terça-feira, 14 de agosto de 2018

Violência: guerra aos jovens, negros e pobres das periferias

Àwọn ikú tó ń fa fún ọlọ́pàá
As mortes causadas pela polícia.

A imagem pode conter: uma ou mais pessoas e pessoas em pé


Tó o bá fẹ́ mọ̀ sí i lórí ẹṣin ọ̀rọ̀ náà ( Se você quiser saber mais sobre o tema):


https://www.geledes.org.br/violencia-guerra-aos-jovens-negros-e-pobres-das-periferias/


Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ikú, s. Morte. Ó máa ń fa àwọn nǹkan mìí tó lè gbẹ̀mí wọn - Outros efeitos colaterais podem provocar a morte.
, v. aux. Poder físico ou intelectual. Mo lè gun ẹṣin - Eu posso montar a cavalo. Tendência para uma ocorrência. Dever, precisar. O lè máa ronú pé ẹni pípé ni - Você poderá até acreditar que ele ou ela seja a perfeição em pessoa. 
, v. Excitar, incitar, estar confuso, causar confusão. Arrastar, embaralhar. Colocar um cabo num objeto cortante. Germinar, brotar. Atirar. Levantar fumaça. Pular em cima
, v. Carregar na cabeça. Estar magro.
Ru, v. Aumentar, inchar, ferver. Ser movido pela raiva ou aflição.
Mì, rú sókè, v. Agitar.
Fa àrùn, v. Causar, espalhar epidemias.
Fà, fà jáde, v. Tirar, remover, puxar. Atrair, seduzir. Arrastar, esparrar. Abater, reduzir.
, adj. Lento, tardio, negligente.
, v. Raspar, esfregar, barbear, limpar. Ocupar o tempo da pessoa.
Fàà, adv. Despreocupadamente.
Fàá, adv. Explosivamente.
Fàbọ̀dí, v. Conseguir suporte, conseguir sustentação.
Fádà, s. Exibição de festas, espetáculo público.
Gbẹ̀mí, v. Tomar a vida de uma pessoa. Tó lè gbẹ̀mí wọn - que poderia matá-los.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.

Funfun, adj. Branco.
Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.

lọ́pàá, s. Polícia.
Sójà, jagunjagun, ọmọ ogun, s. Soldado.
Jagunjagun, ọmọ ogun, s. Guerreiro.
Ọmọdékùnrin kan tó jẹ́ sójà, s. Um menino soldado.
Ọmọ ogun Kristi, s. Soldado de Cristo.
Gbá mú, v. Agarrar, pegar com firmeza, apreender.
, v. Capturar, agarrar. Ser afiado. Ser severo. Tomar, pegar coisas leves e abstratas.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ghẹto, s. Gueto, subúrbio, favela, periferia, bairro de minorias raciais, bairro de minorias sociais, bairro judeu. 
Etílé, s. Periferia de uma cidade, arredores, circunferência, vizinhança, perímetro urbano, contorno.
Agbègbè, s. Arredores, periferia, subúrbio, cercanias. 
Ilé akúṣẹ̀ẹ́, ilé ebútú, àwọn ilé àbẹ̀rẹ̀wọ̀ táwọn èèyàn kọ́ síbi tí ìjọba ò fọwọ́ sí, àdúgbò játijàti, àgọ́ àwọn tálákà, àdúgbò táwọn akúṣẹ̀ẹ́, àwọn àdúgbò tí kò bójú mu rárá, ilé jákujàku, s. Favela. Conjunto de moradias populares que, construídas a partir da utilização de materiais diversos, se localizam, normal
mente, nas encostas dos morros. Wọ́n ṣírò rẹ̀ pé àwọn tó ń gbé láwọn ilé akúṣẹ̀ẹ́ jákèjádò ayé ju bílíọ̀nù kan lọ - Estima-se que mais de 1 bilhão de pessoas em todo o mundo vivam em favelas. 
Àdúgbò táwọn akúṣẹ̀ẹ́, s. Favela. Ọ̀pọ̀ èèyàn ló jẹ́ pé àwọn ilé kẹ́jẹ́bú ni wọ́n ń gbé láwọn àdúgbò táwọn akúṣẹ̀ẹ́ pọ̀ sí táwọn ilé tó wà níbẹ̀ kò sì bójú mu rárá - Muitas têm de se contentar com moradias improvisadas em cortiços ou em favelas urbanas.
Àwọn ilé táwọn èèyàn ti pa tì, s. Casas abandonadas, prédios abandonados.

Ìpakúpa, s. Genocídio, holocausto. Ìrònú pé ogun átọ́míìkì arunlérùnnà lè jà nígbàkigbà ń kó ìpayà bá aráyé - A preocupação sobre um possível holocausto nuclear continua a afligir a humanidade.
Ìpakúpa dúdú, s. Maafa (Holocausto Africano, Holocausto da Escravidão ou Holocausto Negro) 
Arúfin, àrúfín, s. Bandido.
Arúfin rere, s. Bandido bom.
Akópayàbáni, s. Terrorista.
Aláìlófin, adj. Pessoa fora da lei.
Láìlófin, adj. Sem lei, ilegal, ilícito.
Olubi, ọ̀lẹ burúkú, òṣìkà, s. Pessoa má, pessoa cruel.
Amòòkùnṣìkà, s. Conspirador covarde.
Olè, s, Ladrão, assaltante.
Ọ̀dáràn, apànìà, apani, s. Criminoso, assassino, malfeitor, culpado, matador.
Ìwàọ̀daràn, s. Comportamento de criminoso, conduta de criminoso.