quinta-feira, 17 de novembro de 2022

- ASEAN

  Àjọṣe àwọn Orílẹ̀-èdè Gúúsù-Ìlàòrùn Ásíà (ASEAN). 

Associação de Nações do Sudeste Asiático (ASEAN).

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Orílẹ̀-èdè, s. Nação, país.
Orílẹ̀, s. Grupo de origem ou clã.
Èdè, s. Língua, idioma, dialeto, linguagem.
Olómìnira, adj. Independente.
Àpapọ̀, s. Soma, total, combinação, ato de unir, de juntar
Aparapọ̀, adj. Federativa.

Àjọṣe, ìjọṣe, s. Cooperação no trabalho.

Gúúsù-Ìlàòrùn Ásíà, s. Sudeste Asiático.

Gúúsù, gúsù, s. Sul.

Àríwá, s. Norte.

Ihá, s. Casca da noz da palmeira depois da extraão do óleo.

Ìhà, s. Lado, lombo, região.
Níhà, adj. e prep. No lado de, para.
Níhà-ìhín, prep. Neste lado, perto daqui.
Níhà-àríwà, adj. Do lado do norte, nortista.
Níhà-gúsú, adj. Do lado do sul, sulista.
Níhàlẹ̀, adj. Orgulhoso.
Níhà-òde, adj. e adv. Externo, externamente.
Níhà-ọ̀hún, prep. Naquele lado de, no outro lado de.
Òòrùn, òrùn, s. Sol.
Níhà-ìlàọọ̀rùn, adj. Do lado leste, oriental.
Ìlà-oòrùn, ìlà-ọọ̀rùn, s. Leste, Oriente.

Ìlà, s. Linha, marca desenhada em papel ou riscada no chão.
Ìlà kíká, s. Linha curva.
Ìlà wíwó, s. Linha oblíqua.
Ilà, s. Tatuagem, marcas, listras. Estas marcas tribais serviam para distinguir o s diferentes clãs yorubás. Quando feito três traços paralelos de cada lado das bochechas, estes são denominados àbàjà mẹ́ta.

Ásíà, s. Ásia.

- Copa do Mundo da FIFA Catar 2022

 Ní Ife-ẹ̀yẹ Àgbáyé Bọ́ọ̀lù-ẹlẹ́sẹ̀ Katar, aláwọ̀dúdú gíga kan, tí ó taagun, tí ó sì kún fún inú rere tí ó jẹ́ ọmọ ilẹ̀ Sẹ̀nẹ̀gàl bá ọmọbìnrin kan lò pọ̀ ní Katar àti lẹ́yìn ìsọdi mímọ́ (ìwẹnumọ́ gaara) kan, ó sì bá a lọ sí Íjíbítì láti gbádùn ọ̀pọ̀ fàájì nínú ìgbésí ayé. Torí náà, mo sọ pé: ó gbọ́dọ̀ dára láti jẹ́ aláwọ̀dúdú tó taagun, ó sì ga ní Sẹ̀nẹ̀gàl. 

Na copa do Catar, um negrão legal do Senegal foi catar uma garota no Catar e após uma catarse, desceu com ela ao Egito para um agito. Por isso, eu digo: deve ser legal ser negrão no Senegal.

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò (vocabulário), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń sọ ( palavras comuns), àwọn ọ̀rọ̀ tá a sábà máa ń lò (palavras que usamos frequentemente), àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́ (vocabulário do dia a dia), àlàyé ọ̀rọ̀, àlàyé àwọn ọ̀rọ̀ (glossário), àkójọ ọ̀rọ̀ (glossário, lista de palavras), àkójọ ọ̀rọ̀ púpọ̀ lágbárí (uma grande lista de palavras na cabeça), àkópọ̀ wóróhùn ọ̀rọ̀ dídára tí o mọ̀ (uma coleção de boas palavras que você conhece). 


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
, àwa, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Ife-ẹ̀yẹ Àgbáyé Bọ́ọ̀lù-ẹlẹ́sẹ̀, s. Copa do Mundo de Futebol.

Àwọn Ẹ́mírétì Árábù Aṣọ̀kan, s. Emirados Árabes Unidos.

Ilẹ̀ Katar, Katar, s. Catar.

Àwọn aláwọ̀ dúdú, s. Negros.

Aláwọ̀dúdú, s. Preto.
Adúláwọ̀, s. Negro.

Ènìyàn dúdú, s. Negro.
Dúdú, v. Ser preto.
Dúdú, adj. Negro.

Aláwọ̀dúdú tó taagun, ó sì ga bí àwọn Ánákímù, s. Preto forte e alto como os anaquins.

Aláwọ̀dúdú tó taagun, ó sì rẹwà, s. Preto forte e bonito.

Aláwọ̀dúdú kan tó taagun, ó sì ga, s. Um preto forte e alto, negrão.  

Aláwọ̀dúdú gíga kan, tí ó taagun, s. Negro alto e forte, negrão.

Aláwọ̀dúdú gíga kan, tí ó taagun, ó sì rẹwà, s. Um negro alto, forte e bonito. 

Aláwọ̀dúdú gíga kan, tí ó taagun, ó sì pọ̀ ní inú-rere-onífẹ̀ẹ́, s. Um negro alto, forte e grande em benevolência.

Aláwọ̀dúdú gíga kan, tí ó taagun, tí ó sì kún fún inú rere, s. Um negro alto, forte e cheio de bondade, um negro alto, forte e bondoso.

Aláwọ̀dúdú tó lágbára, s. Preto forte.

Orílẹ̀-èdè Olómìnira ilẹ̀ Sẹ̀nẹ̀gàl, s. República do Senegal.

Sẹ̀nẹ̀gàl, ilẹ̀ Sẹ̀nẹ̀gàl, Orílẹ̀-èdè Sẹ̀nẹ̀gàl, s. Senegal.

Ọmọbìnrin, s. Uma garota.

Tó máa ń bá obìnrin lò pọ̀, adj. Que tem relações sexuais com uma mulher.

Bá ọmọbìnrin kan lò pọ̀, v. Transar com uma garota.

Bá ọmọbìnrin kan sùn, v. Dormir com uma garota.

Bẹ̀rẹ̀ sí í fẹ́ ọmọbìnrin kan sọ́nà, v. Começar a namorar uma garota.

Gbádùn ọ̀pọ̀ fàájì nínú ìgbésí ayé, v. Desfrutar de muitos lazeres na vida.

ìbáṣìbo, ṣìbáláṣìbolo, adv. Em cima e embaixo, dentro e fora.

Ìrusókè, s. Excitação.

Àríyá, s. Festa, alegria, felicidade.

Tòrí, adv. Ferozmente, terrivelmente.
Torí, conj. Por causa de. Torí náà, mo sọ pé, ‘Ẹ fetí sí mi' - Por isso eu digo: ‘Escute-me'.
Torí, tìbọ̀, v. Empurrar para dentro, introduzir.
Toríbọ̀, v. Interferir, meter-se em.
Torí péconj. Pois, porque. Razão ou motivo de alguma coisa.
, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
, adj. Completo, perfeito, exato.
, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente.
Èmi, mo, mi, n, ng, pron. pess. Eu. Mo dúpẹ́! -  Eu agradeço!
Ìwọ, o, pron. pess. Você.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Àwa, a, pron. pess. Nós.
Ẹ̀yin, , pron. pess. Vocês.
Afisọ̀rọ̀, s. Falante. Ìye àwọn afisọ̀rọ̀ - Total de falantes.
Sísọ, s. Fala, pronunciamento. Sísọ ní'lẹ̀ Áfríkà - Falado em África.
, v. Dizer, relatar. 
Wípé, v. Dizer que. 
Sọ, v. Falar, conversar. Desabrochar, brotar, converter, transformar. Bicar, furar. Arremessar, atirar, lançar, jogar. Oferecer algo. Cavar, encravar. Arruinar, estragar. 
Sọ̀dí, v. Explicar, comprovar. 
Sọ̀rọ̀, s. Conversar, falar. 
Sọ̀, v. Discutir, reclamar, resmungar. 
Sọ àsọyé, v. Definir, explicar, falar com clareza.
Sọ̀sọkúsọ, v. Falar bobagem. 
Sòtàn, s. Contar uma história, narrar. 
Sọtán, v. Falar tudo o que deseja. 
Sotẹ́lẹ̀, v. Contar coisas antecipadamente, profetizar. 
Sọtì, v. Fazer uma declaração incompleta. 
Sọtinúẹni, v. Falar o que está na mente da pessoa. 
Sọyé, v. Explicar. 
Sọ̀rọ̀lù, sọ̀rọ̀pọ̀, v. Falar simultaneamente, falar em coro. 
Sọ̀rọ̀lẹ́hìn, v. Caluniar, falar pelas costas.
Sọnípa, v. Falar sobre algo, acerca de. 
Sọjáde, v. Gritar, falar.  
Sọ-àsọdùn, v. Exagerar, falar com exagero.
Sọbótibòti, v. Murmurar, balbuciar. 
Sọkiri, wíkiri, v. Publicar, proclamar, divulgar.
Sọbótó, v. Ser eloquente, ser bem-falante.
Sọkún, v. Chorar, lamentar.  
Sọlénu, v. Culpar. 
, v. Dizer, no sentido de relatar alguma coisa, muito usado nos textos de Ifá. Ter, possuir. Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Fọhùn, v. Falar. 
Fọ̀, v. Falar, dizer, recitar. Lavar roupa, lavar as mãos. 
Fọfẹ̀, v. Falar a grande distância, falar admiravelmente. 
Wíàwígbà, v. Passar de boca em boca, falar em coro. 
Wífún, v. Dizer para. 
Wílẹ́jọ́, v. Dizer algo em um processo. 
Wíràn-nrán, v. Delirar, falar durante o sono.
Wíregbè, v. Falar incessantemente.
Wíjọ́, v. Reclamar, acusar. 
Wítẹ́lẹ̀, v. Predizer, dizer antecipadamente. 
Gbọ́dọ̀, v. aux. Dever, arriscar, precisar, ousar.
Ohun rere, s. Coisa boa. 
Rere, adj. Bem, bom.
Rere, s. Sorte, benção, algo de bom.
Ire, oore, s. Bondade, bênção, sorte.
Dára, dáa, v. Ser bom, ser bonito.
Dáradára, dáadáa, adj. Bom, bonito.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.
Ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você. 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
Ẹ̀yin, ẹ, pron. pess. Vocês.
E, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação e movimento. Rò - pensar; èrò - imaginação.
E, é, pron. da 3ª pessoa do singuar representado pela repetição da vogal final do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa Ò gé - Ele cortou; Ò gé e - Ele a cortou.
, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
, pron. Você, com sentido formal e respeitoso. Usado depois de verbo e preposição.
Ẹ, ọ, pron. oblíquo. Você.
Ẹ kú, Exp. Inicia uma forma de cumprimento, desejando tudo de bom a uma ou várias pessoas. Ẹ kúu fàájì òpin ọ̀sẹ̀ o! - Bom final de semana!

, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação, movimento e sentimento. kọ́ (ensinar), Ẹ̀kọ́ (aula).
Ẹ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da  3ª pessoa. Ó kẹ́ ẹ - Ele a acariciou. Ó gbẹ ẹ́ - Ele a secou.
Ẹ̀, ẹ, pron. poss. São formas opcionais de rẹ (seu, sua, de você) e rẹ̀ (dele, dela).
Ẹ̀ẹ̀, pref. Forma reduzida de ẹ́rìn ou ẹ̀rẹ̀ (vez), adicionada aos numerais para indicar o  número de vezes. Ẹ̀ẹ̀mẹ́ta (três vezes).
Ẹ ṣé!, expr. Obrigado! “Ẹ ṣé gan-an pé ẹ fara balẹ̀ gbọ́ mi.”- “OBRIGADO por ter me ouvido.”
Ẹ ṣe modupẹ oo!, expr. Obrigado!.
Ẹ ṣe é o!, expr. Cumprimento de agradecimento, obrigado.
Ẹ ṣeun!, expr. Obrigado! 
Ẹ ṣeun púpọ̀! expr. Muito obrigado! 

Bá mi, pron.pess. Comigo.
Mi, pron. poss. Meu, minha.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Tìrẹ, rẹ, ẹ, pron. poss. Teu, seu, sua, de você.
Tirẹ̀, tiẹ̀, rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela.
Jẹ, v. Comer, consumir alimento. Ser devedor. Ganhar na loteria, ganhar dinheiro, vencer. Ascender a um título, a um cargo.. Experimentar algo agradável ou desagradável.
Jẹ́, v. Ser. Concordar, permitir, admitir, arriscar-se a um empreendimento. Ser feito de, envolver. Responder, replicar. Chamar-se. ser chamado.
Jẹ̀, v. Jogar algo ao redor. Pastar.

Ilẹ̀ Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, Kẹ́mẹ́ẹ̀tì, s. Kemet, Egito antigo. A palavra Kemet foi escrita em Medu Neter, linguagem escrita mais antiga da Terra, com quatro hieróglifos. 

Ẹ́gíptì, Íjíbítì, s. Egito. 

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Árábù ilẹ̀ Ẹ́gíptì, s. República Árabe do Egito.

Ẹ́gíptì Ayéijọ́un, s. Egito antigo. 

Lẹ́yìn náà, prep. e adv. Depois, mais tarde. Ọjọ́ márùn-ún lẹ́yìn náà - Cinco dias depois.
Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.

Párádísè, s. Paraíso. Ọlọrun dá ènìyàn láti gbádùn ìwàláàyè àìnípẹ̀kun, àti aláyọ̀ nínú párádísè - Deus criou o homem para usufruir uma eterna vida feliz no Paraíso.

Ìsọdi-funfun, s. Branqueamento, embranquecimento.

Ìsọdi mímọ́ (ìwẹnumọ́ gaara), s. Catarse, purificação. 

Ìṣarasíhùwà tó lè tú ìbínú rẹ jáde, s. Atitude que pode liberar sua raiva.

Ẹ̀mí èrò orí kan tó lè tú ìbínú rẹ jáde, s. Um espírito mental que pode aliviar sua raiva.

Ìṣe kan tó lè tú ìbínú rẹ jáde, s. Um ato que pode liberar sua raiva.