimento e sentimento. kọ́ (ensinar), Ẹ̀kọ́ (aula).
Ẹ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da  3ª pessoa. Ó kẹ́ ẹ - Ele a acariciou. Ó gbẹ ẹ́ - Ele a secou.
Ẹ̀, ẹ, pron. poss. São formas opcionais de rẹ (seu, sua, de você) e rẹ̀ (dele, dela).
Ẹ̀ẹ̀, pref. Forma reduzida de ẹ́rìn ou ẹ̀rẹ̀ (vez), adicionada aos numerais para indicar o  número de vezes. Ẹ̀ẹ̀mẹ́ta (três vezes).
Ẹ ṣé!, expr. Obrigado! “Ẹ ṣé gan-an pé ẹ fara balẹ̀ gbọ́ mi.”- “OBRIGADO por ter me ouvido.”
Ẹ ṣe modupẹ oo!, expr. Obrigado!.
Ẹ ṣe é o!, expr. Cumprimento de agradecimento, obrigado.
Ẹ ṣeun!, expr. Obrigado! 
Ẹ ṣeun púpọ̀! expr. Muito obrigado! 
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma. 
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
, v. aux. Poder físico ou intelectual. Mo lè gun ẹṣin - Eu posso montar a cavalo. 
Tendência para uma ocorrência. Dever, precisar. O lè máa ronú pé ẹni pípé ni - Você poderá até acreditar que ele ou ela seja a perfeição em pessoa. “Bí ọmọbìnrin kan bá lè bọ̀wọ̀ fún mi, á jẹ́ pé kò ní ṣòro fún un láti nífẹ̀ẹ́ mi nìyẹn.”—Mark - “Se uma moça é capaz de me respeitar, com certeza é capaz de me amar.” — Mark.
Le, v. Ser difícil, ser árduo. Ser forte, sólido, capaz, poderoso.
, v. Surgir como a lua, aparecer num lugar. Estar em cima, empilhar. Seguir em frente, seguir para longe, correr atrás. Ser mais do que necessário, exceder. Procurar, caçar. Expelir, expulsar, mandar sair. Aumentar.
, prep. Após, depois.
, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
Wà, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. pess. Outra forma de àwa, quando usado de pois de preposição ou adjetivo.  Ó  fi owó fún wa - Ele deu o dinheiro para nós.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.
Dá sí, gbà là, gbà sílẹ̀, gbà lélẹ̀, v. Salvar.
Dá sí, v. Poupar, reservar. Interferir, participar. Dividir, separar, fracionar.
Gbà sílẹ̀, v. Livrar, salvar, soltar, resgatar, recuperar.
Gbà là, v. Resgatar, salvar.