segunda-feira, 31 de maio de 2021

Por que a polícia se curva ao branco rico de Alphaville e é violenta na periferia?

 1. Abordagem policial no bairro Alphaville (população branca e rica) - SP. 

Ọlọ́pàá rẹ ara rẹ̀ sílẹ̀ ó sì di onígbọràn níwájú oníṣòwò kan - O policial se humilhou e tornou-se obediente diante de um empresário.


Alphaville


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:


https://www.youtube.com/watch?v=PJCxS4eFn70

https://jovempan.com.br/noticias/brasil/mp-denuncia-empresario-humilhou-policiais-alphaville.html

https://ponte.org/por-que-a-policia-se-curva-ao-branco-rico-de-alphaville-e-e-violenta-na-periferia/


2. Abordagem policial na favela do  Jacarezinho (população preta) - RJ. 

Ìṣẹ̀lẹ̀ ìdánilóró ní ọjọ́ kẹfà oṣù karùn-ún, ọdún 2021 - Atentado terrorista em 6 de maio de 2021.



                                               Sangue de jovens pretos executados pela polícia


Atentado terrorista com 28 mortos na favela doJacarezinho, Zona Norte da cidade do Rio de Janeiro, no Brasil, na manhã de 6 de maio de 2021.


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:


https://brasil.elpais.com/brasil/2021-05-07/maioria-dos-mortos-na-chacina-do-jacarezinho-nao-era-suspeita-em-investigacao-que-motivou-a-acao-policial.html

https://ponte.org/por-que-a-policia-se-curva-ao-branco-rico-de-alphaville-e-e-violenta-na-periferia/


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọlọ́pàá, s. Polícia.  

Tìrẹ, rẹ, ẹ, pron. poss. Teu, seu, sua, de você.
Tirẹ̀, tiẹ̀, rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela.

Rẹ̀, v. Estar cansado. Aumentar. Atirar, cair frutas ou folhas.

Rẹ, v. Tingir. Molhar na água, encharcar, estar ensopado.

Rẹ́, v. Ser cordial, ser amigável, ser simpático. Cortar.

Sílẹ̀, v. Estabelecer-se, fixar-se.

Sílẹ̀, adv. Da altura do chão para baixo. Usado como segundo componente na composição de verbos.

Ara, s. Corpo, membro, substância, troco.
Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.

Ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você. 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).

Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Pẹ̀lú, Conj. E.
Òun, on, conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas.

Di, v. Tornar-se , vir a ser. Ir direto. 
Di, prep Até. Quando indica tempo ou período, é antecedida por títí. Mo ṣiṣẹ́ títí di agogo mẹ́rin - Eu trabalhei até às 16h. Se indica indica de um período para outro, é antecedida por láti. Mo sùn láti aago kan di aago méjì lójojúmọ́ - Eu durmo  de 13h até  as 14h diariamente.

Onígbọràn, s. Pessoa obediente.

 Níwájú, adv. Em frente, na frente. 

Oníṣòwò, s. Empresário.

Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.

Ìkórìíra kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, s. Ódio racial.

Pípa ẹ̀yà ìran run, pípa ìran run, pípa odindi ẹ̀yà run, s. Limpeza étnica, genocídio.

Ìwà ìkà sí ìran ènìyàn, ẹ̀ṣẹ̀ sí aráyé, s. Crime contra a humanidade.

Ìran aláwọ̀ funfun lọ̀gá, s. Supremacia branca.

Àwọn afáríkodoro, s. Skinheads. 

Ìṣẹ̀lẹ̀. s. Ocorrência, acontecimento, evento.

Ṣẹ̀lẹ̀, v. Ocorrer, acontecer.

Ìṣẹ̀lẹ̀ ìdánilóró, s. Atentado terrorista.

Apániláyà, s. Terrorista.
Ìpániláyà, s. Terrorismo.

Ìpẹ̀yàrun,  ìpakúpa, s. Genocídio, holocausto.

Ìpẹ̀yà ìran èèyàn dúdú run, s. Maafa (holocausto africano, holocausto da escravidão ou holocausto negro)

Ìṣẹlẹ́yàmẹ̀yà, s. Racismo.

Ìninilára, s. Opressão.

Ikú, s. Morte.

Ìdáyàfò, s. Intimidação.

Ìdálóró, s. Tortura, opressão, tormenta.

Oṣù karùn-ún ọdún, èbìbí, s. Maio. 

Ìṣìkàpa ọ̀pọ̀ rẹpẹtẹ àwọn aráàlú, s.  Massacre de civis.

Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.

Ọwọ́, s. Mãos. Costuma ser usado por analogia para indicar segurança ou parte de algo principal. Nígbà tó ń sún mọ́ ọwọ́ ìrọ̀lẹ́, ọpọ́n sún kan Èlíjà láti rúbọ - No fim da tarde, chegou a vez de Elias oferecer um sacrifício.
Ọwọ̀, s. Vassoura, espanador.
Ọ̀wọ̀, s. Respeito, honra.
Ọ̀wọ́, s. Grupo de pessoas, bando de passarinhos, manada, caravana, horda.
Ọwọ́ so pọ̀ mọ́ ọwọ́, s. Mãos unidas. Ọwọ́ lè so pọ̀ mọ́ ọwọ́, síbẹ̀ ẹni náà kì yóò bọ́ lọ́wọ́ ìyà  - Mão talvez se junte a mão, contudo, não se ficará impune.

Ìjọba, s. Governo, reino.

Tiwọn, pron. poss. Deles, delas.

Fúnrarẹ̀, fárarẹ̀, adj. Para ele mesmo, dele mesmo, espontâneo.

Ghẹto, s. Gueto, subúrbio, favela, periferia, bairro de minorias raciais, bairro de minorias sociais, bairro judeu. 

Etílé, s. Periferia de uma cidade, arredores, circunferência, vizinhança, perímetro urbano, contorno.
Agbègbè, s. Arredores, periferia, subúrbio, cercanias. 
Àgọ́ àwọn tálákà, àdúgbò táwọn akúṣẹ̀ẹ́, àwọn àdúgbò tí kò bójú mu rárá, àwọn ilé àbẹ̀rẹ̀wọ̀ táwọn èèyàn kọ́ síbi tí ìjọba ò fọwọ́ sí, àwọn Ilé akúṣẹ̀ẹ́, 
àdúgbò àwọn akúṣẹ̀ẹ́, s. Favela. Conjunto de moradias populares que, construídas a partir da utilização de materiais diversos, se localizam, normalmente, nas encostas dos morros. Wọ́n ṣírò rẹ̀ pé àwọn tó ń gbé láwọn ilé akúṣẹ̀ẹ́ jákèjádò ayé ju bílíọ̀nù kan lọ - Estima-se que mais de 1 bilhão de pessoas em todo o mundo vivam em favelas. 

Àwọn ilé táwọn èèyàn ti pa tì, s. Casas abandonadas, prédios abandonados.

Ìgbòkègbodò ẹgbẹ́ àwọn aṣòdì sí ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀, s. Antifa. O movimento Antifa é uma conglomeração de grupos de esquerda. A principal característica dos grupos antifa é a sua oposição ao fascismo por quaisquer meios necessários. Eles atuam com táticas de militância em protestos expondo identidades de nazistas e fascistas e realizam manifestações contra a extrema-direita. 

mọ orílẹ̀-èdè Bràsíl tó lòdì sí ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀, s. Brasileiro antifascista.

Aṣòdì sí ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀, s. Antifascista. 

Tó lòdì sí ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀, adj. Antifascista.

Agbára ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀, ètò ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀, ìjọba bóofẹ́bóokọ̀ arínilára,  s. Fascismo.
Ìmúnisìn tipátipá, ìjọba ìmúnisìn tipátipá, s. Totalitarismo (hitlerismo, fascismo, nazismo, nacional-socialismo).

Ètò ìjọba Násì, s. Nazismo.
Ẹgbẹ́ násì, s. Partido nazista.
Ẹgbẹ́ aláṣẹ bóofẹ́bóokọ̀, s. Partido de extrema direita.
Ẹgbẹ́  àwọn Òṣìṣẹ́ Sósíálístì Tọmọorílẹ̀-èdè Jẹ́mánì, s. Partido Nacional Socialista dos Trabalhadores Alemães.

Ẹgbẹ́ ìmùlẹ̀ Ku Klux Klan, s. Ku Klux Klan.
Onípadà-sẹ́hìn, aládẹ̀hìnbọ̀, olùpadà-sẹ́hìn, konsafetifu, s. Reacionário, conservador.

Ìjọba ológun, s. Governo militar.
Àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ Násì, s. Campo de concentração nazista.
Ọ̀dáràn, apànìà, apani, s. Criminoso, assassino, malfeitor, culpado, matador.


Um médico bolsonarista foi preso no Egito por assédio

Dókítà kan tó jẹ́ ọmọlẹ́hìn ààrẹ Bolsonaro lọ ṣẹ́wọ̀n nílẹ̀ Íjíbítì nítorí Ìfìbálòpọ̀ fòòró ẹní rẹ̀.

Um médico bolsonarista foi preso no Egito por assédio.



Ọmọlẹ́hìn ààrẹ Bolsonaro (bolsomínio).

Seguidor de Bolsonaro, eleitor de bolsonaro. Sujeito burro, ignorante, mal intencionado, autoritário, extremista, preconceituoso, homofóbico, misógino, racista, xenofóbico e que faz discurso de ódio contra minorias na internet. É apoiador de torturadores, de ditadores e ditaduras militares. A maioria deles acredita que hidroxicloroquina e uso de ozônio pelo ânus podem curar paciente com Covid-19. Também acredita na terra plana, no geocentrismo e no cristonazifascismo. 


Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.em.com.br/app/noticia/nacional/2021/05/31/interna_nacional,1271942/preso-no-egito-medico-bolsonarista-tem-historico-de-assedio-na-australia.shtml


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Dókítà, oníṣègùn, s. Doutor, médico. 

Adáhunṣe, s. Aquele que cura com ervas, doutor herbalista. 

Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.

, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

, v. Alinhar, ficar na fila, colocar em ordem, arrumar.

Tòò, adv. Sonoramente, ruidosamente.

Ti lọ, adj. Desaparecido.

, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.

, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Jẹ, v. Comer, consumir alimento. Ser devedor. Ganhar na loteria, ganhar dinheiro, vencer. Ascender a um título, a um cargo.. Experimentar algo agradável ou desagradável.

Jẹ́, v. Ser. Concordar, permitir, admitir, arriscar-se a um empreendimento. Ser feito de, envolver. Responder, replicar. Chamar-se. ser chamado.
Jẹ̀, v. Jogar algo ao redor. Pastar.
Ọmọlẹ́hìn, s. Seguidor, discípulo.
Ọmọlẹ́hìn Bolsonaro, ọmọlẹ́hìn ààrẹ Bolsonaro, s. Bolsomínio.
Ààrẹ, s. Presidente.
, v. + pron. Ser ele. Kí ló ń ṣẹlẹ̀ gan-an? - O que está acontecendo?
, v. Tranquilizar-se.
Lọ, v. Ir.
Ọ̀tẹ̀ tó wáyé lọ́gbà ẹ̀wọ̀n, s. Sedição na prisão, rebelião de presos.
Àjà ilẹ̀, s. Calabouço.
Túbú, s. Prisão, jaula, custódia.
Ilée túbú, s. Casa de custódia, prisão.
Ẹ̀wọ̀n, s. Corrente, grilhões. Planta rasteira e espinhosa. 
lẹ́wọ̀n, s. Preso.
Ẹlẹ́wọ̀n olókìkí, s. Prisioneiro famoso. Wọ́n pe Bárábà ní “ẹlẹ́wọ̀n olókìkí burúkú” àti “ọlọ́ṣà” - Barrabás é descrito como “preso notório” e “salteador”.
Ẹlẹ́wọ̀n, s. Prisioneiro.
Ondè, s. Prisioneiro, preso em corrente, escravo.
Àrúfín, s. Prisioneiro, criminoso, transgressor, 
Ọ̀dáràn, apànìà, apani, s. Criminoso, assassino, malfeitor, culpado, matador.
Láìní òfin, s. Sem lei.
Tí ó lòdì sí òfin. adj. que é contrário à lei, ilegal.
Òfin tí kò gbà ẹ̀wọ̀n tí ó lòdì sí òfin, s. Lei que não permite prisão ilegal, Habeas corpus (que tenhas teu o corpo). É uma ação judicial com o objetivo de proteger o direito de liberdade de locomoção lesado ou ameaçado por ato abusivo de autoridade.
Òfin tó dáàbò ọmọ ìlú kan lòdì sí ẹ̀wọ̀n tí kò tọ́, s. Lei que protege um cidadão contra uma prisão injusta (Habeas corpus).
Òfin tó tú àwọn ọmọ ìlú tí wọ́n jù sẹ́wọ̀n lọ́nà tí kò tọ́ sọ̀rọ̀, s. A lei que solta cidadãos injustamente presos (Habeas corpus).
Ààbò lábẹ́ òfin lòdì sí ẹ̀wọ̀n tí kò tọ́, s.  Proteção legal contra prisão injusta (Habeas corpus).
Tú àṣírí, v. Revelar o segredo, desmascarar.
, v. Soltar, desamarrar, desatar, romper, afrouxar. Trair, delatar. Desenterrar, cavar. Despejar, derramar. Irromper. 
Nípa ará ìlúdídi ará ìlú, àyèọmọìlú, s. Cidadania.
Ọmọ ìlú, ará ìlú, ọlọ̀tọ̀, onílú, s.  Cidadão.
Onílú, s. Dono, chefe de uma cidade.
Ọlọ̀tọ̀, s. Pessoa de prestígio, respeitável.
Ọmọ, s. Filho.
Ìlú, s. Cidade.
Ẹ̀wọ̀n tí kò tọ́, s. Prisão injusta.
Ẹ̀wọ̀n tí ó lòdì sí òfin, s. Prisão ilegal.
Ṣeé, v. Ser possível.
Ṣe, v. Fazer, agir, causar, desempenhar. Ser. Usado ao lado de advérbio para exibir certa aparência incomum. Imú rẹ̀ ṣe gọn-gọn - O nariz dele é pontudo. Substitui o verbo principal da frase, caso ele seja um verbo de ação. Ṣé o ti ṣe tán? - Você já terminou?
Ṣe, adv. pré-v. Definitivamente, certamente. Ṣe ni mo lọ - Certamente que eu fui.
Ṣe, part. v. Compõe a forma negativa do verbo jẹ́ (ser). Ìwọ kì í ṣe ọ̀rẹ́ mi - Você não é meu amigo. Kì í ṣe - Não ser.
Ṣe, pref. Usado com certas palavras para dar ênfase.  Má ìyọnu = Má ṣe ìyọnu - Não se aflija.
Ṣe, v. Interrog. Expressa uma forma de questão equivalente  a "por quê?". Ó ṣe jẹ́  pé o lọ  síbẹ̀? - Por quê é que você foi lá?
Ṣe, v. Usado da seguinte forma:  Ẹ ṣe é o (obrigado); Ó mà ṣe é o! (que pena!); Ẹ ṣe é púpọ̀, Ẹ ṣeun púpọ̀ (muito obrigado).
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Ṣẹ̀, v. Pecar, ofender. Ter origem. 
Ṣẹ̀, Ṣẹ̀ṣẹ̀, adv. Justamente agora. 
evidentemente.
Ṣe àkíyèsí, v. Observar.
Ṣẹ, v. Preencher, completar, tornar realidade. Acontecer, ocorrer.
Ṣẹ́, v. Quebrar, dobrar, separar. Tocar moedas ou notas por outras de valor menor, representando a mesma quantia. Conquistar. Cobrir. 
Tó ń ṣẹ̀wọ̀n, adj. Que está preso.
Ṣẹ̀wọ̀n, v. Ser preso. 

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.

Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão.

Ẹ́gíptì, Íjíbítì, Orílẹ̀-èdè Ẹ́gíptì, s. Egito. 
Ọmọorílẹ̀-èdè Ẹ́gíptì, ọmọorílẹ̀-èdè Íjíbítìọmọ ilẹ̀ Ẹ́gíptìs. Egípcio.
Ní ti Ẹ́gíptì, ní ti Íjíbítì, adj. Egípcio.
Orílẹ̀-èdè Olómìnira Árábù  ilẹ̀ Ẹ́gíptì, s. República Árabe do Egito.
Ẹ́gíptì Ayéijọ́un, s. Egito Antigo.

Kí nìdíloc.adv. Por que. Kí nìdí tá a fi  ń kọ́ àwọn Gbọ̀ngàn Ìjọba, báwo la sì ṣe ń kọ́ wọn? - Por que e como os Salões do Reino são construídos?
Nítorí, nítorítí, nítorípéconj. Porque, por causa. Mo nà á nítorí tí ó purọ́ - Eu  bati nele porque ele mentiu. Nítorí ilẹ̀ ṣú púpọ̀ a kò lè rí ọ - Porque estava muito escuro nós não pudemos ver você.
Nítorí kíni, adv. interrog. Por quê, por qual razão.
Básí, adv. Por quê? como?
Èéhaṣe, èéhatiṣeadv. interrog. Por quê?, como é?
Ìdí, s. Razão, causa, motivo, porquê.
Níti, prep. e conj. Conforme, consoante a, acerca de, naquele.
Níti gidi, adv. De fato, realmente.
Nítorí èyí, adv. Por causa disso.
Nítorínáà, conj. e adv. Desse modo, assim, por isso, então.
Nítorí tani, adv. interrog. Por quem.
Nítoríwa, adv. Por nossa causa.

Ìfipá-Báni-Lòpọ̀, s. Estupro.

Ìfìbálòpọ̀ fòòró ẹní, s. Assédio sexual.

Rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela. É posicionado depois de substantivo.
Rẹ̀, v. Estar cansado. Aumentar. Atirar, cair frutas ou folhas.
Rẹ, ẹ, s. Seu, sua, de você.
Rẹ, v. Tingir. Molhar na água, encharcar, estar ensopado.
Rẹ́, v. Ser cordial, ser amigável, ser simpático. Cortar.


domingo, 30 de maio de 2021

Eu vou falar pra todo mundo que o socialismo chinês venceu.

 Ìṣẹ́gun ìṣesósíálístì pẹ̀lú àwọn ànímọ́ ilẹ̀ Ṣáínà

A vitória do socialismo com características chinesas.



Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.cartacapital.com.br/blogs/brasil-debate/na-china-nova-economia-do-projetamento-surge-em-meio-ao-socialismo/

https://brasildebate.com.br/a-nova-economia-do-projetamento-e-o-socialismo-versao-4-0/

https://www.marxists.org/portugues/tematica/2017/10/18.htm

https://www.ocafezinho.com/2019/10/17/jabbour-socialismo-chines-e-fusao-de-keynesismo-economia-monentaria-e-planificacao-sovietica/

https://antesdatempestade.wordpress.com/2013/03/01/debatendo-as-formas-de-propriedade-no-socialismo-chines/

http://portuguese.people.com.cn/n3/2019/1002/c309814-9620183.html

https://revistagalileu.globo.com/Sociedade/noticia/2014/11/marx-venceu-guerra-fria-china-comunismo.html#:~:text=Afinal%2C%20o%20mundo%20mudou.,est%C3%A1%20ligado%20%C3%A0%20justi%C3%A7a%20social.



Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ìṣẹ́gun, s. Vitória. 

Ìṣesósíálístì, s. Socialismo.

Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

Ànímọ́, s. Característica.

Ìdámọ̀, s. Identidade.

Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà, s. República Popular da China

Ilẹ̀ Ṣáínà, s. China.

quarta-feira, 26 de maio de 2021

Papa diz que Brasil não tem salvação; "muita cachaça e pouca oração."

 Póòpù sọ pé: ilẹ̀ Bràsíl yìí ti bàjẹ́ kọjá àtúnṣe; "mímu ọtí àmujù àtàwọn èèyàn kì í sábà ṣe àdúrà." 

Papa diz que:  Brasil não tem salvação; "muita cachaça e pouca oração."




Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.youtube.com/watch?v=DaSg4sS6ywo

https://www1.folha.uol.com.br/mundo/2021/05/em-fala-descontraida-papa-diz-que-brasil-nao-tem-salvacao-muita-cachaca-e-pouca-oracao.shtml


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Póòpù, s. Papa.

Sọ, v. Falar, conversar. Desabrochar, brotar, converter, transformar. Bicar, furar. Arremessar, atirar, lançar, jogar. Oferecer algo. Cavar, encravar. Arruinar, estragar. 

, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
, adj. Completo, perfeito, exato.
, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente.

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil. Ìwé ìròyìn kan tí wọ́n ń tẹ̀ lórílẹ̀-èdè Bràsíl sọ pé irú ìwàásù bí èyí làwọn ìsìn kan lórílẹ̀-èdè Bràsíl sábà máa ń ṣe - Essa é a mensagem difundida por certos grupos religiosos no Brasil, segundo um jornal desse país.
Orílẹ̀-èdè Bràsil, ilẹ̀ Bràsíl, s. Brasil, Pindorama.

Yi, adj. Persistente, perseverante, tenaz.
Yi, v. Ser elástico. Ser duro, ser resistente, ser difícil.
Yí, yìí, pron. dem. Este, esse, esta, essa, isto, isso. Forma reduzida de èyí. Quando o nome é seguido de um adjetivo, o pronome é colocado por último. Aṣọ titun yìí - Essa roupa nova.
, s. Virar, rolar, rodar. Mudar, trocar. Resolver.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.

, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

, v. Alinhar, ficar na fila, colocar em ordem, arrumar.

Tòò, adv. Sonoramente, ruidosamente.

Ti lọ, adj. Desaparecido.

, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.

, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Bàjẹ́, v. Estragar, profanar, corromper.

Bájẹ, v. Comer junto com alguém, associar-se.

Kọjá, prep. Sobre, além de. 
Kọjá, adv. Atrás, anteriormente.
Kọjá, v. Passar por, atravessar, exceder.

Àtúnṣe, s. Correção, emenda, reforma.

Mímu ọtí àmujù, s. Abuso de álcool.

Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Pẹ̀lú, Conj. E.
Òun, on, conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas.

Ẹ̀dà èèyàn, s.  Homem, ser humano. O indivíduo que pertence à espécie humana.
Èèyàn, s. Povo, gente, pessoas.
Ajọ̀bọ, irúọmọnìyàn, àwọn irúọmọnìyàn, s.  Hominoidea. A superfamília de mamíferos, incluindo macacos antropóides e os seres humanos.
Ọmọnìyàn, ọmọ ènìyàn, s.  Homo sapiens. 
Ènìà, ènìyàn, s. Pessoa. É também usado de forma impessoal para significar povo, seres humanos, alguém. 
Ènìyàn àkọ́kọ́, s. Primeiro homem. Èmi Ni Ẹni Àkọ́kọ́, Èmi Ni Ẹni Ìkẹyìn - Eu sou o primeiro e o último.
Aráàlú, s. Povo do lugar, da cidade, da região.
Ará, ènìyàn, s. Povo. 
Ọmọ ìlú, ará ìlú, s.  Cidadão. 

Ará ìlú kannáà, s. Compatriota.

Iye ènìyàn inú ìlú, s. População. 
Ọ̀pọ̀ ènìà aláìníláárí, àwọn "ọmọ ìta", s. Plebe, populacho, povo, ralé, populaça.

Kò ń, ò ń, kì í, kò kì í, ò kì í, kò kì ń, ò kì ń, adv. pré. v. Não ter o costume de, não estar acostumado a, não ter maneira de fazer algo. Estes advérbios pré-verbais negam à ação habitual no presente do indicativo do tempo negativo. Em outra palavras, revelam uma ação que não será executada no futuro.
Kì í, part. neg. Faz a negativa do verbo no tempo que indica uma ação habitual. Ọ̀rẹ́ mi kì í jalè - Meu amigo não tem o costume de roubar.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares. Rírí ìbùkún Ọlọ́run gbà kò ṣàìsinmi lórí àwọn ipò kan - A bênção de Deus não é incondicional.
Kọ́, v. 1. Não ser. Negativa do verbo ni (ser). Yánsàn kọ́ ìyá mi - Yansan não é minha mãe. 2. Estudar, ensinar, aprender, educar. 3. Construir. 4. Pendurar, estar suspenso, fisgar, engachar. 5. Tossir.

Rárá, ó tì, ńdao, bẹ́ẹ̀ kọ́, àgbẹdọ̀, adv. Não.
Rárá, adv. Não, nunca, absolutamente.
Sábà, sáàbà, adv. prev. Normalmente, usualmente.
Ṣe, v. Fazer, agir, causar, desempenhar. Ser. Usado ao lado de advérbio para exibir certa aparência incomum. Imú rẹ̀ ṣe gọn-gọn - O nariz dele é pontudo. Substitui o verbo principal da frase, caso ele seja um verbo de ação. Ṣé o ti ṣe tán? - Você já terminou?
Ṣe, adv. pré-v. Definitivamente, certamente. Ṣe ni mo lọ - Certamente que eu fui.
Ṣe, part. v. Compõe a forma negativa do verbo jẹ́ (ser). Ìwọ kì í ṣe ọ̀rẹ́ mi - Você não é meu amigo. Kì í ṣe - Não ser.
Ṣe, pref. Usado com certas palavras para dar ênfase.  Má ìyọnu = Má ṣe ìyọnu - Não se aflija.
Ṣe, v. Interrog. Expressa uma forma de questão equivalente  a "por quê?". Ó ṣe jẹ́  pé o lọ  síbẹ̀? - Por quê é que você foi lá?
Ṣe, v. Usado da seguinte forma:  Ẹ ṣe é o (obrigado); Ó mà ṣe é o! (que pena!); Ẹ ṣe é púpọ̀, Ẹ ṣeun púpọ̀ (muito obrigado).
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Àdúrà, s. Oração.