quinta-feira, 27 de setembro de 2018

Eleição sem Lula é fraude ( 2018)

Jìbìtì tó ń pinnu lórí ìdìbòyàn
Fraude eleitoral. 


É uma intervenção deliberada numa eleição com o propósito de impedir, anular ou modificar os resultados reais, favorecendo ou prejudicando alguma candidatura, partido ou coligação.

Resultado de imagem para Judiciário do PSDB

Ilé-ẹjọ́ Gígajùlọ (Supremo Tribunal Federal)



1. Por 7 votos a 2, STF mantém 3,4 milhões de títulos de eleitor cancelados. A maioria dos que não se recadastraram são os mais pobres (eleitores do PT)

2. Por 6 votos a 1, TSE rejeita candidatura de Lula nas eleições.  Porém, Lula foi condenado sem provas por um triplex que nunca foi dele, nunca teve reforma e nem luxo. 

3. Ao negar a Lula um direito que é de todo cidadão, o de defender-se em liberdade até a última instância, o STF rasgou a constituição ao negar o  Habeas corpus de Lula. 


Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário)
Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário)



Àṣírí, s. Segredo, mistério, assunto privado.
Awo, s. Mistério, segredo. 
Bokẹ́lẹ́, s. Segredo.
Ohun ìjìnlẹ̀, s. Mistério. 
Ẹ̀tanú, s. Preconceito.
Jìbìtì, s. Prática desonesta, fraude.

Oníjìbìtì, ẹlẹ́tàn, s.  Fraudador, contrabandista, muambeiro, embusteiro, trapaceiro, tratante, impostor, enganador.
Ìwà màkàrúrù, s. Conduta desonesta, desonestidade
Màkàrúrù, màkàrù, s. Desonestidade, decepção, falta de integridade.
Ẹ̀tàn, s. Atração, armadilha, engodo, fraude, decepção.
Awalẹ̀pìtàn, s. Arqueólogo.
Jìbìtì Awalẹ̀pìtàn, s. Fraude de arqueólgo.
Ìdájọ̀ òdodo tó ń pinnu lórí ìdìbòyàn, s. Justiça eleitoral.
Ìdájọ̀ òdodo, s. Justiça. 
Tó ń pinnu lórí ìdìbòyàn, adj. Eleitoral.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Pinnu, v. Decidir, resolver.
Nípa, nípasẹ̀, adv. Sobre, acerca de, concernente a.
Kọjá, prep. Sobre, além de. 
Ní orí, lórí, lérí, prep. Sobre, em cima de, cerca de, acerca de, a respeito de. 
Lórísórí, prep. Em, por, ao. sobre. 
Sórí, prep. Para cima de. 
Nípati, prep. Conforme. 
Lókè, ní òkè, prep. Acima, no alto de.

Ohùnréré, s. Elegia, jeremiada, lamúria e queixa.
Yàn, ṣà, ṣàyàn, dìbò fún, v. Eleger.
Yẹ ní yíyàn, adj. Elegível.
Ìṣàyàn, ìyànfẹ́, yíyàn, ìdìbòyàn, àríyànjiyàn ìdìbòyàn, s. Eleição, escolha.
Àríyànjiyàn ìdìbòyàn ti ààrẹ, s. Eleição presidencial.
Sísọlọ́rúkọ, adj. Designado, eleito. Despachado para exercer cargo ou emprego.
Sísọlọ́rúkọ fún, adj. + prep. Nomeado para, designado para, eleito para.

Ọ̀gbàgbà ìpolongo ti ìbò ọ̀fẹ́, s.  Propaganda eleitoral Gratuita.
Ìpolongo, s. Campanha.
Ọ̀gbàgbà ìpolongo, s. Campanha de marketing, marketing.
Ìbò, yíyàn, ìlóhùn sí, ìwé ìdìbò, s. Anotação, lembrete, cédula, apontamento, bilhete, chapa, lembrança, nota, voto, boletim de Voto.
Ọ̀fẹ́, s. Grátis, livre.
Ti ìbò, adj. Eleitoral.










quarta-feira, 26 de setembro de 2018

Tucano

Orúkọ wo ni ti ẹyẹ nínú àwòrán yìí? 
Qual o nome do pássaro dentro desta imagem?
Mo fẹ́ mọ̀ orúkọ rẹ̀ nínú èdè Yorùbá.
Eu quero saber o nome dele em Yorubá.


Nenhum texto alternativo automático disponível.

Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário)
Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário)

Orúkọ, s. Nome.
Wo, adj. interrog. Qual , que.
Ẹ̀yẹ, s. Honra, respeito. Parada, defesa. 
yẹ, ẹiyẹs. Pássaro, ave.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.

Àwòrán, s. Quadro, retrato, imagem.
Máàpù ilẹ̀-ayé, s. Mapa múndi.
Máàpù, s. Mapa.
Fọ́tọ̀, s. Foto.
Fọ́tòyíyà, s. Fotografia.
Fẹ́, v. Querer, desejar. Amar, gostar, casar. Soprar, ventar, abanar.
Mọ̀, v. Saber, compreender. Conhecer , reconhecer.
Ọgbọ́n, s. Sabedoria, senso, arte.
Ìmọ̀, s. cultura, saber. conhecimento.
Ìjìnlẹ̀, s. Profundidade, intensidade.

Ohun tó jẹ́ èrò, s. Ponto de vista.
Wíwò nípa àgbáyé, s. Visão de mundo.
Rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela. 
Rẹ, ẹ, s. Seu, sua, de você.
Yi, adj. Persistente, perseverante, tenaz.
Yi, v. Ser elástico. Ser duro, ser resistente, ser difícil.
Yí, yìí, pron. dem. Este, esse, esta, essa, isto, isso. Forma reduzida de èyí. Quando o nome é seguido de um adjetivo, o pronome é colocado por último. Aṣọ titun yìí - Essa roupa nova.
, s. Virar, rolar, rodar. Mudar, trocar. Resolver. 
Èdè, s. Idioma, língua, dialeto.
Mánigbàgbé,  adj. Formoso, fantástico, milagroso, magnífico.
Àwòrán mánigbàgbé, s. Imagem magnífica.

Dáhùn, v. Responder.
Ìdáhùn, s. Resposta, réplica.
Ìbèèrè, àbèèrè, s. Pergunta, questão, requisição.

, v. Olhar para, assistir, observar. 
Woo!, interj. Ei! Olhe! Uma forma de chamar a atenção.
Wò ó!, interj. Veja!
Kére ointerj. Eh!, Ei voce! ei!: Expressão de ânimo, incentivo, estímulo. Kére o, gbogbo ẹ̀yin tí òùngbẹ ń gbẹ! - “Eh! todos vós sedentos!
Hà!, hẹ̀ẹ́, interj. Expressa surpresa ou admiração, por desgosto e chateação. Hà! Ó yé mi - Ah! Eu entendi.
Hàá, s. Espanto, surpresa. Hàá ṣe mí - Eu estava surpresa.
Ho, o, interj. Usada para saudar e receber as pessoas. Ẹ kú ilé o! - Saudação às pessoas desta casa!
Họ́wù, háwù, interj. Palavra que expressa surpresa. Họ́wù kíló ṣe tí o wá? Bem, o que houve que você veio?
Káì, interj. Ah! Oh!
Káì, interj. Exclamação de horror, de choque, de admiração. Káì! Olórí burúkú! - Você tem uma cabeça ruim!
Áà!, interj. Ah! Expressando surpresa ou admiração. Ah! kò sí ẹ̀kọ́ lóní - Ah! Não há aula hoje.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Èmi, mo, mi, n, ng, pron. pess. Eu.
Ìwọ, o, pron. pess. Você.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Àwa, a, pron. pess. Nós.
Ẹ̀yin, , pron. pess. Vocês.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você. 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
Ẹ̀yin, ẹ, pron. pess. Vocês.
E, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação e movimento. Rò - pensar; èrò - imaginação.
E, é, pron. da 3ª pessoa do singuar representado pela repetição da vogal final do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa Ò gé - Ele cortou; Ò gé e - Ele a cortou.
, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
, pron. Você, com sentido formal e respeitoso. Usado depois de verbo e preposição.
Ẹ, ọ, pron. oblíquo. Você.
Ẹ kú, Exp. Inicia uma forma de cumprimento, desejando tudo de bom a uma ou várias pessoas. Ẹ kúu fàájì òpin ọ̀sẹ̀ o! - Bom final de semana!

, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação, movimento e sentimento. kọ́ (ensinar), Ẹ̀kọ́ (aula).
Ẹ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da  3ª pessoa. Ó kẹ́ ẹ - Ele a acariciou. Ó gbẹ ẹ́ - Ele a secou.
Ẹ̀, ẹ, pron. poss. São formas opcionais de rẹ (seu, sua, de você) e rẹ̀ (dele, dela).
Ẹ̀ẹ̀, pref. Forma reduzida de ẹ́rìn ou ẹ̀rẹ̀ (vez), adicionada aos numerais para indicar o  número de vezes. Ẹ̀ẹ̀mẹ́ta (três vezes).
Ẹ ṣé!, expr. Obrigado! “Ẹ ṣé gan-an pé ẹ fara balẹ̀ gbọ́ mi.”- “OBRIGADO por ter me ouvido.”
Ẹ ṣe modupẹ oo!, expr. Obrigado!.
Ẹ ṣe é o!, expr. Cumprimento de agradecimento, obrigado.
Ẹ ṣeun!, expr. Obrigado! 
Ẹ ṣeun púpọ̀! expr. Muito obrigado! 
Bá mi, pron.pess. Comigo.
Mi, pron. poss. Meu, minha.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Tìrẹ, rẹ, ẹ, pron. poss. Teu, seu, sua, de você.
Tirẹ̀, tiẹ̀, rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela.
Yorùbá, s.  Iorubá, yorubá, nagô. Um dos maiores grupos étnico-linguísticos da África Ocidental, com mais de 30 milhões de pessoas em toda a região. É o segundo maior grupo étnico na Nigéria (21% da sua população total).





segunda-feira, 24 de setembro de 2018

Entrevista

                                                     
Ìfojúkojú pẹ̀lú àwọn òǹkọ̀wé dúdú.
Entrevista com escritores negros.






Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Ìfojúkojú, s. Entrevista.
Òǹkọ̀wé, s. Escritor.
Oyè ẹlẹ́ẹ̀kẹta ní yunifásítì, s. Doutorado na Universidade.
Oyè onípele kẹta, s. Doutorado. 
Nígbẹ̀yìngbẹ́yín, nígbẹ̀yìn,  adv. Finalmente.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Ìmòye, filọ́sọ́fi, s. Filosofia, rekhet.
Bọ́gbọ́n, adj. Sábio.
Onímọ̀ ọgbọ́n orí, s. Filósofo.
Aláròjinlẹ̀, s. Intelectual, pensador, filósofo.
Onímọ̀-ìjinlẹ̀, s. Conhecedor profundo, cientista. 
Onímọ̀sáyẹ́nsì, s. Cientista. 
Onímòye, olóye, amòye, s. Filósofo, pessoa prudente.
Ọ̀mọ̀wé, s. Pessoa educada, sábia, cientista. 
Ọlọ́gbọ́n, s. Um homem sensato, sabido.
Oyè ìjìnlẹ̀, s. Philosophiæ Doctor, Doutor de Filosofia. PhD é a sigla para Doctor of Philosophy. A tradução ao pé da letra é “Doutor de Filosofia”. Trata-se do título dado para quem conclui um doutorado (doctoral degree). Apesar do nome, não significa necessariamente que o profissional é um filósofo, a não ser que essa seja sua área de estudo. Filosofia tem neste título o seu significado em grego: “amor pelo conhecimento”. Afinal, o doutorado é o ápice de uma carreira acadêmica e indica que você tem domínio em alguma área do saber.
Ìjinlẹ̀, s. Profundidade, intensidade.
Ìtàn, s. Mitos, histórias.
Itan, s.Coxa, colo.
Ìtan-ara-ẹni-jẹ, s. Decepção consigo mesmo, desapontamento.
Ìtàn àrè, s. Raio X.
Ìtàn àtọwọ́dọ́wọ́, s. Histórias tradicionais.
Òpìtàn, akọ̀wé ìtàn ìjọba tàbí ti ènìà, akọ̀ìtàn, akọ̀wé ìtàn,  s. Historiador. 
Àtijọ́, s. Tempo antigo.
Ìtàn nípa ayé, s. História geral, história do mundo.

Ìtàn ti Áfríkà, Ìtàn nípa Áfríkà, Ìtàn gbogbogbo nípa Áfríkà, s. História geral da África, história da África.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Mọ̀, v. Saber, compreender. Conhecer , reconhecer.
Ọgbọ́n, s. Sabedoria, senso, arte.
Ìmọ̀, s. cultura, saber. conhecimento.

Ohun tó jẹ́ èrò, s. Ponto de vista.
Wíwò nípa àgbáyé, s. Visão de mundo.
Obìnrin dúdú, s. Mulher negra.
Adúláwọ̀, s. Negro.
Ènìyàn dúdú, s. Negro.
Dúdú, v. Ser preto.
Dúdú, adj. Negro.
Ní ti Áfríkà, ti orílẹ̀ èdè Áfríkà, adj. Africano.
Ọmọ ilẹ̀ Áfríkà, s. Africano.
Ọmọ kùnrin ilẹ̀ Áfríkà, s. Africano.
Ọmọbìnrin ilẹ̀ Áfríkà, s. Africana.
Ọmọ Áfríkà Amẹ́ríkà, aláwọ̀dúdú Ará Amẹ́ríkà, adúláwọ̀ ará Amẹ́ríkà, s. Afro-americano.
Ọmọ Áfríkà Ásíà, s. Afro-asiático.
Ọmọ Áfríkà Bràsíl, aláwọ̀dúdú ará Bràsíl, adúláwọ̀ ará Bràsíl, s. Afro-brasileiro.
Ọmọ Áfríkà Kàríbẹ́ánì, aláwọ̀dúdú ará Kàríbẹ́ánì, adúláwọ̀ ará Kàríbẹ́ánì, s. Afro-caribenho.
Ọmọ Áfríkà Kúbà, aláwọ̀dúdú ará Kúbà, adúláwọ̀ ará Kúbà, s. Afro-cubano.
Melanésíà, s. Melanésia.
Papua, s. Papua.
mọorílẹ̀-èdè papua, s. Papuásio. Natural de Papua-Nova Guiné.
Ní ti papua, adj. Papuásio. Relativo a Papua-Nova Guiné.
Ní ti Melanésia, adj. Melanésio.
Ọmọ ilẹ̀ Melanésia, s. Melanésio.
Ẹ̀yà ènìyàn tàmil, s. Etnia tâmil.
Ní ti tàmil, adj. Tâmil.
Ọmọ ilẹ̀ Tàmil Nadu, s. Tâmil.

Ọmọ ilẹ̀ Éṣíà dúdú, s. Asiático negro.
Ọmọorílẹ̀-èdè Íńdíà dúdú, s. Indiano negro.




sábado, 22 de setembro de 2018

Conhecimento

Ìmọ̀ ti àgbáyé tipasẹ̀ ti àwọn ìmọ̀lára àti ìmọ̀ tó ń lò ọgbọ́n ìronú
Conhecimento do mundo por meio das sensações e conhecimento racional.

Imagem relacionada


Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).


Ìmọ̀, s. Conhecimento.
Ìmọ̀ ti àgbáyé tipasẹ̀ ti àwọn ìmọ̀lára, s.  Conhecimento do mundo por meio das sensações, cosmosensação.
Ìmọ̀ mọ́gbọ́n, ìmọ̀ lílo ọgbọ́n, s. Conhecimento lógico.
Ìmọ̀ tó ń ronú jinlẹ̀, s. Conhecimento  racional.
Tó ń lò ọgbọ́n ìronú, adj. Que usa lógica.
Tó ń ronú jinlẹ̀, adj. Racional.
Tó ní ìmí ẹ̀dùn. adj. Sensível, que tem sentimentos, que tem gemido.
Tí ó wá láti àwọn ìmọ̀lára, adj. Que vem das sensações.
Tí ó wá láti ọ̀dọ̀ Ọlọ́run gbà, adj. Que vem de Deus.
Tó jẹ́ ẹlẹgẹ́, adj. Sensível, frágil, vulnerável.
Tó ń ṣiṣẹ́ dáadáa, adj. Que funciona bem.
Àwọn ẹ̀yà ara tó ń jẹ́ kéèyàn ní ìmọ̀lára, s. Órgãos sensoriais.
Ìmọ̀lára, s. Sensação, emoção, percepção.
Ìmọ̀ ti àgbáyé, s. Conhecimento do universo. 
Àgbáyé, s. Mundo, universo, cosmo. 
Àdánidá, s. Natureza.
Ayé, gbogbo ẹ̀dá, àgbáyé, s. Universo.
Ayé, àiyé, s. Mundo, planeta.
Ilẹ̀-ayé, ayé, ilé-ayé, s. Terra (planeta terra).
Plánẹ̀tì ilẹ̀-ayé, s. Planeta terra.
Àwòrán ẹlẹya mẹ́ta, s. Holograma.
Àgbáyé ti àwòrán ẹlẹya mẹ́ta, s. Universo holográfico.

Ayé àti ojú ọ̀run, s. Cosmo.
Ohun tó jẹ́ èrò, s. Ponto de vista.
Wíwò ayé, wiwò nípa ayé, wiwò nípa ayé náà, s. Cosmovisão.

Ìmọ̀ ti àgbáyé tipasẹ̀ ti àwọn ìmọ̀lára, s. Cosmosensação.
Ọ̀rọ̀-ìgbéayé, ìwádìí nípa àwọn ohun tó wà lójú ọ̀run, s. Cosmologia. 
Tipasẹ̀, adv. Por meio, através.
Nípa, nípasẹ̀, adv. Sobre, acerca de, concernente a.
Kọjá, prep. Sobre, além de. 
Ní orí, lórí, lérí, prep. Sobre, em cima de, cerca de, acerca de, a respeito de. 
Lórísórí, prep. Em, por, ao. sobre. 
Sórí, prep. Para cima de. 
Nípati, prep. Conforme. 
Lókè, ní òkè, prep. Acima, no alto de.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Bọ́gbọ́n, mọ́gbọ́n, adj. Lógico, racional, sábio.
Tó ń ronú jinlẹ̀, adj. Racional.
Ọkàn, s. Coração, espírito, consciência. 
Ẹ̀rí-ọkàn, ọkàn, ipò àìsùn-àìjí,  s. Consciência.
Ìfura, àkíyèsí, ìmọ̀, s. Consciência, atenção, conhecimento.
Ẹ̀rí-ọkàn dúdús. Consciência negra.
Ẹ̀rí-ọkàn kúántù, s. Consciência quântica.
Ẹ̀rí-ọkàn ti gbogbo ẹ̀dá, s. Consciência cosmica.
Ipò, s. Cargo, posto, posição, lugar, situação.
Àìsùn, s. sem dormir, vigília.
Ẹ̀rí, s. testemunha, evidência, prova, sinal.
Èrò, s. Pensamento, ideia, imaginação. Passageiro, viajante, peregrino. Piolho. 
Atete rò tẹlẹ, s. Premissa.
Imúwá fún ìfiyèsí, ìmọ̀ràn, àbá, s. Proposição
Ágúmẹ́ntì, s. Argumento.
Aríyànjiyàn, s. Argumento, disputa.
Ọ̀rọ̀, s. Termo, palavra, assunto, expressão.
Lápẹrẹ, lámì, adj. Simbólico.
Bí iṣe, bí ìwà, ti àṣà, bí ti ìrísí, adj. Formal.
Iyè inú, iyè, ìro, s. Ideia.
Ṣàṣàrò, v.  Matutar, raciocinar, discorrer, cuidar, cogitar, cismar, ruminar, considerar, ponderar, pensar.
, v. Pensar, raciocinar, imaginar, conceber, meditar. Relatar, contar, reclamar, queixar-se. Preparar, mexer. Vagar no sentido de arejar a cabeça.
Ìrogún, s. Instilação, indução.
Ìdí, èrèdí; èrò, ìpìlẹ̀, s. Razão.
Ìrònú, s Raciocínio, pensamento, reflexão, cogitação. 
Ìṣe ti ṣàṣàrò, s Ação de raciocinar. 
Ìrònú lílo ọgbọ́n, s. Raciocínio lógico.  
Èrò orí ìdí, s. Raciocínio.
Ìmúkúrò, s. Dedução, remissão, indicação. 
Ìyọkúrò, s. Dedução, extração, processo de subtração.
Ìyọjáde, s. Dedução, aparecimento, ato de sair para fora, brotar. 
Ẹ̀kọ́, s. Dedução, aula, educação, instrução.
Ọgbọ́n lámì, s. Lógica simbólica
Ọgbọ́n bí ti ìrísí, s. Lógica formal.
Èrò, s.  Opinião, doxa, parecer, gosto, juízo, crença, palpite. 
Ìdájọ́, s. Juízo, julgamento, sentena pronunciada, condenação.  
Ìro, ìrònú, s. Pensamento. "A Filosofia afroperspectivista define o pensamento como movimento de ideias corporificadas, porque só é possível pensar através do corpo. Este, por sua vez, usa drible e coreografia como elementos que produzem conceitos e argumentos" (Renato Noguera). 
Aríyànjiyàn ìmúkúrò, s. Argumento dedutivo.
Aríyànjiyàn ìrogún, s. Argumento indutivo.
Ìjọra, àjọra, s. Semelhança, analogia.
Ìfiwé, s. Comparação, analogia. 
Apéerẹìgbìyànjú, s. Analogia
Aríyànjiyàn nípa Apéerẹìgbìyànjú, s. Argumento por analogia.
Lílo ọgbọ́n ìronú, adj. Lógico..
Aríyànjiyàn kò sí ọgbọ́n, s.  Argumento sem lógica.
Aríyànjiyàn láìlágbára, aríyànjiyàn bí olókùnrùn, aríyànjiyàn tí kò jámọ́, s. Argumento inválido.
Ọgbọ́n kúántù, s. Lógica quântica.
Èrò ìjìnlẹ̀, s. Teoria.
mọwé kọ̀ǹpútà, onímọ̀ sáyẹ́ǹsì kọ̀ǹpútà, s. Cientista da computação.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Ìmòye, filọ́sọ́fi, s. Filosofia, rekhet.
Bọ́gbọ́n, adj. Sábio.
Onímọ̀ ọgbọ́n orí, s. Filósofo.
Aláròjinlẹ̀, s. Intelectual, pensador, filósofo.
Onímọ̀-ìjinlẹ̀, s. Conhecedor profundo, cientista. 
Onímọ̀sáyẹ́nsì, s. Cientista. 
Onímòye, olóye, amòye, s. Filósofo, pessoa prudente.
Ọ̀mọ̀wé, s. Pessoa educada, sábia, cientista. 
Ọlọ́gbọ́n, s. Um homem sensato, sabido.
Oyè ìjìnlẹ̀, s. Philosophiæ Doctor, Doutor de Filosofia. PhD é a sigla para Doctor of Philosophy. A tradução ao pé da letra é “Doutor de Filosofia”. Trata-se do título dado para quem conclui um doutorado (doctoral degree). Apesar do nome, não significa necessariamente que o profissional é um filósofo, a não ser que essa seja sua área de estudo. Filosofia tem neste título o seu significado em grego: “amor pelo conhecimento”. Afinal, o doutorado é o ápice de uma carreira acadêmica e indica que você tem domínio em alguma área do saber.
Ìjinlẹ̀, s. Profundidade, intensidade.
, v. Usar.