sexta-feira, 19 de outubro de 2018

Antipetismo


Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìwà kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà wà ní aṣòdì sí ìṣe Ẹgbẹ́ ti àwọn Òṣìṣẹ́.
Há muito de racismo no antipetismo.

Resultado de imagem para racismo antipetismo


Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Ọ̀pọ̀lọpọ̀, adj. Numeroso, abundante.

Onírúurú, adj. Vários, diferentes.
Púpọ̀, adj. Muito.
Púpọ̀-púpọ̀, adv. Abundantemente.
Ìwà, s. Comportamento, conduta. 
Ìṣẹlẹ́yàmẹ̀yà, ẹlẹyamẹya, ẹ̀mí kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà,  ìwà kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, s. Racismo. Ní Erénà 21, ọdún 2012, Ọ̀gbẹ́ni Ban Ki-moon tó jẹ́ ọ̀gá àgbà Àjọ Ìparapọ̀ Àwọn Orílẹ̀-Èdè sọ pé: “Ọ̀pọ̀ àdéhùn àti àwọn nǹkan ajẹ́bíidán míì tó gbéṣẹ́ wà kárí ayé tí a lè lò láti fi mú kí ìwà kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, àìfẹ́ rí àjèjì sójú àti àìrára gba nǹkan sí kásẹ̀ nílẹ̀ tàbí kó má tiẹ̀ rú yọ rárá - O secretário-geral da ONU, Ban Ki-moon, disse em 21 de março de 2012: “Há muitos tratados e dispositivos, bem como um programa global, para impedir e erradicar o racismo, a discriminação racial, a xenofobia e a intolerância.

Tó wà láàárín àwọn ẹ̀yà, kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, adj. Racial. 
Aláìfẹ́irúẹ̀dáọmọẹnìkéjì, s. Racista.
Ìkóríra, ìkórìíra, s. Ódio.
Ìṣojúsàájú, s. Parcialidade, favoritismo, xenofobia.

Àìfẹ́ rí àjèjì sójú, s. Xenofobia.
Ìkórìíra tó wà láàárín àwọn ẹ̀yà, s. Ódio racial. 
Ìṣòro kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, s. Tensão racial.
Híhùwà ipá, s. Violência.
Ìwà ipá, s. Violência. Kí ló ń fa ìwà ipá yìí? - O que causa essa violência?
Híhùwà ipá sí àwọn obìnrin, s. Violência contra as mulheres.

, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
Wà, àwa, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Òṣìṣẹ́ tó ń gbowó iṣẹ́, s. Assalariado.
Òṣìṣẹ́, oníṣẹ́, s. Trabalhador, operário, proletário.

Aṣòdì sí Kristi, s. Anticristo.
Àntí, pref. Anti, contra, em oposição a. 
Mọ́, prep. Contra.
Ọ̀kánkán, prep. Contra, em oposição, em frente a. 
, prep. Contra, para, com, em, junto de.
Àntí, pref. Contra.
Aṣòdì, òṣòdì, s. Adversário, oponente.
Lòdì, adj. Contrário, adverso.
Lòdì sí, prep. Contra.
, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.

, conj. pré-v. E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ẹgbẹ́, s. Sociedade, associação, clube, partido. Companheiro, par. Posição, classe.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Alátìlẹyìn ẹgbẹ́ òṣèlú, s. Movimento político.
Onírúurú ẹgbẹ́ òṣèlú, s. Vários partidos políticos.
Ẹgbẹ́ alátùn-úntò, s. Reformadores,  grupo reformadores.
Ìwé Ìléwọ́ Àwọn Ẹgbẹ́ Alátùn-úntò Tó Wà Nílẹ̀ Jámánì, s. Manual dos Movimentos de Reforma Alemães.
Àwòrán tí wọ́n fi ń pẹ̀gàn àwọn olóṣèlú, s. Charges políticas.
Ìfiniṣẹlẹ́yà máa ń dá lé, s. Ironia.
Ìfiniṣẹlẹ́yà, s. Zombaria, ironia.
Èébú, s. Insulto, ofensa.
Ẹgbẹ́ ti àwọn Òṣìṣẹ́, s. PT.
Aṣòdì sí Ẹgbẹ́ ti àwọn Òṣìṣẹ́, s. Anti-PT.
Ìṣe Ẹgbẹ́ ti àwọn Òṣìṣẹ́, s. Petismo.
Aṣòdì sí ìṣe Ẹgbẹ́ ti àwọn Òṣìṣẹ́, s. Antipetismo.
Ìròyìn èké, s.Fake news, notícia falsa.
Ìyàsímímọ́, s. Dedicação.



quinta-feira, 18 de outubro de 2018

Pobres que votam no coiso

Ó mà múnú ẹni dùn gan-an o láti rí àwọn abẹ́yà-kannáà-lòpọ̀, àwọn aláwọ̀dúdú, àwọn òṣìṣẹ́ tó ń gbowó iṣẹ́, àwọn tálákà, àwọn obìnrin pẹ̀lú ṣọ́bìrì ní ọwọ́ wọn ń walẹ̀ sàréè ti ara wọn!
Como é emocionante ver LGBT, pretos, assalariados, pobres, mulheres com pás nas mãos cavando seu próprio túmulo!

Resultado de imagem para Negros que  apoiando bolsonaro

Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).


Mo rò, pron. pess. . + v. Eu acho.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Èmi, mo, mi, n, ng, pron. pess. Eu.
Ìwọ, o, pron. pess. Você.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Àwa, a, pron. pess. Nós.
Ẹ̀yin, , pron. pess. Vocês.

Ma, mà, adv. Sem dúvida, com certeza. É usado para expressar força, surpresa ou ênfase, indicando uma ação positiva.
Má, máà, adv. Não. Negativa do verbo na forma imperativa, tempo de comando. Má lọ! = Má ṣe lọ! - Não vá! A forma má ṣe pode ser usada para ênfase, sem alterar o sentido da frase. Má ṣe bẹ́ẹ̀ - Não faça assim.
Máa, part. v. Usada como outra opção para marcar o tempo futuro do verbo, admitindo o pronome pessoal de uma sílaba.
Máa, v. aux. Indica uma ação habitual, costumeira.
Máa ń, a máa, adv. pré v. Ter costume de, estar acostumado, ter maneira de (fazer algo). Emprega-se o presente do indicativo para expressar uma ação constante ou habitual.
Máa, maa, obs. : Colocado antes do verbo, dá um sentido polido a uma ordem. Ẹ máa padà níbí - Volte aqui.
Maa, Obs. Posicionado depois de qualquer das partículas indicadoras do tempo futuro, dá um sentido progressivo ou habitual ao verbo. Ng ó maa kà á- Eu continuarei a ler isto.
, Pron. pess. com adv. Eu. Mà á jẹ ẹ̀bà - Eu vou comer pirão de mandioca.

Múnúdùn, v. Alegrar. Ó mà múnú ẹni dùn gan-an o láti rí  ìyàwó mi! - Como é emocionante encontrar minha esposa!
Ẹ̀tanú sí àwọn abẹ́yà-kannáà-lòpọ̀, s. Preconceito contra homossexuais.
Abẹ́yà-kannáà-lòpọ̀, s. Homossexual, gay, guei, uranista, invertido, entendido.
Ọ̀rọ̀ ìbẹ́yà-kannáà-lòpọ̀, s. Homossexualidade.
Obìnrin tó ń bá obìnrin lò pọ̀, s. Lésbica.

Ẹlẹ́yàpúpọ̀, s. Indivíduo mestiço, colorido ou multirracial.
Aláwọ̀dúdú, s. Preto.
Adúláwọ̀, s. Negro.
Ènìyàn dúdú, s. Negro.
Dúdú, v. Ser preto.
Dúdú, adj. Negro.

Òṣìṣẹ́ tó ń gbowó iṣẹ́, s. Assalariado.
Òṣìṣẹ́, oníṣẹ́, s. Trabalhador, operário, proletário.
Àwọn tó ń gbé nínú àwọn ilé hẹ́gẹhẹ̀gẹ, s. Favelados. 
Ẹnì tó ń gbé nínú àwọn ilé hẹ́gẹhẹ̀gẹ, s. Favelado.

Tálákà, s.  Pessoa pobre, pessoa comum. 
Akúṣẹ́, s. Pobre, indigente.
Aláìní, s. Pessoa necessitada, indigente. 
Abòṣì, abòṣìta, s. Pessoa miserável, pessoa esfarrapada.
Alágbe, s. Mendigo, pedinte, pobre, mendicante.
Tálákà ọmọ-ẹ̀hìn ti kapitálísíìmù, tálákà tí ó fẹ́ran kapitálísíìmù, s. Pobre de direita (capitalista sem capital).

Obìnrin, s. Mulher.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

Ṣọ́bìrì, s Pá, escavadeira, cavadeira, espátula. Ferramenta formada de uma chapa de ferro ou de madeira mais ou menos côncava, ajustada a um cabo e destinada a remover terra. 
Ọwọ́ ní ọwọ́, s. De mãos dadas.
Ọwọ́, s. Mãos.
Gbẹ́, v. Cacarejar, fazer zoada, excitar-se. Esculpir, cavar no sentido de entalhar. Afiar, amolar algum instrumento.
Gbẹ̀, v. Semear.
Gb, v. Secar, evaporar.
Gbẹ, adj. Seco, enxuto, evaporado.

Wálẹ̀, v. Tornar-se sóbrio.
Walẹ̀, v. Cavar o chão.
Wál, v. Ir procurar.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Sàréè, s. Túmulo, sepultura.
Ibojì, bojì, s. Sepultura, cemitério.
Ìbòji, s. Sombra.
Jékọ́bù, s. Jacó. Níkẹyìn, wọ́n pàṣẹ pé kí Jékọ́bù fi ọwọ́ ara ẹ̀ gbẹ́ sàréè ara ẹ̀, wọ́n sì yìnbọn pa á - Por fim, mandou-se que Jacó cavasse a sua própria sepultura e foi fuzilado.
Ara, s. Corpo, membro, substância, troco.
Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.
Èèpo, s. Palha, casca, pele, vagem, concha.
Awọ ara, s. Pele.
Awọ, s. Pele humana ou de animal, pelo.

Ẹnì, s. Pessoa.
Ẹní, s. Esteira, capacho.

, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
Ẹ̀yin, ẹ, pron. pess. Vocês.
E, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação e movimento. Rò - pensar; èrò - imaginação.
E, é, pron. da 3ª pessoa do singuar representado pela repetição da vogal final do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa Ò gé - Ele cortou; Ò gé e - Ele a cortou.
, pron. pess.Vocês. Forma alternativa de ẹ̀yin. É usado para demonstrar respeito quando se dirige a um senhor ou senhora, em qualquer tipo de expressão.
, pron. Você, com sentido formal e respeitoso. Usado depois de verbo e preposição.
Ẹ, ọ, pron. oblíquo. Você.
Ẹ kú, Exp. Inicia uma forma de cumprimento, desejando tudo de bom a uma ou várias pessoas. Ẹ kúu fàájì òpin ọ̀sẹ̀ o! - Bom final de semana!

, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam ação, movimento e sentimento. kọ́ (ensinar), Ẹ̀kọ́ (aula).
Ẹ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do do verbo. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da  3ª pessoa. Ó kẹ́ ẹ - Ele a acariciou. Ó gbẹ ẹ́ - Ele a secou.
Ẹ̀, ẹ, pron. poss. São formas opcionais de rẹ (seu, sua, de você) e rẹ̀ (dele, dela).
Ẹ̀ẹ̀, pref. Forma reduzida de ẹ́rìn ou ẹ̀rẹ̀ (vez), adicionada aos numerais para indicar o  número de vezes. Ẹ̀ẹ̀mẹ́ta (três vezes).
Ẹ ṣé!, expr. Obrigado! “Ẹ ṣé gan-an pé ẹ fara balẹ̀ gbọ́ mi.”- “OBRIGADO por ter me ouvido.”
Ẹ ṣe modupẹ oo!, expr. Obrigado!.
Ẹ ṣe é o!, expr. Cumprimento de agradecimento, obrigado.
Ẹ ṣeun!, expr. Obrigado! 
Ẹ ṣeun púpọ̀! expr. Muito obrigado! 

A, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos, geralmente concretos, com algumas exceões, Ta- queimar; ata - pimenta.
A, pref. Para dar forma equivalente a Ẹni tí - a pessoa que, aquele que. Em provérbios, poesias e enigmas etc., é impessoal e tem sentido de pessoa, na forma passiva.
Á, part. v.  Forma alternativa para fazer o tempo futuro dos verbos. Á (com significado de ir). Mà á jẹ ẹ̀bà - Eu vou comer pirão de mandioca.
A, á, pron. da terceira pessoa do singular, representado pela repetição da vogal final do verbo. Os demais pronomes possuem formas definidas. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa. Ó bá - Ele ajudou; Ó bá a - Ele a ajudou.
Abi, pref. Indica estado ou condição de alguma coisa. É usado somente na composição de palavras, sendo que a vogal i pode sofrer uma elisão: abilékọ (aquela que possui marido), abọrùn (aquele que possui pescoço), abírun (pessoa enferma).

Àbí, tàbí, conj. Ou.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz. Ọdẹ (caçador) e dẹ (caçar).
Ọ, ọ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do verbo de uma sílaba ( caso objetivo 3ª pessoa). Ó ṣọ́ - Ele vigiou, Ó ṣọ́ ọ - Ele a vigiou.
Ọ, ẹ, pron. oblíquo. Você.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares.

Ní Ìbámu, prep. De acordo com, conforme, segundo.
Gan-an, adv. Exatamente, precisamente, realmente.
Gan-anran, adv. Suavemente.
Gangan, adv. Exatamente, realmente, precisamente, firmemente.
Gán-gan, s. Tipo de atabaque.
Gẹ́gẹ́ bí, conj. De acordo com, assim, exatamente.
Gẹ́gẹ́, Gẹ́ẹ́, adv. Simultaneamente, exatamente.
Bí ...bá ti, adv. Tanto tempo quanto, como, quando.
Bí... bá, v. aux. Expressa uma condição indefinida.
, prep. Como, da mesma forma que.
, v. 1. Perguntar, indagar de alguém, comunicar. Também usado para formar frases interrogativas; nesse caso, é posicionado no fim da frase. 2. Entregar, distribuir. 3. Gerar, dar nascimento a. 4. Estar zangado, aborrecer.
, conj. v. aux. Se. Indica uma condição.
, v. Alcançar, ultrapassar, perseguir. Ajudar. Encontrar.
, prep. pré. v. Com, em companhia de. Geralmente usada para juntar pessoas para uma finalidade e posicionada antes dos verbos. Wọ́n bá gbé - Eles moram juntos.
, prep. Contra.
, adv. Nunca, absolutamente.
, pref. Usado como adjetivo e advérbio nas seguintes composições: bákan, bákannán, báyìí - igualmente, de qualquer modo, idêntico, similar, da mesma maneira. Ó ṣe é bákan - Ela o fez por alguma razão; Wọ́n ṣe bákanáà - Eles fizeram de forma idêntica; Wọ́n kò dára bákanáà - Igualmente, ambos não são bons.
, v. aux. É precedido de bí para indicar uma condição. Bí ó bá wá, a ó lọ rìn kàkiri - Se ela vier, nós iremos passear.
Bá, ìbá, v. aux. Teria, tivesse. Forma frases condicionais. Bí èmi bá lówó, èmi ìbá ṣe orò mi - Se eu tivesse dinheiro, eu teria feito minha obrigação.
, v. Bater, atingir. Germinar, crescer. Fermentar. Empoleirar-se, pousar sobre. Pedir antecipadamente. Coar com uma peneira. Inclinar-se.
Ba, v. Emboscar-se, esconder-se, agachar-se, ocultar-se.
Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.gulares.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.

, v. Ver, achar. 
, v. Olhar para, assistir, observar. Pagar uma visita. Ter cuidado. Tratar de um doente.








quarta-feira, 17 de outubro de 2018

Golpe militar


Ìdìtẹ̀ ológun kan wà nínú ilẹ̀ Bràsíl lónìí.
Há um golpe militar em marcha no Brasil hoje.
                                  




Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).



Ọ̀tẹ̀, s. Conspiração, revolta, rebelião. Ìwà ipá fọ́ orílẹ̀-èdè - Violência destrói o país.
Ohun ìṣe họ́ọ̀, s. Algo detestável. Àwọn ohun ìṣe họ́ọ̀ sí tó ń lọ lọ́wọ́ báyìí - As coisas detestáveis que estão acontecendo agora.
H, v. Arranhar, roer, tirar a casca de uma árvore. Fugir de medo.
Họ́, v. Estar apertado.
Họ́ọ̀, adv. Gorgolejante, balbuciante, repugnantemente.
Họ́ọ̀!, interj. Exclamação de desprezo, descontentamento.
Hóyè, v. Gritar ruidosamente.
Ìnà, s. Açoite, castigo, punição, golpe.
Gán, v. Cortar, abscindir, golpear, fender, acutilar, separar, desunir, desconjuntar, apartar, trinchar, repartir, ferir, rasgar, dividir, esconjuntar, disjungir, vulnerar. Capinar o mato, carpar, limpar, mondar, carpir, sachar. Decapitar, descabeçar, degolar, guilhotinar. Alinhavar, preparar, delinear, apontoar, ajeitar, amaneirar, cerzir, coser, costurar, costurar grosseiramente. Agarrar, catrafilar, amparar, trincafiar, trancafiar, cativar, filar, apanhar, alcançar, prender, pegar, segurar, pegar uma bola. Prender com tachinhas.
Lẹ́tàn, adj. Fraudulento, falso, ilusório, enganador. 
Nírẹ́jẹ, adj. Enganador, trapaceiro,  golpista, ardiloso. Gbájúẹ̀ kan tiẹ̀ lè díbọ́n ṣe bí aṣojú báńkì kan tàbí ti ilé iṣẹ́ tó ń báni dáàbò bo káàdì ìrajà láwìn - O golpista pode até fingir ser representante de banco ou duma companhia seguradora de cartões de crédito.
Ìjọba, s. Governo, reino. Àwọn Kọ́múníìsì gbàjọba lórílẹ̀-èdè, s. Comunistas dominam o país.
Ìwà ipá àwọn ológun tí wọ́n dìtẹ̀ láti gbàjọba, s. Violência de um golpe militar.
Àwọn èèyàn tó fẹ́ fipá gbàjọba, s. Pessoas que querem tomar o governo.
Ìdìtẹ̀-gbàjọba, s. Revolta política.
Ìdìtẹ̀ gbàjọba lórílẹ̀-èdè, s. Golpe de Estado. 
Ọ̀gágun, s. Comandante do exército, general. Àwọn ọ̀gágun ará Nàìjíríà -  Generais da Nigéria.
Ọ̀gágun Méjọ̀ Gẹ́nẹ́rà, s. Major-general. É um posto de oficial general nos exércitos e forças aéreas de vários países do mundo. Nos exércitos da NATO, o major-general é, normalmente, um general de duas estrelas (OF-7), responsável pelo comando de unidades de escalão brigada ou divisão.
Ọ̀gágun Méjọ̀ Gẹ́nẹ́rà tí ó ti fẹ̀hìntì, s.  Major-general aposentado.
Ọ̀gá, s. Mestre, chefe, uma pessoa ue se distingue numa sociedade. Ọ̀gá ológun tó darí ìdìtẹ̀ gbà'jọba - O comandante militar conduziu o  golpe de Estado.
Olùṣe ìdìtẹ̀ gbàjọba, s. Golpista.
Ṣe, v. Fazer, causar, desempenhar. Ser.
Olùṣe, s. Aquele que faz.
Ìjọba ológun, s. Governo militar, regime militar.
Ológun, olórogun, s. Título de um oficial de guerra. 
Àwọn ológun tó ń dojú ìjà kọ Boko Haram - Soldados lutando contra Boko Haram.
, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.

ẹlẹ̀, v. Acontecer. Pé yóò ṣẹlẹ̀ láìpẹ́ ọjọ́ - Que acontecerá em breve. Ohun tó ń ṣẹlẹ̀ - O que está acontecendo.
Tó ń yan lọ, adj. Que está em marcha.
Lọ́wọ́lọ́wọ́, adv. No tempo presente, recentemente.
Lóní, adv. Hoje, neste dia.
Ọjọ́, ijọ́, s. Dia.
jọ́ iwájú, àwọn ohun tó máa ṣẹlẹ̀ lọ́jọ́ iwájú, s. Futuro.
Àwọn ohun tó ti ṣẹlẹ̀ kọjá, s. Passado.
Àwọn ohun tó ń ṣẹlẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́, s. Presente.
Iwájú, s. Frente.
wọ́, s. Mão.

Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão.
Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, s. Brasil, Pindorama.
Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil.
Orílẹ̀-èdè, s. Nação, país.
Orílẹ̀, s. Grupo de origem ou clã.
Èdè, s. Língua, idioma, dialeto, linguagem.
Olómìnira, adj. Independente.
Àpapọ̀, s. Soma, total, combinação, ato de unir, de juntar
Aparapọ̀, adj. Federativa.

Àwọn kan, pron. Alguns. Ó lè ṣòro fún àwọn kan láti gba ìbáwí - Para alguns, isso pode ser um verdadeiro desafio.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.

L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo o
bjeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática. Wọ́n ń wàásù ní ọjà kan ní Jakarta - Pregando em uma feira em Jacarta.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma. 
Àmọ́ ṣá o, àwùjọ àwọn Kristẹni kan wà tí ìfẹ́ so pọ̀ ṣọ̀kan débi pé wọn kì í pa ara wọn tàbí àwọn ẹlòmíì lára, àní nígbà tí àwọn èèyàn bá ń bá ara wọn ja ìjà àjàkú akátá pàápàá - No entanto, há um grupo de cristãos que está unido por um vínculo de amor tão forte que eles se recusam a prejudicar uns aos outros — ou qualquer outra pessoa — mesmo durante os conflitos mais violentos.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.

Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 

, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
, adj. Completo, perfeito, exato.
, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.

, conj.  Que. É a marca do subjuntivo e usada com verbo que expressa obrigação, desejo, permissão, geralmente com o verbo fé ( querer). Ex.: Mo fé kí o wá - Eu quero que você venha.
, conj. A fim de que, de modo que, com a intenção de.
, adv. Antes de. Ex.: kí èmi tó dé - Antes de eu chegar .
, part. Usada entre duas palavras para dar sentido "qualquer". Ex.: Enikéni - Qualquer pessoa. 
, v. Cumprimentar, saudar, aclamar. Visitar. Dever. Ex.: Mo kí i - Eu o saudei. 
Ki, v. Ser grosso, denso, viscoso, compacto.
, v. Comprimir, apertar, pressionar. Proclamar, declinar qualidades. Definir. Pôr fumo no cachimbo. Prender (uma pessoa).
, adv. Não. Faz a negativa dos verbos no tempo futuro e condicional, antes das partículas verbais yíò, ó, ìbá. Fica localizado entre o sujeito eo verbo. Èmi kì ó lọ mọ́ - Eu não irei mais. Kì bá má kú - Ele não teria morrido.
Kìí, part. neg. Não ter costume, não estar acostumado, não ter maneira de fazer algo. Faz a negativa do verbo no tempo que indica uma ação habitual.
, v. + pron. Ser ele. Kí ló ń ṣẹlẹ̀ gan-an? - O que está acontecendo?
, v. Tranquilizar-se.
L', ní
, v. Ter, obter, possuir.
Ilé tó wà lọ́gbà ẹ̀wọ̀n, s. Prisão.
Ibi tí wọ́n máa gbé, s. Alojamento.
Ilé èrò, s. Pousada, hospedaria, condomínio.
Òtẹ́ẹ̀lì, s. Hotel.

Àwọn gbólóhùn (frases)


Bí àwòrán yìí ṣe fi hàn, kí ló ń ṣẹlẹ̀ sí Ádámù àti Éfà? - Na gravura, o que está acontecendo com Adão e Eva?
Kí ló ń ṣẹlẹ̀ sí mi yìí? - O que está acontecendo comigo?
Àwọn ìyípadà tó ń ṣẹlẹ̀ lóde òní  - As mudanças que estão ocorrendo hoje.
Àyípadà rere wo ló ń ṣẹlẹ̀ lágbo àwọn oníṣègùn báyìí? - Que tendência positiva está ocorrendo na comunidade médica?
Ní báyìí ná, àwọn ìyípadà kan ń wáyé nínú iṣẹ́ yìí, èyí tó jẹ́ ìpèníjà fún àwọn olùyọ̀ǹda ara ẹni àtàwọn tó ń darí iṣẹ́ wọn - Enquanto isso, estão ocorrendo mudanças no voluntariado que representam um desafio tanto para os voluntários como para os que dirigem seu trabalho.
Ó ní ohun tó ń pa òun lẹ́kún ni pé o gbé ọwọ́ lé òun léjìká - Ele disse que está chorando porque o senhor colocou a mão no ombro dele.