sábado, 27 de agosto de 2022

- Dia Mundial da Medicina Tradicional Africana

 Ọjọ́ Ìṣègùn Ìbílẹ̀ Áfíríkà Lágbàáyé.

Dia Mundial da Medicina Tradicional Africana.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.afro.who.int/pt/regional-director/speeches-messages/dia-da-medicina-tradicional-africana-2021#:~:text=No%20dia%2031%20de%20Agosto,do%20bem%2Destar%20no%20continente.


https://www.youtube.com/watch?v=yvqDDEZL2qE

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ (palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ayẹyẹ, s. Celebração.
Àjọ̀dún, s. Festival.
Ọjọ́, ijọ́, s. Dia.

Àyájọ́, s. Dia de um aniversário.

Àyájọ́ Ọjọ́ Mọ̀ọ́kọ-Mọ̀ọ́kà Lágbàáyé, s. Dia Internacional da Alfabetização.

Àyájọ́ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́ Lágbàáyé, s. Dia Internacional dos Trabalhadores.

Ayẹyẹ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́ ọlọ́dọọdún, s. Comemoração anual do Dia do Trabalho.

Ọjọ́ Àwọn Ọ̀dọ́ Lágbàáyé, s. Dia Mundial dos Jovens.

Ìṣègùn Ìbílẹ̀ Áfíríkà, s. Medicina tradicional africana. 

Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão.

Ayé àtijọ́, ayéijọ́un, s. Mundo antigo.

Àgbáyé, s. Mundo, universo, cosmo. 
Àdánidá, s. Natureza.
Ayé, gbogbo ẹ̀dá, àgbáyé, s. Universo. Èrò wọn ni pé sáyẹ́ǹsì ní tirẹ̀ ń ṣàlàyé nípa bí ìwàláàyè, ayé àti ọ̀run ṣe bẹ̀rẹ̀, nígbà tí ìsìn ń ṣàlàyé ìdí tá a fi dá àwọn nǹkan wọ̀nyí - Para elas, cabe à ciência explicar como a vida e o cosmos vieram à existência, ao passo que a religião deve explicar principalmente o porquê.
Ayé, àiyé, s. Mundo, planeta.
Ilẹ̀-ayé, ayé, ilé-ayé, s. Terra (planeta terra).
Plánẹ̀tì ilẹ̀-ayé, s. Planeta terra.
Àwòrán ẹlẹya mẹ́ta, s. Holograma.
Àgbáyé ti àwòrán ẹlẹya mẹ́ta, s. Universo holográfico.
Ìran nípa Àgbáyé, s. Visão de mundo.
Ọ̀rọ̀-ìgbéayé, ìwádìí nípa àwọn ohun tó wà lójú ọ̀run, s. Cosmologia. Lóde òní, kí ni ìwádìí nípa àwọn ohun tó wà lójú ọ̀run sọ nípa ọ̀ràn yìí? - Como a cosmologia moderna encara o Universo?
Ayé òun ọ̀run tó wà létòlétò, s. A ordem do universo. Ayé òun ọ̀run tó wà létòlétò ń wú ọ̀pọ̀ èèyàn lórí púpọ̀, ìdí rèé tí wíwà tá a wà láàyè fi mú kí wọ́n máa béèrè ìbéèrè ọlọ́jọ́ pípẹ́ náà pé: Báwo la ṣe dá ayé òun ọ̀run, kí ló sì fà á tá a fi dá wọn? - Muitas pessoas, fascinadas com o cosmos, levantam as antigas questões suscitadas pela nossa existência nele: como surgiram o Universo e a vida, e por quê?
Wíwò ayé, wiwò nípa ayé, wiwò nípa ayé náà, s. Cosmovisão.
Káàkiri, káakiri, adv. Em volta de.
Gbogbo, adj. Todo, toda, todos, todas.
Lágbàáyé, adj. Internacional.



terça-feira, 23 de agosto de 2022

- Marca Fria

Oníṣẹ́ bíríkìlà kan tá a pe orúkọ rẹ̀ ní Àmì Tútù

Um pedreiro chamado Marca Fria.

Àwọn gbèsè (dívidas)Restante: 315

pago: 150  reais + 15

Restante: 150

Obs.:







Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ (palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Amọlé, kọ́lékọ́lé, oníṣẹ́ òkúta, oníṣẹ́ bíríkìlà, s. Pedreiro.

Tó jẹ́ bíríkìlà kan ládùúgbò, s. Que é pedreiro local.

Àmì Tútù, s. Marca Fria. 

Tá a pe orúkọ rẹ̀ ní Àmì Tútù, adj. Que chamamos de Marca Fria.

- Criaturas imortais

 Àwọn ẹ̀dá aláìleèkú (criaturas imortais): 

1. Planária 

2. Hidra

3. Turritopsis dohrnii (água-viva imortal)


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://g1.globo.com/ciencia/noticia/2022/07/29/3-animais-imortais-que-fascinam-cientistas-ha-decadas.ghtml

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ẹ̀dá, s. Criatura, criação, qualquer criatura viva. Natureza, criação.

Tó jẹ́ aláìleèkú, adj. Imortal.

Ìsun omi ìyè, s. Fonte de água viva.

Omi ààyè, omi ìyè, s. Água viva.

segunda-feira, 22 de agosto de 2022

O coração de D. Pedro I que chegou ao Brasil é uma relíquia macabra e inútil

 Ọ̀kan-àyà Olú Ọba Dom Pétérù 1k tó ti dé sí Bràsíl ni ohun ìrántí burúkú, ó sì jẹ́ aláìwúlò.

O coração de D. Pedro I que chegou ao Brasil é uma relíquia macabra e inútil.


https://revistaforum.com.br/politica/2022/5/23/corao-de-dom-pedro-i-portugal-teme-que-governo-bolsonaro-perca-ou-estrague-reliquia-117764.html

Látorí ìjọsìn Olú Ọba Dom Pétérù 1k sí ìjọsìn ìjọba àgbókèèrè-jẹ-gàba ti Amẹ́ríkà tòótọ́.  Àpẹẹrẹ kan tó bá ipò ìrẹ̀sílẹ̀ tí ìwà àwọn ará Bràsíl wà mu - Da adoração ao imperador D. Pedro I para a verdadeira adoração ao imperialismo americano. Um exemplo da condição rebaixada dos brasileiros.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://g1.globo.com/df/distrito-federal/noticia/2022/08/22/coracao-de-dom-pedro-i-chega-ao-brasil-em-aviao-da-fab.ghtml


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọ̀kan-àyà, s. Coração.

Olú Ọba, s. Imperador.

Ọba, s. Rei.

Pétérù, s. Pedro.

Ohun ìrántí burúkú, ó sì jẹ́ aláìwúlò, s. Relíquia macabra e inútil. 

Ohun ìrántí burúkú, s. Relíquia macabra, relíquia sinistra.

Ọ̀kan-àyà Olú Ọba Dom Pétérù 1k, s. Coração de  D. Pedro I. Herdeiro do trono português, d. Pedro I foi regente do Brasil e um dos condutores do processo de independência. Foi o imperador do Brasil durante o Primeiro Reinado (1822-31).

Olú Ọba Dom Pétérù Kejì, s. Imperador Dom Pedro II.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele. 
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Ó, pron. pess. Ele, ela.

O, pron. pess. Você. 

, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
Adé, s. Coroa do rei.

, v. Chegar. 
, prep. Até. Quando indicar um local,  é antecedido por títí. Mo rìn títí dé ilé mi - Eu andei até minha casa.
, part.É usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de vir, de chegar. Ìran - geração > Ìradéran - de geração em geração.
, v. Unir, ligar, apertar.
, prep. Por.

, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.
, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Jẹ, v. Comer, consumir alimento. Ser devedor. Ganhar na loteria, ganhar dinheiro, vencer. Ascender a um título, a um cargo.. Experimentar algo agradável ou desagradável.
Jẹ́, v. Ser. Concordar, permitir, admitir, arriscar-se a um empreendimento. Ser feito de, envolver. Responder, replicar. Chamar-se. ser chamado.
Jẹ̀, v. Jogar algo ao redor. Pastar.

Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, Bìràsílì, Brasíì, s. Brasil, Pindorama. 

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil. 

Burúkú, búburú, adj. Mau, sórdido.

Tó jẹ́ aláìwúlò, adj. Quie é inútil.

Ìjọba àgbókèèrè-jẹ-gàba ti orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, ìjọba àgbókèèrè-jẹ-gàba ti ilẹ̀ Amẹ́ríkà, ìjọba àgbókèèrè-jẹ-gàba ti Amẹ́ríkà, s. Imperialismo americano.

Ìjọsìn, s. Adoração.

Ipò ìrẹ̀sílẹ̀, s. Estado de humilhação, condição rebaixada. 

Bámu, v. Combinar, confiar, concordar, ajustar-se a. Beber junto.

Ìwà, s. Caráter, conduta, comportamento.

Àwọn ará Bràsíl, s. Brasileiros. 

Obìnrin ará Bràsíl, s. Brasileira.
Ọmọorílẹ̀-èdè Bràsíl, ọmọ ilẹ̀ Bràsíl
, s. Brasileiro.

Ti orílẹ̀ èdè Bràsíl, tí a bí ní ilẹ̀ Bràsíl, adj. Do Brasil, que nasceu no Brasil, brasileiro.
Ọkùnrin ará Bràsíl
, s. Homem brasileiro.

, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
Wà, àwa, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Tòótọ́, adv. Verdadeiramente,em verdade.
Àpẹẹrẹ, s. Exemplo, padrão.
Àwọn akéde kan, s. Alguns publicadores. 
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma. 
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 
, v. Acompanhar, ajudar. Alcançar, ultrapassar, perseguir. Encontrar., atingir.
, prep. pré-v. Com, em compnhia de. Geralmente  usada para juntar pessoas para uma finalidade e posicionada antes dos verbos. Wọ́n bá gbé - Eles moram juntos. 
, prep. Contra.
, adv. Nunca, absolutamente.
, pref.  Usado como adjetivo e advérbio nas seguintes composições: bákan, bákannáà, báyìí - igualmente, de qualquer modo, idêntico, similar, da mesma maneira, Ó ṣe é bákan - Ela  o fez por alguma razão. Wọ́n ṣe bákanáà - Eles fizeram de forma idêntica. Wọ́n kò dára bákannáà - Igualmente, ambos não são bons.
, v. aux. É precedido por bí para indicar uma condição. Bí ó bá wá, a ó lọ rìn kàkiri - Se ela vier, nós iremos passear. Bí nwọ́n bá wà, kò burú - Se eles estiverem lá, tudo bem.
Bá, ìbá, v. aux. Teria, tivesse. Forma frases condicionais. Bí èmi bá lówó, èmi ìbá ṣe orò mi - Se eu tivesse dinheiro, eu teria feito minha obrigação. Bí a bá lọ a bá rí wọn - Se nós fôssemos, nós os teríamos visto.
, v. Bater, atingir. Germinar, crescer. Fermentar. Empoleirar-se, pousar sobre. Pedir antecipadamente. Coar como uma peneira. Inclinar-se. 
Ba, v. Emboscar-se, esconder-se, agachar-se, ocultar-se.
Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan ilẹ̀ Amẹ́ríkà, Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan, Orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, Amẹ́ríkà, s. Estados Unidos da América.
Ìjọsìn Ọlọ́run tòótọ́, s. Adoração do verdadeiro Deus.

- Ceitec

 Ilé iṣẹ́ Ìtayọlọ́lá ní Tẹknọ́lọ́jì Ẹ̀lẹ́ktrónìkì Tó ti ní ìtẹ̀síwájú (Ceitec).

 Centro de Excelência em Tecnologia Eletrônica Avançada (Ceitec).


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://canaltech.com.br/governo/governo-federal-resolve-fechar-estatal-de-semicondutores-no-brasil-187282/


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ilé iṣẹ́, s. Fábrica, indústria.

Ìtayọlọ́lá, s. Excelência.

Àwọn ẹ̀yà ohun abánáṣiṣẹ́, s. Componentes eletrônicos.

Tẹknọ́lọ́jì abánáṣiṣẹ́, tẹknọ́lọ́jì ẹ̀lẹ́ktrónìkì, s. Tecnologia eletrônica.

Àwọn ẹ̀rọ abánáṣiṣẹ́, s. Dispositivos eletrônicos.

Ẹ̀lẹ́ktrónìkì, s. Eletrônica.

Iṣẹ́ẹ̀rọ oníná, s. Engenharia eletrônica.

Tó ti ní ìtẹ̀síwájú nínú ìmọ̀, adj. Que progrediu no conhecimento.

Tó ti ní ìtẹ̀síwájú, adj. Avançado.

Ohun èlò agbanámọ́ra tí kì í fi bẹ́ẹ̀ gbóná (semikondokito), s. Semicondutor. 

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.

, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele. 

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Ó, pron. pess. Ele, ela.

O, pron. pess. Você. 

, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

sexta-feira, 19 de agosto de 2022

- O presidente que tentou roubar um celular

 Ààrẹ tó ti gbìyànjú láti jí fóònù alágbèéká kan gbé

O presidente que tentou roubar um celular. 

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.plantaobrasil.net/news.asp?nID=128922

https://orlanoticias.com.br/bolsonaro-tenta-tomar-celular-de-youtuber-apos-ser-chamado-de-tchutchuca-do-centrao/

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ààrẹ, s. Presidente. 

Olè ajífóònù alágbèéká, olè tó máa ń jí fóònù alágbèéká gbé, s. Ladrão de celular.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.

, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele. 

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Ó, pron. pess. Ele, ela.

O, pron. pess. Você. 

, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
Gbìyànjú, v. Tentar.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.
Jí fóònù alágbèéká kan gbé, v. Roubar um celular.
Fóònù alágbèéká, s. Celular. 
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Jígbé, v. Roubar e carregar.
, v. Roubar. Acordar alguém, despertar, levantar. 
 
Gbé, v. Carregar, levantar, erguer, morar, viver.

- Filosofia ocidental

 Filọ́sọ́fi ti Ìwọ Oòrùn ayé (filosofia ocidental). 

Oríṣi ìfẹ́ ìmọ̀ kan tó jẹ́ onímájèlé tó sì máa ń gbé kíkórìíra ẹ̀yà mìíràn lárugẹ - Um tipo de amor ao saber que é tóxico e racista.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

http://www.educadores.diaadia.pr.gov.br/arquivos/File/2010/artigos_teses/FILOSOFIA/Artigos/Walter_Praxedes.pdf

https://www.youtube.com/watch?v=qFPeY_f8h7g

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Àpẹẹrẹ, s. Exemplo, padrão.
Irú, s. Tipo, espécie, gênero, raça.
Oríṣí, s. Espécie, tipo.

Ìmòye, s. Sabedoria, compreensão, previsão, filosofia. 

Ìfẹ́, s. Amor, desejo, cordialidade, afeição, simpatia.
Ìfẹ́ni, s. Caridade, amor.
Ìfẹ́-àfẹ́jù, s. Amor excessivo, livre vontade.
Ìfẹ́-ènìà, s. Filantropia, humanidade.
Ìfẹ́-inúrere, s. Benevolência.
Ìfẹ́kúfẹ́, s. Cobiça, desejo.
Ìfẹ́mọnìkéjì, s. Amor fraternal.
Ìfẹnukonu, s. Beijo.
Ìfẹ́ràn, s. Amor.
Ìfẹ́rani, s. Amor próprio.
Ìfẹ́sọ́nà, s. Namoro, adoção.

Ẹ̀kọ́ ọgbọ́n, filọ́sọ́fi, ìmọ̀ ọgbọ́n orí, s. Filosofia, rekhet (nílẹ̀ Íjíbítì láyé àtijọ́ tàbí Kẹ́mẹ́ẹ̀tì - No Egito antigo ou Kemet). O Egito, desde 2780 antes da Era Comum, tem uma produção filosófica e possuía escolas de rekhet, termo que, segundo o egiptólogo e filósofo Theóphile Obenga, significa “Filosofia”. 

Èrò àwọn ọ̀mọ̀ràn, èrò àwọn onímọ̀ ọgbọ́n òrí, s. O pensamento dos filósofos. 

Níhà ìwọòrùn, tó wà ní ìwọ̀ oòrùn, adj. Ocidental. 

Ìwọòrùn, ìhà ìwọ̀ oòrùn, apáìwọ̀orùn, s. Oeste, ocidente. 

Yámà, s. Oeste, ocidente. 

Apáìwọ̀òrùn Yúróòpù, s. Europa Ocidental. Apáìwọ̀oòrùn Papua, Ìwọ̀ Oòrùn Papua, s. Papua ocidental.

Ìwọ̀ Oòrùn Jámánì, orílẹ̀-èdè Ìlà Oòrùn Jámánì, s. Alemanha Ocidental.

Ìwọ̀ Oòrùn Áfíríkà, s. África Ocidental.

Apáìwọ̀orùn Sàhárà, s. Saara Ocidental. 

Ìlàoòrùn, Apáìlàoòrùn, s Leste, oriente.

Ìmọ̀ ọgbọ́n orí Áfríkà, s. Filosofia africana.

Àwọn ìmọ̀ ọgbọ́n orí Áfríkà àti tàwọn aláwọ̀ dúdú tí wọ́n ń tú káàkiri, s. Filosofias africanas e dos pretos da diáspora.

Ìmọ̀ ọgbọ́n orí Íjíbítì ní Ilẹ̀ ọbalúayé fáráò, s.  Filosofia egípcia no Império Faraônico. Àwọn onímọ̀ ọgbọ́n orí (filósofos): Imhotep (+/- 2655 - 2600 a.C.), Kagemini (+/- 2613 - 2589 a.C.), Ptah-hotep (+/- 2375 - 2345 a.C.), Amen-em-ope (+/- entre 1300 - 1075 a.C.), Hermes Trismegisto (+/- entre 1500 - 1300 a.C.).

Ìmọ̀ ọgbọ́n orí kan tí ó pilẹ̀ ṣẹ̀ ní Íjíbítì ìgbàanì, ìmọ̀ ọgbọ́n orí kan tí ó pilẹ̀ ṣẹ̀ ní Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, ìmọ̀ ọgbọ́n orí Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, s. Filosofia kemética. Àwọn amòye ará Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, àwọn amòye ará Íjíbítì ìgbàanì, àwọn onímọ̀ ọgbọ́n orí ará Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, àwọn onímọ̀ ọgbọ́n orí ará Íjíbítì ìgbàanì (filósofos keméticos, filósofos de Kemet, filósofos do antigo Egito): Ptah-Hotep, Meri-ka-Rá, Amenem-ope. A filósofa kemética Katiúscia Ribeiro é Doutora em Filosofia Africana pela Universidade Federal do Rio de Janeiro e coordenadora geral do Laboratório Geru Maa de Africologia e estudos Ameríndios da UFRJ.

Filọ́sọ́fi yorùbá, s. Filosofia yorubá. Um modo de pensar que se origina do grupo étnico yorubá. Sophie Oluwole (nascida em 1936) é a primeira doutora em filosofia na Nigéria. Ela é especialista em filosofia yorubá.

Ìmọ̀ ọgbọ́n orí Tàmil, s. Filosofia tâmil. Àwọn amòye ará Tàmil (filósofos tâmeis): Tiruvalluvar ou Thiruvalluvar (poeta e filósofo tâmil), Sarvepalli Radhakrishnan (filósofo e político indiano), Ramanuja (teólogo e filósofo hindu) etc.

Àwọn amòye ará Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, àwọn onímọ̀ ọgbọ́n orí Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, àwọn ọlọ́gbọ́n èrò orí Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, s.  Filósofos queméticos, filósofos de Kemet, filósofos do antigo Egito. Àwọn àpẹẹrẹ (exemplos): Ptah-Hotep, Meri-ka-Rá, Amenem-ope.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.

, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele. 

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Ó, pron. pess. Ele, ela.

O, pron. pess. Você. 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
Ìmọ̀, s. Cultura, saber, conhecimento. 
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Jẹ, v. Comer, consumir alimento. Ser devedor. Ganhar na loteria, ganhar dinheiro, vencer. Ascender a um título, a um cargo.. Experimentar algo agradável ou desagradável.
Jẹ́, v. Ser. Concordar, permitir, admitir, arriscar-se a um empreendimento. Ser feito de, envolver. Responder, replicar. Chamar-se. ser chamado.
Jẹ̀, v. Jogar algo ao redor. Pastar.
Tó jẹ́ onímájèlé, adj. Que é venenoso.
Tó máa ń gbé kíkórìíra ẹ̀yà mìíràn lárugẹ, adj. Racista.