sexta-feira, 18 de maio de 2018

Seminário do primeiro ano

Ìdálẹ́kọ̀ọ́ lórí filọ́sọ́fi ti Áfríkà.
 Seminário sobre filosofia africana.

                                    
 Alunos: 1ª Série do Ensino Médio.

                                                   
1. Grupo

A Filosofia é de origem Africana – Dr Molefi Kete Asante

http://www.hebreunegro.com.br/2015/12/a-filosofia-tem-sua-origem-na-africa.html







 2.  Grupo
Feminismo negro: Djamila Ribeiro

http://www.afreaka.com.br/notas/o-feminismo-negro-brasil-um-papo-com-djamila-ribeiro/






Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Fídíò, fídéò, s. Vídeo.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas.. Indicador de plural.
Búlọ́ọ̀gì, wẹ́ẹ̀bù aláfikù lémọ́lémọ́, s. Blog, blogue, diário online. blog é uma palavra que resulta da simplificação do termo weblog. Este, por sua vez, é resultante da justaposição das palavras da língua inglesa web e log. Web aparece aqui com o significado de rede (da internet) enquanto que log é utilizado para designar o registro de atividade ou desempenho regular de algo. Numa tradução livre podemos definir blog como um diário online.
Wọ inú búlọ́ọ̀gì, v.  Blogar. Ter acesso à área reservada de um site ou programa de computador através de um login, com nome de usuário e senha; fazer login, acessar, entrar.
Búlọ́ọ̀gì, wẹ́ẹ̀bù aláfikù lémọ́lémọ́, s.  Blog (diário online).
Akọbúlọ́ọ̀gì, s. Blogueiro.
Akọbúlọ́ọ̀gì, s. Bloguista.
Ibùdó, s Acampamento, local, lugar, sítio, site na internet. 
Lórí Ìkànnì, orí íńtánẹ́ẹ̀tì, s On-line, online. 
Ìkànnì, s. Site. Kí ló wà lórí ìkànnì wa? - O que pode ser encontrado em nosso site?
Ojú-òpó-wẹ́ẹ̀bù, ibiìtakùn, s. Site.
Ojú-òpó wẹ́ẹ̀bù, s. Site da web.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?. 

Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
Nípa, nípasẹ̀, adv. Sobre, acerca de, concernente a.
Kọjá, prep. Sobre, além de. 
Ní orí, lórí, lérí, prep. Sobre, em cima de, cerca de, acerca de, a respeito de. 
Lórísórí, prep. Em, por, ao. sobre. 
Sórí, prep. Para cima de. 
Nípati, prep. Conforme. 
Lókè, ní òkè, prep. Acima, no alto de.
Áfríkà, Áfíríkà, s. África.
Ìdánilẹ́kọ̀ọ́, ìdálẹ́kọ̀ọ́, ìpàdé àpérò, s. Seminário.
Ilé ẹ̀kọ́ girama, ilé ìwé gíga, ilé ẹ̀kọ́ gíga, s. Escola secundária, escola de ensino médio, colégio. 
Sáà, adv. pré-v. Por um instante, apenas, certamente. Precede a forma imperativa.
Sáà, s. Tempo, período, intervalo. Ní sáà ilé ẹ̀kọ́ ti ọdún 2018 - Durante o ano letivo de 2018
Sáá, adv. Continuadamente.
Ilé ẹ̀kọ́, s. Escola.
dún, s. Ano.

 Àwọn búlọ́ọ̀gì àti ojú-òpó-wẹ́ẹ̀bù lórí filọ́sọ́fi ti Áfríkà.

Blogs e sites sobre filosofia africana.

1. AFROPERSPECTIVIDADE: POR UMA FILOSOFIA QUE DESCOLONIZA
Fonte: http://negrobelchior.cartacapital.com.br/afroperspectividade-por-uma-filosofia-que-descoloniza/
2. Ubuntu: filosofia africana confronta poder autodestrutivo do pensamento ocidental, avalia filósofo
Fonte: http://www.geledes.org.br/ubuntu-filosofia-africana-confronta-poder-autodestrutivo-do-pensamento-ocidental-avalia-filosofo/#gs.8ExhTM4
3. Os sete princípios na filosofia de Maulana Karenga
Fonte: https://psicologiaeafricanidades.wordpress.com/2011/12/27/vamos-aprender-e-celebrar-a-kwanzaa/
4. A Crítica da Razão Negra
Fonte: http://www.geledes.org.br/critica-da-razao-negra-achille-mbembe/#gs.kJDWwYA
5. A Filosofia é de origem Africana – Dr Molefi Kete Asante
Fonte: https://elegbaraguine.wordpress.com/2016/03/29/a-filosofia-e-uma-origem-africana-dr-molefi-kete-asant/
6. Uma origem africana da Filosofia mito ou realidade? Molefi Kete Asante
https://pretaegorda.blogspot.com.br/2015/11/uma-origem-africana-da-filosofia-mito.html
7. Textos diaspóricos.
http://filosofia-africana.weebly.com/textos-diaspoacutericos.html
8. Filosofando com sotaques africanos e indígenas.
http://anpof.org/portal/index.php/en/comunidade/coluna-anpof/1089-filosofando-com-sotaques-africanos-e-indigenas
9. Concepção e percepção de tempo e de temporalidade no Egipto Antigo
https://cultura.revues.org/1282
10. ALÉM DO DETERMINISMO:
A FENOMENOLOGIA DA EXISTÊNCIA FEMININA AFRICANA - Bibi Bakare-Yusuf
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/bibi_bakare-yusuf_-_al%C3%A9m_do_determinismo._a_fenomenologia_da_exist%C3%AAncia_feminina_africana.pdf
11. NECROPOLÍTICA -Achille Mbembe
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/achile_mbembe_-_necropol%C3%ADtica.pdf
12. “As sociedades contemporâneas
sonham com o apartheid”
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/achille_mbembe_-_as_sociedades_contempor%C3%A2neas_sonham_com_o_apartheid__entrevista_.pdf
13. GOVERNO POR CONSENSO: UMA ANÁLISE DE UMA FORMA TRADICIONAL DE DEMOCRACIA - Edward Wamala
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/edward_wamala_-_governo_por_consenso._uma_an%C3%A1lise_de_uma_forma_tradicional_de_democracia.pdf
14. A universalidade de Frantz Fanon - Achille Mbembe
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/achile_mbembe_-_a_universalidade_de_frantz_fanon.pdf
15. A NOÇÃO DE PESSOA NA ÁFRICA NEGRA - Amadou Hampaté Bâ
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/amadou_hampat%C3%A9_b%C3%A2_-_a_no%C3%A7%C3%A3o_de_pessoa_na_%C3%A1frica_negra.pdf
16. A tradição viva - A. Hampaté Bâ
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/amadou_hampat%C3%A9_b%C3%A2_-_a_tradi%C3%A7%C3%A3o_viva.pdf
17. Origem dos antigos egípcios  - Cheikh Anta Diop
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/cheikh_anta_diop_-_origem_dos_antigos_egipcios.pdf
18. AS RELIGIÕES AFRICANAS DESDE UM PONTO DE VISTA FILOSÓFICO - Kwasi Wiredu
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/kwasi_wiredu_-_as_religi%C3%B5es_africanas_desde_um_ponto_de_vista_filos%C3%B3fico.pdf
19. IDENTIDADE PESSOAL NA METAFÍSICA AFRICANA - Leke Adeofe
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/leke_adeofe_-_identidade_pessoal_na_metaf%C3%ADsica_africana.pdf
20. Como não se deve comparar o pensamento africano com o ocidental - Kwasi Wiredu
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/como-n%C3%A3o-comparar-o-pensamento-tradicional-africano_-wiredu.pdf
21. Nkolo Foé - África em diálogo, África em autoquestionamento: universalismo ou provincialismo? “Acomodação de Atlanta” ou iniciativa histórica?
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/nkolo_fo%C3%A9_-_%C3%81frica_em_di%C3%A1logo_%C3%81frica_em_autoquestionamento__universalismo_ou_provincialismo%C2%BF_%E2%80%9Cacomoda%C3%A7%C3%A3o_de_atlanta%E2%80%9D_ou_iniciativa_hist%C3%B3rica%C2%BF.pdf
21. A FILOSOFIA DO UBUNTU E UBUNTU COMO UMA FILOSOFIA - Mogobe B. Ramose
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/texto16.pdf
22. Mogobe B. Ramose - A ética do ubuntu
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/mogobe_b._ramose_-_a_%C3%A9tica_do_ubuntu.pdf
23. Marie Pauline Eboh - Teia androcêntrica e filosofia ginista
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/marie_pauline_eboh_-_teia_androc%C3%AAntrica_e_filosofia_ginista.pdf
24. Manisa Salambote Clavert - Da densa floresta onde menino entrei e homem saí..
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/manisa_salambote_clavert_-_da_densa_floresta_onde_menino_entrei_e_homem_sa%C3%AD.pdf
25. Luis Tomas Domingos - visão africana bantu da natureza
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/luis_tomas_domingos_-_vis%C3%A3o_africana_bantu_da_natureza.pdf
26 - PESSOA E COMUNIDADE NO PENSAMENTO AFRICANO - Kwame Gyekye
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/kwame_gyekye_-_pessoa_e_comunidade_no_pensamento_africano.pdf
27. PATRIOTAS COSMOPOLITAS - Kwame Anthony Appiah 
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/kwame_anthony_appiah_-_patriotas_cosmopolitas.pdf
28. Paulin Hountondji - Conhecimentos de África, conhecimento de africanos: Duas perspectivas sobre os Estudos Africanos
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/paulin_hountondji_-_conhecimentos_de_%C3%81frica_conhecimento_de_africanos._duas_perspectivas_sobre_os_estudos_africanos.pdf
29. Oyèrónké Oyěwùmí - Laços familiares/ligações conceituais. Notas africanas sobre epistemologias feministas
http://filosofia africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/oy%C3%A8ronk%C3%A9_oy%C3%A8w%C3%BAmi_-_la%C3%A7os_familiares-liga%C3%A7%C3%B5es_conceituais._notas_africanas_sobre_epistemologias_feministas.pdf
30. Oyèrónké Oyěwùmí - Conceitualizando o gênero. Os fundamentos eurocêntricos dos conceitos feministas e o desafio das epistemologias africanas
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/oy%C3%A8r%C3%B3nk%C3%A9_oy%C4%9Bw%C3%B9m%C3%AD_-_conceitualizando_o_g%C3%AAnero._os_fundamentos_euroc%C3%AAntrico_dos_conceitos_feministas_e_o_desafio_das_epistemologias_africanas.pdf
31. Okot p’Bitek - A sociabilidade do eu
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/a-sociabilidade-do-eu_bitek.pdf
32. Mogobe B. Ramose - Sobre a Legitimidade e o Estudo da Filosofia Africana
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/mogobe_b._ramose_-_sobre_a_legitimidade_e_o_estudo_da_filosofia_africana.pdf
33. Kibujjo M. Kalumba - Filosofia da Sagacidade. Sua metodologia, resultados e significância e futuro
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/kibujjo_m._kalumba_-_filosofia_da_sagacidade._sua_metodologia_resultados_e_signific%C3%A2ncia_e_futuro.pdf
34.  Joseph I. Omoregbe - Filosofia Africana: Ontem e hoje
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/joseph_i._omoregbe_-_filosofia_africana._ontem_e_hoje.pdf
35. John Mbiti - O mal no pensamento africano
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/john_mbiti_-_o_mal_no_pensamento_africano.pdf
36. Jean-Godefroy Bidima - Da travessia. Contar experiências, partilhar o sentido
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/jean-godefroy_bidima_-_da_travessia._contar_experi%C3%AAncias_partilhar_o_sentido.pdf
37. J. Benibengor Blay - Nkrumah: o Pan-africano
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/j._beningor_blay_-_nkrumah._o_pan_africano.pdf
38. Honorat Aguessy - Visões e percepções tradicionais
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/honorat_aguessy_-_vis%C3%B5es_e_percep%C3%A7%C3%B5es_tradicionais.pdf
39. Gerson Geraldo Machevo - A Reconstrução do Discurso Identitário Africano em Valentin Yves Mudimbe
mudimbfilosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/gerson_geraldo_machevo_-_a_reconstrução_do_discurso_identitário_africano_em_valentin_yves_e.pdf
40 - Emmanuel Chukwudi Eze - A filosofia moderna ocidental e o colonialismo africano
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/a-filosofia-moderna-e-o-colonialismo-africano_-emmanuel-eze.pdf
41. Didier N. Kaphagawani & Jeanette G. Malherbe - Epistemologia africana
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/didier_n._kaphagawani___jeanette_g._malherbe_-_epistemologia_africana.pdf
42. Banza Mwepu Mulundwe & Muhota Tshahwa - Mito, Mitologia e Filosofia Africana
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/banza_mwepu_mulundwe___muhota_tshahwa_-_mito_mitologia_e_filosofia_africana.pdf
43. Achile Mbembe - As formas africanas de auto-inscrição
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/achile_mbembe_-_as_formas_africanas_de_auto-inscri%C3%A7%C3%A3o.pdf
44. Abel kouvouama - Pensar a política na África
http://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/abel_kouvouama_-_pensar_a_pol%C3%ADtica_na_%C3%81frica.pdf
45. Filosofia Africana
https://politica210.wordpress.com/tag/filosofia-africana-tres-correntes-filosoficas-africa-angola-hitler-samussuku-luvale-faculdade-de-ciencias-sociais-ciencia-politica/
46.  Filosofia Africana na Antiguidade
http://blog.educahelp.com/ensinamentos-sobre-filosofia-africana-na-antiguidade/
47. Amenemope e a filosofia africana
http://amenemopefilosofoantigo.blogspot.com.br/
48. NOGUERA, Renato. A ética da serenidade: O caminho da barca e a medida da balança na filosofia de Amen-em-ope: 2013.
http://www.ensaiosfilosoficos.com.br/Artigos/Artigo8/noguera_renato.pdf
49. Discussões Sobre a Origem da Filosofia e o Racismo Epistêmico
https://www.geledes.org.br/discussoes-sobre-origem-da-filosofia-e-o-racismo-epistemico/
50. Os gregos roubaram a filosofia dos africanos, por Yeye Akilimali
https://www.geledes.org.br/os-gregos-roubaram-filosofia-dos-africanos-por-yeye-akilimali/
51. Introdução à afrocentricidade. Por Renato Nogueira Jr.
https://afrocentricidade.files.wordpress.com/2016/03/introducao-a-afrocentricidade.pdf
52. Os africanos que propuseram ideias iluministas antes de Locke e Kant
http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2017/12/1945398-os-africanos-que-propuseram-ideias-do-iluminismo-antes-de-locke-e-kant.shtml
53. FEMINISMO: A BUSCA POR UMA VARIANTE AFRICANA
 Sotunsa Mobolanle Ebunoluwa
https://filosofia-africana.weebly.com/uploads/1/3/2/1/13213792/sotunsa_mobolanle_ebunolwua_-_feminismo._a_busca_por_uma_variante_africana.pdf

Filosofia africana.
 http://filosofia-africana.weebly.com/textos-africanos.html

quinta-feira, 17 de maio de 2018

Sociologia: Max Weber e Karl Marx

                                                     
Ìṣeọ̀rọ̀àwùjọ (Sociologia).






Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Ìṣeọ̀rọ̀àwùjọ, s. Sociologia.
Ìfẹ́ ọrọ̀ àlùmọ́ọ́nì,  ìfẹ́ ohun ìní tara, s. Materialismo. Kí ni Ìfẹ́ Ọrọ̀ Àlùmọ́ọ́nì? - O que é materialismo?
Ìṣeohunayé, s. Materialismo.
Ìṣe ohun ti ẹ̀mí, s. Espiritualismo.
Ẹ̀mí pé nǹkan ṣì máa dára, s. Idealismo, espírito de otimismo.
Manifẹ́stò Kómúnístì, Manifẹ́stò Ẹgbẹ́ Kómúnístì, s. Manifesto Comunista. 
Ìjùmọ̀sọ̀rọ̀, s. Diálogo.
Àròyé, s. Debate, discussão, controvérsia.
Ẹ̀ka ẹ̀kọ́ ilé-ìwé, s. Matéria, disciplina escolar.
Èlò, s. Matéria, utensílio.
Físíksì, s. Física. Àwọn òfin tó ń ṣàkóso gbogbo agbára tó gbé ilé ayé àti ìsálú ọ̀run ró, èyí tó jẹ́ pé àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì ṣì ń ṣèwádìí nípa rẹ̀ - As leis físicas que governam a matéria e a energia, leis que os cientistas ainda estudam.
Ìṣekọ́múnístì ti àwọn àkókò ìjímìjí, ìṣekọ́múnístì nígbà láéláé, ìṣekọ́múnístì àkọ́kọ́bẹ̀rẹ̀, s. Comunismo primitivo.
Ìfiniṣẹrú, s. Escravidão.
Ètò sísan ìṣákọ́lẹ̀, s. Sistema feudal.
Ìṣekápítálístì, ìṣeòwòèlé, s. Capitalismo.
Ìṣesósíálístì, ìjọba àjùmọ̀ní, s. Socialismo.
Ìṣekọ́múnístì, ètò ìjọba Kọ́múníìsì,  kapitálísíìmù, s. Comunismo.





terça-feira, 15 de maio de 2018

Convite do Presidente Temer

                                                               
Ìwé ìkésíni sí àjọ̀dún tó ní ìtọ́kasí fún ọdún méjì ìjọba Temer.
Convite para a solenidade em referência aos dois anos de governo Temer.


Convite para a solenidade em referência aos dois anos de governo enviado pelo cerimonial da Presidência (Foto: Reprodução)


"É impressionante que, depois de tudo que fizeram, eles, ainda, tenham tentado fazer algum tipo de analogia entre esses dois anos de retrocessos do governo Temer e o plano de metas do JK e seus 50 anos em cinco. Só pode ter sido uma espécie de sincericídio freudiano de um governo que perdeu completamente o contato com a realidade do povo brasileiro. O que de fato o golpe representa é um retrocesso de 20 anos, um atraso democrático e um fracasso econômico, social e político", diz o ex-ministro Aloizio Mercadante, em entrevista ao 247, na qual ele comenta o slogan "O Brasil voltou, vinte anos em dois", de Michel Temer



Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Ìwé Ìkésíni, s. Convite.
Ṣíbí, s. Colher de metal.
Síbi, adv. Para um lugar.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.
Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.

, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.

, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.

Ayẹyẹ ọdún eégún tí wọ́n fi ń ṣèrántí àwọn tó ti kú, s. Festival que comemora os mortos
Ayẹyẹ, s. Celebração. 

Àjọyọ̀, ìjọyọ̀, s. Festival, solenidade. Kí ni Àjọyọ̀ Àtíbàbà dúró fún? - O que foi prefigurado pela Festividade das Barracas?
Ọjọ́ àjọyọ̀, s. Dia da festividade.
Àjọ̀dún, s. Festival, solenidade.
Àjẹ́, s. Bruxas.
Àṣà, s. Cultura, costume. 
dún, s. Ano.
Ọjọ́, ijọ́, s. Dia.

Àwọn àjọ̀dún tó yẹ ní ṣíṣe, s. Os festivais a serem realizados.
Àlàyé ìsàlẹ̀ ìwé, s. Nota de rodapé.
Àwọn àmì èbúté lójú mọmọ, s. Pontos de referência de dia. Ohun tó ṣeé fojú rí làwọn atukọ̀ òkun ń fi darí ọkọ̀ wọn, wọ́n máa ń lo àmì èbúté lójú mọmọ, wọ́n sì máa ń lo ìràwọ̀ lálẹ́ -  Os marinheiros navegavam pela vista, ou seja, baseavam-se em pontos de referência de dia e estrelas à noite.
Ìwé, s. Livro. Ìwé kan táa ṣèwádìí nínú rẹ̀ pe “ẹbọ” ní “ààtò ẹ̀sìn - Uma obra de referência diz que "sacrifício" é "ritual religioso. Ó ní láti jẹ́ pé àṣìṣe látọwọ́ àwọn adàwékọ ló fà á tí orúkọ Jèhóákímù fi wà nínú Jeremáyà 27:1, torí pé ọ̀rọ̀ Sedekáyà ni ẹsẹ kẹta àti ìkejìlá ń sọ - A referência a Jeoiaquim em Jeremias 27:1 pode ser um erro do copista, visto que os versículos 3 e 12 falam de Zedequias.
Ìtọ́kasí, s. Apontamento, referência.  Àwọn ìtọ́kasí mìíràn - Outras referências.
Ọmọ ọdún méjì, s. + num. Dois anos de idade.
Ọdún méjì, s. + num. Dois anos.  Lẹ́yìn ọdún méjì, ìjọba fún wa ní ilé kékeré kan - Depois de uns dois anos, o governo nos deu uma pequena casa.
Gómìnà, s. Governo.
Ìjọba, s. Governo, reino.
Ránṣẹ́, v. Enviar.
Ìjọsìn mímọ́, s. Adoração pura.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Àmì, s. Símbolo.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Ààrẹ, s. Presidente.


segunda-feira, 14 de maio de 2018

Thomas Sankara

"Bó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ọlọ̀tẹ̀, bí àwọn ẹni-kọ̀ọ̀kan, lè di àwọn òkú, wọ́n ò lè pa àwọn èrò rẹ̀," ó sọ àsọtẹ́lẹ̀.

“Embora os revolucionários, como os indivíduos, possam ser assassinados, nunca poderão matar suas ideais”, profetizou.




Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Bùrkínà Fasò, s. Burkina Faso.
Bó tilẹ̀ jẹ́ pé, bíótilẹ̀, conj. Embora.
Ẹni tí ń mú ìhìn rere wá, s. Portador de boas novas.
Ọlọ̀tẹ̀, s. Rebelde.
Èmi, mo, mi, n, ng, pron. pess. Eu.
Ìwọ, o, pron. pess. Você.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Àwa, a, pron. pess. Nós.
Ẹ̀yin, , pron. pess. Vocês.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Bí ...bá ti, adv. Tanto tempo quanto, como, quando.
Bí... bá, v. aux. Expressa uma condição indefinida.
, prep. Como, da mesma forma que.
, v. 1. Perguntar, indagar de alguém, comunicar. Também usado para formar frases interrogativas; nesse caso, é posicionado no fim da frase. 2. Entregar, distribuir. 3. Gerar, dar nascimento a. 4. Estar zangado, aborrecer.
, conj. v. aux. Se. Indica uma condição.

Ẹni-kọ̀ọ̀kan, s. Indivíduo.
, v. aux. Poder físico ou intelectual. Mo lè gun ẹṣin - Eu posso montar a cavalo. Tendência para uma ocorrência. Dever, precisar. 
Pa, v. Matar.
Sọ tẹ́lẹ̀, sọ àsọtẹ́lẹ̀, v. Profetizar.
Di, v. Tornar-se , vir a ser. Ir direto. 
Di, prep Até. Quando indica tempo ou período, é antecedida por títí. Mo ṣiṣẹ́ títí di agogo mẹ́rin - Eu trabalhei até às 16h. Se indica indica de um período para outro, é antecedida por láti. Mo sùn láti aago kan di aago méjì lójojúmọ́ - Eu durmo  de 13h até  as 14h diariamente.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.


Òkú, s. Morto, cadáver.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares.

Èrò, s. Pensamento, ideia, imaginação. Passageiro, viajante, peregrino. Piolho. 
Atete rò tẹlẹ, s. Premissa.
Imúwá fún ìfiyèsí, ìmọ̀ràn, àbá, s. Proposição
Ágúmẹ́ntì, s. Argumento.
Aríyànjiyàn, s. Argumento, disputa.
Ọ̀rọ̀, s. Termo, palavra, assunto, expressão.
Lápẹrẹ, lámì, adj. Simbólico.
Bí iṣe, bí ìwà, ti àṣà, bí ti ìrísí, adj. Formal.
Iyè inú, iyè, ìro, s. Ideia.
Ṣàṣàrò, v.  Matutar, raciocinar, discorrer, cuidar, cogitar, cismar, ruminar, considerar, ponderar, pensar.
, v. Pensar, raciocinar, imaginar, conceber, meditar. Relatar, contar, reclamar, queixar-se. Preparar, mexer. Vagar no sentido de arejar a cabeça.
Ìrogún, s. Instilação, indução.
Ìdí, èrèdí; èrò, ìpìlẹ̀, s. Razão.
Ìrònú, s Raciocínio, pensamento, reflexão, cogitação. 
Ìṣe ti ṣàṣàrò, s Ação de raciocinar. 
Ìrònú lílo ọgbọ́n, s. Raciocínio lógico.  
Èrò orí ìdí, s. Raciocínio.
Ìmúkúrò, s. Dedução, remissão, indicação. 
Ìyọkúrò, s. Dedução, extração, processo de subtração.
Ìyọjáde, s. Dedução, aparecimento, ato de sair para fora, brotar. 
Ẹ̀kọ́, s. Dedução, aula, educação, instrução.
Ọgbọ́n lámì, s. Lógica simbólica
Ọgbọ́n bí ti ìrísí, s. Lógica formal.
Èrò, s.  Opinião, doxa, parecer, gosto, juízo, crença, palpite. 
Ìdájọ́, s. Juízo, julgamento, sentena pronunciada, condenação.  
Ìro, ìrònú, s. Pensamento. "A Filosofia afroperspectivista define o pensamento como movimento de ideias corporificadas, porque só é possível pensar através do corpo. Este, por sua vez, usa drible e coreografia como elementos que produzem conceitos e argumentos" (Renato Noguera). 
Aríyànjiyàn ìmúkúrò, s. Argumento dedutivo.
Aríyànjiyàn ìrogún, s. Argumento indutivo.
Ìjọra, àjọra, s. Semelhança, analogia.
Ìfiwé, s. Comparação, analogia. 
Apéerẹìgbìyànjú, s. Analogia
Aríyànjiyàn nípa Apéerẹìgbìyànjú, s. Argumento por analogia.
Lílo ọgbọ́n ìronú, adj. Lógico..
Aríyànjiyàn kò sí ọgbọ́n, s.  Argumento sem lógica.
Aríyànjiyàn láìlágbára, aríyànjiyàn bí olókùnrùn, aríyànjiyàn tí kò jámọ́, s. Argumento inválido.
Ọgbọ́n kúántù, s. Lógica quântica. 

, v. Dizer, relatar. Engolir.
Fọhùn, v. Falar.
Sọ, v. Falar, conversar. Desabrochar, brotar, converter, transformar. Bicar, furar. Arremessar, atirar, lançar, jogar. Oferecer algo. Cavar, encravar. 
Sọ̀rọ̀, v. Conversar, falar.
Pa, v. Matar, liquidar, assassinar.
Pa, v. Usado na composição de palavras com idias diversas. Extinguir, liquidar, dar fim. Fazer sentir, fazer sofrer. Esfregar, massagear, friccionar. Amalgamar, juntar, misturar. Relatar, contar, expressar. Ser habilidoso, ser jeitoso. Chocar ovos. Cortar, tirar casca de uma árvore. Cortar inhame, cabaça ou noz-de-cola ao meio, separar. Vencer um jogo. Trair.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Jẹ́, v. Ser. Concordar, permitir, admitir, arriscar-se a um empreendimento. Ser feito de, envolver. Responder, replicar. Chamar-se. ser chamado.
Jẹ́, wà, ni, mbẹ, sí (depois do negativo kò), v. Ser.

Rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela. É posicionado depois de substantivo.
Rẹ̀, v. Estar cansado. Aumentar. Atirar, cair frutas ou folhas.
Rẹ, ẹ, pron. poss. Seu, sua, de você.


Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda



Ẹgbẹ́ mọ Ogun àwọn lọ̀tẹ̀ fún Ìlómìnira ti Àgbègbè Kàbíndà.
Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda.


Frente de Libertação do Enclave de Cabinda - Forças Armadas de Cabinda (FLEC/FAC)

Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Iwájú, s. Frente.
Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.

Ìdáǹdè, s. Libertação.
Ìdáǹdè kúrò ní Bábílónì, s. Libertação da Babilônia.
Ìdáǹdè, s. Redenção, libertação, emancipação.
Òmìnira, ònnira, s. Liberdade.
Ilómínira, s. Independência.
Ìlómìnira látọwọ́ Pọ́rtúgàl, s. Independência de Portugal
Àgbègbè, s. Território, enclave. Àgbègbè tó kẹ́yìn níbi tí àwọn Mùsùlùmí ń gbé ní orílẹ̀-èdè Sípéènì - Último enclave mouro na Espanha.
Ìpínlẹ̀, s. Estado. 
Òléwájú, s. Líder, capataz.
Ogun Abẹ́lé Siẹrra Lẹ́ónè, s. Guerra Civil de Serra. Leoa.
Àwọn ọmọ ogun kọ́múníìsì, s. Guerrilhas. comunistas.
Àwọn ọmọ ogun ọlọ̀tẹ̀, s. Tropas rebeldes.
Ẹgbẹ́ ọmọ ogun àwọn ọlọ̀tẹ̀, s. Exército de rebeldes
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.