sábado, 22 de setembro de 2018

Conhecimento

Ìmọ̀ ti àgbáyé tipasẹ̀ ti àwọn ìmọ̀lára àti ìmọ̀ tó ń lò ọgbọ́n ìronú
Conhecimento do mundo por meio das sensações e conhecimento racional.

Imagem relacionada


Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).


Ìmọ̀, s. Conhecimento.
Ìmọ̀ ti àgbáyé tipasẹ̀ ti àwọn ìmọ̀lára, s.  Conhecimento do mundo por meio das sensações, cosmosensação.
Ìmọ̀ mọ́gbọ́n, ìmọ̀ lílo ọgbọ́n, s. Conhecimento lógico.
Ìmọ̀ tó ń ronú jinlẹ̀, s. Conhecimento  racional.
Tó ń lò ọgbọ́n ìronú, adj. Que usa lógica.
Tó ń ronú jinlẹ̀, adj. Racional.
Tó ní ìmí ẹ̀dùn. adj. Sensível, que tem sentimentos, que tem gemido.
Tí ó wá láti àwọn ìmọ̀lára, adj. Que vem das sensações.
Tí ó wá láti ọ̀dọ̀ Ọlọ́run gbà, adj. Que vem de Deus.
Tó jẹ́ ẹlẹgẹ́, adj. Sensível, frágil, vulnerável.
Tó ń ṣiṣẹ́ dáadáa, adj. Que funciona bem.
Àwọn ẹ̀yà ara tó ń jẹ́ kéèyàn ní ìmọ̀lára, s. Órgãos sensoriais.
Ìmọ̀lára, s. Sensação, emoção, percepção.
Ìmọ̀ ti àgbáyé, s. Conhecimento do universo. 
Àgbáyé, s. Mundo, universo, cosmo. 
Àdánidá, s. Natureza.
Ayé, gbogbo ẹ̀dá, àgbáyé, s. Universo.
Ayé, àiyé, s. Mundo, planeta.
Ilẹ̀-ayé, ayé, ilé-ayé, s. Terra (planeta terra).
Plánẹ̀tì ilẹ̀-ayé, s. Planeta terra.
Àwòrán ẹlẹya mẹ́ta, s. Holograma.
Àgbáyé ti àwòrán ẹlẹya mẹ́ta, s. Universo holográfico.

Ayé àti ojú ọ̀run, s. Cosmo.
Ohun tó jẹ́ èrò, s. Ponto de vista.
Wíwò ayé, wiwò nípa ayé, wiwò nípa ayé náà, s. Cosmovisão.

Ìmọ̀ ti àgbáyé tipasẹ̀ ti àwọn ìmọ̀lára, s. Cosmosensação.
Ọ̀rọ̀-ìgbéayé, ìwádìí nípa àwọn ohun tó wà lójú ọ̀run, s. Cosmologia. 
Tipasẹ̀, adv. Por meio, através.
Nípa, nípasẹ̀, adv. Sobre, acerca de, concernente a.
Kọjá, prep. Sobre, além de. 
Ní orí, lórí, lérí, prep. Sobre, em cima de, cerca de, acerca de, a respeito de. 
Lórísórí, prep. Em, por, ao. sobre. 
Sórí, prep. Para cima de. 
Nípati, prep. Conforme. 
Lókè, ní òkè, prep. Acima, no alto de.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Bọ́gbọ́n, mọ́gbọ́n, adj. Lógico, racional, sábio.
Tó ń ronú jinlẹ̀, adj. Racional.
Ọkàn, s. Coração, espírito, consciência. 
Ẹ̀rí-ọkàn, ọkàn, ipò àìsùn-àìjí,  s. Consciência.
Ìfura, àkíyèsí, ìmọ̀, s. Consciência, atenção, conhecimento.
Ẹ̀rí-ọkàn dúdús. Consciência negra.
Ẹ̀rí-ọkàn kúántù, s. Consciência quântica.
Ẹ̀rí-ọkàn ti gbogbo ẹ̀dá, s. Consciência cosmica.
Ipò, s. Cargo, posto, posição, lugar, situação.
Àìsùn, s. sem dormir, vigília.
Ẹ̀rí, s. testemunha, evidência, prova, sinal.
Èrò, s. Pensamento, ideia, imaginação. Passageiro, viajante, peregrino. Piolho. 
Atete rò tẹlẹ, s. Premissa.
Imúwá fún ìfiyèsí, ìmọ̀ràn, àbá, s. Proposição
Ágúmẹ́ntì, s. Argumento.
Aríyànjiyàn, s. Argumento, disputa.
Ọ̀rọ̀, s. Termo, palavra, assunto, expressão.
Lápẹrẹ, lámì, adj. Simbólico.
Bí iṣe, bí ìwà, ti àṣà, bí ti ìrísí, adj. Formal.
Iyè inú, iyè, ìro, s. Ideia.
Ṣàṣàrò, v.  Matutar, raciocinar, discorrer, cuidar, cogitar, cismar, ruminar, considerar, ponderar, pensar.
, v. Pensar, raciocinar, imaginar, conceber, meditar. Relatar, contar, reclamar, queixar-se. Preparar, mexer. Vagar no sentido de arejar a cabeça.
Ìrogún, s. Instilação, indução.
Ìdí, èrèdí; èrò, ìpìlẹ̀, s. Razão.
Ìrònú, s Raciocínio, pensamento, reflexão, cogitação. 
Ìṣe ti ṣàṣàrò, s Ação de raciocinar. 
Ìrònú lílo ọgbọ́n, s. Raciocínio lógico.  
Èrò orí ìdí, s. Raciocínio.
Ìmúkúrò, s. Dedução, remissão, indicação. 
Ìyọkúrò, s. Dedução, extração, processo de subtração.
Ìyọjáde, s. Dedução, aparecimento, ato de sair para fora, brotar. 
Ẹ̀kọ́, s. Dedução, aula, educação, instrução.
Ọgbọ́n lámì, s. Lógica simbólica
Ọgbọ́n bí ti ìrísí, s. Lógica formal.
Èrò, s.  Opinião, doxa, parecer, gosto, juízo, crença, palpite. 
Ìdájọ́, s. Juízo, julgamento, sentena pronunciada, condenação.  
Ìro, ìrònú, s. Pensamento. "A Filosofia afroperspectivista define o pensamento como movimento de ideias corporificadas, porque só é possível pensar através do corpo. Este, por sua vez, usa drible e coreografia como elementos que produzem conceitos e argumentos" (Renato Noguera). 
Aríyànjiyàn ìmúkúrò, s. Argumento dedutivo.
Aríyànjiyàn ìrogún, s. Argumento indutivo.
Ìjọra, àjọra, s. Semelhança, analogia.
Ìfiwé, s. Comparação, analogia. 
Apéerẹìgbìyànjú, s. Analogia
Aríyànjiyàn nípa Apéerẹìgbìyànjú, s. Argumento por analogia.
Lílo ọgbọ́n ìronú, adj. Lógico..
Aríyànjiyàn kò sí ọgbọ́n, s.  Argumento sem lógica.
Aríyànjiyàn láìlágbára, aríyànjiyàn bí olókùnrùn, aríyànjiyàn tí kò jámọ́, s. Argumento inválido.
Ọgbọ́n kúántù, s. Lógica quântica.
Èrò ìjìnlẹ̀, s. Teoria.
mọwé kọ̀ǹpútà, onímọ̀ sáyẹ́ǹsì kọ̀ǹpútà, s. Cientista da computação.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Ìmòye, filọ́sọ́fi, s. Filosofia, rekhet.
Bọ́gbọ́n, adj. Sábio.
Onímọ̀ ọgbọ́n orí, s. Filósofo.
Aláròjinlẹ̀, s. Intelectual, pensador, filósofo.
Onímọ̀-ìjinlẹ̀, s. Conhecedor profundo, cientista. 
Onímọ̀sáyẹ́nsì, s. Cientista. 
Onímòye, olóye, amòye, s. Filósofo, pessoa prudente.
Ọ̀mọ̀wé, s. Pessoa educada, sábia, cientista. 
Ọlọ́gbọ́n, s. Um homem sensato, sabido.
Oyè ìjìnlẹ̀, s. Philosophiæ Doctor, Doutor de Filosofia. PhD é a sigla para Doctor of Philosophy. A tradução ao pé da letra é “Doutor de Filosofia”. Trata-se do título dado para quem conclui um doutorado (doctoral degree). Apesar do nome, não significa necessariamente que o profissional é um filósofo, a não ser que essa seja sua área de estudo. Filosofia tem neste título o seu significado em grego: “amor pelo conhecimento”. Afinal, o doutorado é o ápice de uma carreira acadêmica e indica que você tem domínio em alguma área do saber.
Ìjinlẹ̀, s. Profundidade, intensidade.
, v. Usar.

Nenhum comentário:

Postar um comentário