sábado, 28 de maio de 2022

- Candidatos à presidência do Brasil

 Àwọn ọmọ oyè tí yóò díje du ipò Ààrẹ Bràsíl.

Candidatos à presidência do Brasil.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://g1.globo.com/politica/eleicoes/2022/noticia/2022/05/23/cinco-nomes-ja-sairam-da-disputa-pela-presidencia-veja-lista.ghtml

https://www.uol.com.br/eleicoes/2022/05/23/candidatos-a-presidente-no-brasil-eleicoes-2022.htm

https://www.jota.info/eleicoes/quais-sao-as-propostas-dos-pre-candidatos-a-presidencia-eleicoes-2022-26052022

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ìdìbò fún olùdíje ipò ààrẹ, s. Eleição para o candidato a presidente.

Olùdíje, ọmọ oyè, s. Candidato. 

Olùdíje ipò ààrẹ, s. Candidato a presidente. Ìbò ti bẹ̀rẹ̀ báyìí láti yan olùdíje ipò ààrẹ lẹ́gbẹ́ òṣèlú PT fún ọdún 2022 - Começou a votação agora para eleger o candidato presidencial do PT para 2022

Díje, v. Correr, competir com.

, v. Competir, esforçar-se para conseguir algo. Recusar, desobedecer. 

Du, v. Correr. 

, v. Ser preto, ser escuro. Matar, assassinar. 

Du ipò ọlá, v. Lutar pelo prestígio.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Yóò, adv. pré. v. Indicador de futuro numa frase afirmativa. Em outras palavras, emprega-se o futuro do presente para expressar uma ação que será executada no futuro. Outros indicadores de futuro: yóó, ó, á, máa, fẹ́.

Ipò ọlá, s. Posição de honra, grandeza. 

Ipò, s. Cargo, posto, posição, lugar, situação.

Ìjọba, s. Governo, reino.
Orílẹ̀-èdè olómìnira oníàrẹ àpapọ̀, s. República federativa presidencialista.
Ààrẹ, s. Presidente.
Igbákejì Ààrẹ, s. Vice-presidente.
Ààrẹ ilé Aṣòfin, s. Presidente da Câmara dos Deputados.
Ààrẹ ilé Alàgbà, s. Presidente do Senado Federal.
Ààrẹ Ilé-ẹjọ́ Gígajùlọ,  s. Presidente do Supremo Tribunal Federal.

Àwọn ará Bràsíl, s. Brasileiros.

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil.

Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, Orílẹ̀-èdè Bràsíl, s. Brasil, Pindorama.

Orílẹ̀-èdè, s. Nação, país.
Orílẹ̀, s. Grupo de origem ou clã.
Èdè, s. Língua, idioma, dialeto, linguagem.

Ọmọ orílẹ̀-èdè Bràsíl, ọmọ ilẹ̀ Bràsíl, s. Brasileiro, brasileira.

Ti orílẹ̀ èdè Bràsíl, adj. Do Brasil; 

Tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bìràsílì, tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíl, tí a bí ní ilẹ̀ Bràsíl, adj. Brasileiro, brasileira.

Obìnrin ọmọ Bràsíl, obìnrin ọmọ ilẹ̀ Bràsíl, obìnrin ará Bràsíl, obìnrin tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíl, s. Brasileira.

Ọkùnrin ọmọ Bràsíl, ọkùnrin ilẹ̀ Bràsíl, 

ọkùnrin ará Bràsíl, ọkùnrin tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíls. Homem Brasileiro.

- Limpeza étnica no Brasil

  1. Ìyẹ̀wù gáàsì tí ń kiri ní àwọn òpópónà tí àjọ ọlọ́pàá náà bẹ̀rẹ̀ sí lo láti pa àwọn aláwọ̀ dúdú ní orílẹ̀-èdè Bràsíl.

Câmara de gás ambulante que a polícia começou a usar para matar pretos no Brasil.

https://br.noticias.yahoo.com/camara-de-gas-na-viatura-prf-diz-que-tecnica-usada-e-de-menor-potencial-ofensivo-132652878.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS5ici8&guce_referrer_sig=AQAAAFPRe14iRsEpUxTcS79JVkIZ7HRUzog_e0zV2vvJUgatsnG_y8F8lTvIDJo6mJhFQTyH3UrzPG8dHnf-h8cCS2HWaJQMdyvUTC2CPprz7jIL0-hBNyItrJwSo6_lz7btGr34bAuGfo3yMxVlUGXVvayMlwiS5bXbqLVlUFu-GtUq

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://ponte.org/morte-em-camara-de-gas-de-viatura-foi-registrado-como-ocorrencia-sem-indicio-de-crime/

https://www.opovo.com.br/noticias/brasil/2022/05/27/policiais-envolvidos-na-morte-de-homem-em-camara-de-gas-sao-afastados.html

2. Àwọn ọmọ ogun panipani láti pa àwọn aláwọ̀ dúdú tí ń gbé ní àwọn àgbègbè onílé-ahẹrẹpẹ run ti Bràsíl.

Pelotão de fuzilamento para exterminar pretos nas favelas do Brasil.

http://sintsprevmg.org.br/2021/05/07/parem-o-genocidio-do-povo-preto-e-pobre-punicao-aos-responsaveis-pela-chacina-de-jacarezinho-rj/

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.vozdascomunidades.com.br/destaques/chacina-na-penha-deixa-25-mortos-e-7-pessoas-feridas-entidades-criticam-acoes-policiais-nas-favelas/

https://www.redebrasilatual.com.br/cidadania/2022/05/chacina-no-jacarezinho-completa-um-ano-com-24-das-28-mortes-arquivadas-pelo-mp/

https://agenciabrasil.ebc.com.br/geral/noticia/2022-05/policia-civil-derruba-monumento-vitimas-da-chacina-do-jacarezinho

https://anovademocracia.com.br/no-43/1698-vila-cruzeiro-terror-estatal-intensifica-o-genocidio

3. Ìparun ẹ̀yà àwọn ará Àmẹ́ríńdíà.

Genocídio de ameríndios.


https://www.aduneb.com.br/noticias.php?news_not_pk=6802


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www2.camara.leg.br/atividade-legislativa/comissoes/comissoes-permanentes/cdhm/noticias/genocidio-de-povo-guarani-kaiowa-no-ms-e-incontestavel-conclui-missao-do-parlamento-europeu-e-cdhm

https://averdade.org.br/2016/07/o-genocidio-guarani-e-kaiowa-no-mato-grosso-do-sul/

https://terrasindigenas.org.br/pt-br/noticia/93465

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ìyẹ̀wù, s. Câmara, alcova, quarto de dormir.

Ilé, s. Casa.

Ilé gáàsì, Ìyẹ̀wù gáàsì, s. Câmara de gás. 

Àjọ Ọlọ́pàá Ọ̀tẹlẹ̀múyẹ́ ti ìjọba Násì, s. Gestapo, Polícia Secreta do Estado Nazista.

Àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ tó wà ní Auschwitz, s. Campo de concentração em Auschwitz.

Àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́, s. Campo de concentração.

Àgọ́ ikú ti Násì, s. Campo de extermínio nazista.

Ìyẹ̀wù gáàsì alágbèéká, s. Câmara de gás portátil, câmara de gás móvel.

Ìyẹ̀wù gáàsì tí ń kiri ní àwọn òpópónà, s. Câmara de gás ambulante. 

 Tí ń kiri ní àwọn òpópónà, adj. Que vaga pelas ruas, ambulante.

Ìhùmọ̀, s. Meditação, reflexão. Invenção. Ìhùmọ̀ àwọn irinṣẹ́ àrà ọ̀tọ̀ àti ṣíṣe iṣẹ́ abẹ nínú ẹ̀yà ara tíntìntín - Invenção de instrumentos especializados e da microcirurgia.

Ìhùmọ̀ ìmọ̀ iṣẹ́ ẹ̀rọ, s. Inovação tecnológica.

Àwọn àyípadà titun tí àwọn ọlọ́pàá ti ìjọba Násì ṣe, s. Inovações feitas pela polícia nazista.

Àwọn àwárí sáyẹ́ǹsì, s. Descobertas científicas.

Ìhùmọ̀ ìmọ̀ iṣẹ́ ẹ̀rọ lórílẹ̀-èdè Bràsíl, s. Inovação tecnológica no Brasil.

Pápá ìpẹran, s. Campo de abate.

Àwọn àgọ́ ikú ti Násì, s. Campos de extermínio nazistas.

Àwọn àgọ́ ikú ti Násì (àwọn àgbègbè onílé-ahẹrẹpẹ ní Bràsíl) tí àwọn ọlọ́pàá lẹ́tọ̀ọ́ láti pàṣẹ kí a pa àwọn  aláwọ̀ dúdú, s. Campos de extermínio nazista (favelas no Brasil) onde a polícia tem autoridade para ordenar a morte de pretos.

Àgọ́ ìfipábánilòpọ̀, s. Campo de estupro

Ìpakúpa àwọn ará ìlú, s. Massacre de civis.
Ìrúkèrúdò ìsìn, s.  Distúrbios por motivos religiosos.
Gbọ́nmisi-omi-òto ẹ̀yà ìran, s. Conflitos raciais.
Ìkórìíra àlejò, s. Xenofobia, ódio a estrangeiros. 
Ìtara aláìmòye, s. Intolerância.
Fífa àwùjọ ẹ̀yà tu tigbòǹgbò-tigbòǹgbò, s.  Purificação étnica.
Ìwà ipá kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, ìwà ipá ẹ̀yà ìran, s. Violência étnica, violência racial.
Ìwà ipá ẹ̀yà ìran, s. Violência étnica.
Ogun láàárín àwọn ẹ̀yà ìran, ogun láàárín ẹ̀yà kan àti òmíràn, s. Guerra interétnica, guerra entre etnias
Ìpẹ̀yàrun, pípa ẹ̀yà run, ìpalápalù ẹ̀yà, s. Genocídio. Trata-se de genocídio nas três acepções do Dicionário Houaiss -- de acordo com o entendimento que tem o Tribunal Penal Internacional: "1) extermínio deliberado, parcial ou total, de uma comunidade, grupo étnico, racial ou religioso"; "2) por extensão, destruição de populações ou povos"; "3) aniquilamento de grupos humanos, o qual, sem chegar ao assassínio em massa, inclui outras formas de extermínio, como a prevenção de nascimentos, o sequestro sistemático de crianças dentro de um determinado grupo étnico, a submissão a condições insuportáveis de vida etc."
Ìparun ẹ̀yà àwọn ará adúláwọ̀ àti àmẹ́ríńdíà tí wọ́n ń gbé ní Bràsíl, s. Genocídio de pretos e ameríndios que vivem no Brasil.
Ìparun ẹ̀yà àwọn ará adúláwọ̀, s. Maafa,  genocídio do povo negro, holocausto negroO uso do termo suaíle Maafa ("Grande Desastre") no inglês foi introduzido por Marimba Ani em seu livro de 1998 Let the Circle Be Unbroken: The Implications of African Spirituality in the Diaspora. Vem de um termo em suaíle para "desastre, terrível ocorrência ou grande tragédia".
Àìbánilò-lọ́gbọọgba, s. Discriminação.
Ìpakúpa, s. Holocausto, massacre.
Pa ẹ̀yà ìran kan run, v. Destruir uma etnia.

Pípa ẹ̀yà ìran run, pípa ìran run, pípa odindi ẹ̀yà run, s. Limpeza étnica, genocídio.

Ìṣẹlẹyàmẹyà, kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, ẹ̀mí kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, ẹ̀tanú ẹ̀yà sílẹ̀, ẹ̀yà tèmi lọ̀gá, ẹ̀mí ẹ̀yà tèmi lọ̀gá, ìhùwàsí ìran tèmi lọ̀gá, ìwà kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, èrò ìran tèmi lọ̀gá, ẹ̀yà ìran tèmi lọ̀gá, s. Racismo. 
Ìṣẹlẹyàmẹyà tó ní í ṣe pẹ̀lú àyíká, s. Racismo ambiental. Expropriação do território e negação da cidadania que recaem de forma implacável sobre etnias e populações mais vulneráveis.
Ìṣẹlẹyàmẹyà tó ní í ṣe pẹ̀lú ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, ìṣẹlẹyàmẹyà tó ní í ṣe pẹ̀lú òye ìmọ̀ ìjìnlẹ̀,  s. Racismo epistêmico, racismo epistemológico. Rejeição da produção de conhecimentos de povos não brancos com repertório e cânones que não são ocidentais. É uma das dimensões mais perniciosas da discriminação étnico-racial negativa.

Aláìfẹ́irúẹ̀dáọmọẹnìkéjì, s. Racista. Lọ́pọ̀ ìgbà, ìgbéraga ló máa ń mú káwọn èèyàn ní ẹ̀mí kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà - O orgulho às vezes caminha lado a lado com o racismo.

Ìjọba Násì òun ìjọba Aláṣẹ Oníkùmọ̀ tó jẹ́ òǹrorò, s. Regime nazifascista.

Ìṣìkàpa ọ̀pọ̀ rẹpẹtẹ àwọn aráàlú láti ọwọ́ àwọn ìjọba tiwọn fúnra wọn, s. Genocídio de seus cidadãos praticados pelos governos.

Ìkórìíra kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, s. Ódio racial.

Ìwà ìkà sí ìran ènìyàn, ẹ̀ṣẹ̀ sí aráyé, s. Crime contra a humanidade.

Ilé-Ẹjọ́ Ìwàọ̀daràn Káríayé, s. Tribunal Penal Internacional

Ìran aláwọ̀ funfun lọ̀gá, s. Supremacia branca.

Àwọn afáríkodoro, s. Skinheads. 

Ọmọlẹ́hìn Bolsonaro, s. Bolsomínion, seguidor de Bolsonaro, eleitor de bolsonaro. Sujeito burro, ignorante, mal intencionado, autoritário, extremista, preconceituoso, homofóbico, misógino, racista, xenofóbico e que faz discurso de ódio contra minorias na internet. É apoiador de torturadores, de ditadores e ditaduras militares. A maioria deles acredita que hidroxicloroquina e uso de ozônio pelo ânus pode curar paciente com Covid-19. Também acredita na terra plana, no geocentrismo e no cristonazifascismo. 

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.

Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.

Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Kiri, kirikáakiri, v. Andar, vagar.

Òpópónà, s. Rua. 

Ìta, s. Rua, ar livre.

Ọ̀nà, s. Rua, caminho, estrada, acesso, indicação.

Àjọ ọlọ́pàá, s. Polícia.

Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.

Bẹ̀rẹ̀, v. Começar, iniciar.
Bẹ̀rẹ̀ sí, v.  Iniciar a, começar a. Tẹ́túlọ́sì bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Tértulo começou a acusá-lo.

Lo, contr. Forma modificada de ni (ser), quando seguida da vogal o (você).
, v. Tranquilizar-se.
, v. Usar, fazer uso de, utilizar. Dobrar, inclinar-se.
, adj. Inclinado, oblíquo. de esguelha. 
L, v. Ir.

Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 

Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.

Pa, v. Extinguir, liquidar, dar fim, matar, liquidar, assassinar. Fazer sentir, fazer sofrer. Esfregar, massagear, friccionar. Amalgamar, juntar, misturar. Relatar, contar, expressar. Ser habilidoso, ser jeitoso. Chocar ovos. Cortar, tirar casca de uma árvore. Cortar inhame, cabaça ou noz-de-cola ao meio, separar. Vencer um jogo. Trair.

Àwọn aláwọ̀ dúdú, s. Negros.

Àwọn ará Bràsíl, s. Brasileiros.

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil.

Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, Orílẹ̀-èdè Bràsíl, s. Brasil, Pindorama.

Orílẹ̀-èdè, s. Nação, país.
Orílẹ̀, s. Grupo de origem ou clã.
Èdè, s. Língua, idioma, dialeto, linguagem.

Ọmọ orílẹ̀-èdè Bràsíl, ọmọ ilẹ̀ Bràsíl, s. Brasileiro, brasileira.

Ti orílẹ̀ èdè Bràsíl, adj. Do Brasil; 

Tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bìràsílì, tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíl, tí a bí ní ilẹ̀ Bràsíl, adj. Brasileiro, brasileira.

Obìnrin ọmọ Bràsíl, obìnrin ọmọ ilẹ̀ Bràsíl, obìnrin ará Bràsíl, obìnrin tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíl, s. Brasileira.

Ọkùnrin ọmọ Bràsíl, ọkùnrin ilẹ̀ Bràsíl, 

ọkùnrin ará Bràsíl, ọkùnrin tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíls. Homem Brasileiro.

Àwọn ọmọ ogun panipani, àwọn sójà tó ń yìnbọn pani, àwọn tí ń yìnbọn pani, s. Pelotão de fuzilamento.

Àwọn ọmọ ogun Násì tí ń pa àwọn èèyàn, s. Pelotão nazista de fuzilamento.

Tó ń gbé ní àwọn àgbègbè onílé-ahẹrẹpẹ ti Bràsíl, adj. Que mora nas favelas do Brasil.

Gbé, v. Carregar, levantar, erguer, morar, viver.

Tó ń gbé lárugẹ, adj. Que promove, que divulga, que propaga.

Àgọ́ àwọn tálákà, àwọn àdúgbò tí kò bójú mu rárá, àwọn ilé àbẹ̀rẹ̀wọ̀ táwọn èèyàn kọ́ síbi tí ìjọba ò fọwọ́ sí, àwọn Ilé akúṣẹ̀ẹ́, àdúgbò àwọn akúṣẹ̀ẹ́, s. Favela. Conjunto de moradias populares que, construídas a partir da utilização de materiais diversos, se localizam, normalmente, nas encostas dos morros. Wọ́n ṣírò rẹ̀ pé àwọn tó ń gbé láwọn ilé akúṣẹ̀ẹ́ jákèjádò ayé ju bílíọ̀nù kan lọ - Estima-se que mais de 1 bilhão de pessoas em todo o mundo vivam em favelas. 

Àwọn ilé táwọn èèyàn ti pa tì, s. Casas abandonadas, prédios abandonados.

Ghẹto, s. Gueto, subúrbio, favela, periferia, bairro de minorias raciais, bairro de minorias sociais, bairro judeu. 

Etílé, s. Periferia de uma cidade, arredores, circunferência, vizinhança, perímetro urbano, contorno.
Agbègbè, s. Arredores, periferia, subúrbio, cercanias. 

Parun, v. Destruir, eliminar, extinguir.

Àmẹ́ríńdíà, s. Ameríndio. 

Ọmọ ìbílẹ̀, ọmọ-ìbílẹ̀, ọmọ onílẹ̀, s. Nativo. Bugre é um termo usado pelos europeus para se referirem aos indígenas brasileiros. 

Ìbílẹ̀, s. Nascido na região, nativo, pessoa do lugar. 

Onílẹ̀, s. Proprietário, dono de terra, aborígene, indígena. 

Àgbègbè àdágbé àwọn Àmẹ́ríńdíà, s. Reserva indígena.

Ọmọ ìbílẹ̀ Ọsirélíà, s. Australiano nativo, aborígene.

Pípa ènìyàn lápalù, s. Assassinato em massa

Alárùn ọpọlọ, adàlúrú, s. Psicopata.  

Àpaàbojúwẹ̀yìn, s. Serial killer.

Apániláyà, s. Terrorista.

Ẹni tó máa ń pa àwọn èèyàn lápalù, s. Genocida.

Olúpa àwọn èèyàn lápalù, s. Genocida.

Olùpa ẹ̀yà ìran, s. Genocida, perpetrador de genocídio.

Olùpa àwọn wòlíì, s. Matador de profetas. 

Olùpa àwọn àmẹ́ríńdíà, s. Matador de ameríndios.

Olúpa ẹ̀yà àwọn ará Àmẹ́ríńdíà run, s. Destruidor de povos ameríndios.

Olùpa àwọn aláwọ̀ dúdú, s. Matador de negros.

Oníparun, s. Destruidor.

Apànìyàn, apààyàn, s. Assassino.

Ẹlẹ́yàpúpọ̀, s. Multiétnico, mestiço. 

Ẹnì kan tó jẹ́ àtọmọdọ́mọ ti aláwọ̀funfun pẹ̀lú ọmọ onílẹ̀, s. Mestiço de branco com indígena, caboclo.

Ẹni tí ń fipá báni lò pọ̀, afipábáni-lòpọ̀, s. Estuprador.

Ìpolongo ìbò, s. Campanha eleitoral.

Ẹni tó ń ṣe inúnibíni, onínúnibíni, s. Perseguidor.

Ẹni tó ń ṣe inúnibíni rírorò, s. Perseguidor cruel.

Àwọn òṣìkàpànìyàn, s. Assassinos, genocidas.

Àwọn òǹrorò onínúnibíni, àwọn ìkà tí ń ṣe inúnibíni, s.  Perseguidores cruéis.

Onínúnibíni tó máa ń pa àwọn àmẹ́ríńdíà, onínúnibíni tó máa ń pa àwọn ọmọ ìbílẹ̀, s. Perseguidor que costuma matar indígenas, caçador de indígenas, bugreiro.