quinta-feira, 6 de setembro de 2018

Jair Bolsonaro


Ẹnì kan ti fọ̀bẹ gún èèyàn tó fẹ́ ipò ààrẹ Jair Bolsonaro ní àpòlúkù.
Uma pessoa esfaqueou o candidato a presidente Jair Bolsonaro  no estômago.



Lamentamos o genocídio de negros e indígenas no Brasil.

1. Bolsonaro propõe genocídio em favela no Rio de Janeiro.

Jair Bolsonaro foi aplaudido de pé por mil executivos do setor financeiro ao dizer que se for eleito presidente e os traficantes da favela da Rocinha, no Rio, não se entregarem, mandará metralhar a comunidade e tudo que tem dentro dela, incluindo crianças, mulheres, idosos... Solução final.

2. Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i ( para mais informações):


https://www.cartacapital.com.br/sociedade/atlas-da-violencia-2017-negros-e-jovens-sao-as-maiores-vitimas

http://agenciabrasil.ebc.com.br/direitos-humanos/noticia/2017-11/forum-denuncia-genocidio-de-negros-brasileiros-conselho-da-onu

https://www.geledes.org.br/o-racismo-e-o-exterminio-dos-jovens-negros/?gclid=CjwKCAjwoMPcBRAWEiwAiAqZh47m_gbMn4KJ0r8w1v1sGZV52a8G59Mcr9Ru6Un91d0U6LAyS-kDDRoC7KgQAvD_BwE

https://www.pstu.org.br/pelo-fim-da-violencia-policial-contra-os-negros/

http://averdade.org.br/2016/07/o-genocidio-guarani-e-kaiowa-no-mato-grosso-do-sul/

Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Ẹnì, s. Pessoa.
Ẹní, s. Esteira, capacho.
Fọ̀bẹ gún, v. Levar uma facada.
Èèyàn tó ń wáṣẹ́, s. Candidatos a emprego, pessoas à procura de trabalho.
Àwọn tó fẹ́ ṣèrìbọmi, s. Candidatos ao batismo.
Èèyàn tó fẹ́ ipò ààrẹ, s. Candidato a Presidente.
Ààrẹ, s. Presidente.
Àpòlúkù, inú, ikùn, s. Estômago, abdômen.
Ọmọ orílẹ̀-èdè, s. Cidadão.
Ti ènìà, adj. Humano.
Ẹ̀dà èèyàn, s.  Homem, ser humano. O indivíduo que pertence à espécie humana.
Èèyàn, s. Povo, gente, pessoas.
Ajọ̀bọ, irúọmọnìyàn, àwọn irúọmọnìyàn, s.  Hominoidea. A superfamília de mamíferos, incluindo macacos antropóides e os seres humanos.
Ọmọnìyàn, ọmọ ènìyàn, s.  Homo sapiens. 
Ènìà, ènìyàn, s. Pessoa. É também usado de forma impessoal para significar povo, seres humanos, alguém. 
Aráàlú, s. Povo do lugar, da cidade, da região.
Ará, ènìyàn, s. Povo. 
Iye ènìyàn inú ìlú, s. População. 
Ọ̀pọ̀ ènìà aláìníláárí, àwọn "ọmọ ìta", s. Plebe, populacho, povo, ralé, populaça.

Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma. 

Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 

Ìmúnisìn tipátipá, ìjọba ìmúnisìn tipátipá, s. Totalitarismo (hitlerismo, fascismo, neo-nazismo, nazismo, nacional-socialismo). Movimento ou regime político e filosófico que, semelhante ao imposto por Benito Mussolini, na Itália em 1922, baseia-se no despotismo, na violência, na censura para suprimir a oposição, caracterizado por um governo antidemocrático ou ditatorial.
Amúnisìn tipátipá, s. Indivíduo totalitário (facista, nazista, neonazista, hitlerista).  Pessoa que age de maneira ditatorial, autoritária e racista.
Ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀,
 alákòóso ìjọba aláṣẹ oníkùmọ̀amúnisìn tipátipá, s.  Fascista.  Pẹ̀lú ìwà ọ̀yánnú bíi ti Bábílónì ti ìgbà ayé Hábákúkù, “ọkùnrin,” tí kì í ṣe ẹnì kan ṣoṣo gíro yìí dúró fún àpapọ̀ agbára òṣèlú—yálà ìjọba Aláṣẹ Oníkùmọ̀, ti ìjọba Násì, ti Kọ́múníìsì, tàbí èyí tí wọ́n ń pè ní ìjọba tiwa-n-tiwa pàápàá—ti jagun láti lè mú kí ilẹ̀ rẹ̀ gbòòrò sí i - Com uma voracidade igual à de Babilônia dos tempos de Habacuque, este “varão”, composto de poderes políticos — fascistas, nazistas, comunistas ou mesmo os chamados democráticos — trava guerras para expandir suas terras.

Ìbẹ̀rùbojo, s. Pavor,  medo histérico.
Ẹgbẹ́ aláṣẹ bóofẹ́bóokọ̀, s. Partido de extrema direita.
Ẹgbẹ́  àwọn Òṣìṣẹ́ Sósíálístì Tọmọorílẹ̀-èdè Jẹ́mánì, s. Partido Nacional Socialista dos Trabalhadores Alemães.
Ẹgbẹ́ násì, s. Partido nazista.

Àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ Násì, s. Campo de concentração nazista.
Ajàfẹ́tọ̀ọ́-ọmọnìyàn lórí ọ̀ràn ìṣèlú, s. Ativista político.
Ọ̀rọ̀àbá, s. Ideologia.

Ọ̀tẹ̀, s. Conspiração, revolta, rebelião.
Lẹ́tàn, adj.  Fraudulento, falso, ilusório, enganador. 
Nírẹ́jẹ, adj. Enganador, trapaceiro,  golpista, ardiloso.

Ìdìtẹ̀ gbàjọba, s. Golpe de Estado.
Olùṣe ìdìtẹ̀ gbàjọba, s. Golpista.

Ọ̀dáràn, apànìà, apani, s. Criminoso, assassino, malfeitor, culpado, matador.
Ìkóríra, ìkórìíra, s. Ódio.
Ìṣojúsàájú, s. Parcialidade, favoritismo, xenofobia.

Ìṣẹlẹyàmẹyà, s. Racismo.
Aláìfẹ́irúẹ̀dáọmọẹnìkéjì, s. Racista.

Àbàtì, s. Fracasso, falha.
Ìkùnà, s. Falha. 
Ìṣẹ́nu, ìṣẹ́nú, s. Aborto, falha, fracasso, insucesso, desmancho.
Kùnà, v. Fracassar, perder.
Tí a ti tù-lójú, tí ojú rẹ̀ mọ ilẹ̀, tí a ti mojú, adj. Amansado, dominado.
Lílù, adj. Que é para ser batido.
Gàágbo, adj. Subjugado.
Láìlágbára, adj. Fraco, sem forças, derrotado.
Láìnípa, adj. Sem poder, sem capacidade.
Láìníláárí, adj. Sem importância, insignificante.
Láìlógo, adj. Sem glória.
Láìláṣẹ, adj. Sem autoridade, sem força.

Nígbà wo, adv. Quando.
Nígbà náà, adv. Então, às vezes.
Nígbà tí, adv. Quando, enquanto, no tempo que.
Nígbàmíràn, nígbàni, adv. Algumas vezes, num tempo, em outros tempos.

L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé).
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.

Etílé, s. Periferia de uma cidade, arredores, circunferência, vizinhança, perímetro urbano, contorno. 
Ghẹtto, s. Gueto, subúrbio, favela, periferia, bairro de minorias raciais, bairro de minorias sociais, bairro judeu. 
Agbègbè, s. Arredores, periferia, subúrbio, cercanias. 
Ilé akúṣẹ̀ẹ́, s. Favela. Conjunto de moradias populares que, construídas a partir da utilização de materiais diversos, se localizam, normalmente, nas encostas dos morros. Wọ́n ṣírò rẹ̀ pé àwọn tó ń gbé láwọn ilé akúṣẹ̀ẹ́ jákèjádò ayé ju bílíọ̀nù kan lọ - Estima-se que mais de 1 bilhão de pessoas em todo o mundo vivam em favelas. 
Àdúgbò táwọn akúṣẹ̀ẹ́, s. Favela. Ọ̀pọ̀ èèyàn ló jẹ́ pé àwọn ilé kẹ́jẹ́bú ni wọ́n ń gbé láwọn àdúgbò táwọn akúṣẹ̀ẹ́ pọ̀ sí táwọn ilé tó wà níbẹ̀ kò sì bójú mu rárá - Muitas têm de se contentar com moradias improvisadas em cortiços ou em favelas urbanas. 
Àwọn tó ń gbé nínú àwọn ilé hẹ́gẹhẹ̀gẹ, s. Favelados. 
Ẹnì tó ń gbé nínú àwọn ilé hẹ́gẹhẹ̀gẹ, s. Favelado.

Tálákà, s.  Pessoa pobre, pessoa comum. 
Akúṣẹ́, s. Pobre, indigente.
Aláìní, s. Pessoa necessitada, indigente. 
Abòṣì, abòṣìta, s. Pessoa miserável, pessoa esfarrapada.
Alágbe, s. Mendigo, pedinte, pobre, mendicante.

Tálákà ọmọ-ẹ̀hìn ti kapitálísíìmù, tálákà tí ó fẹ́ran kapitálísíìmù, s. Pobre de direita (capitalista sem capital).
Ọmọ-ẹ̀hìn, ọmọlẹ́hìn, s. Seguidor, discípulo.
Òṣìṣẹ́, oníṣẹ́, s. Proletariado, operário, trabalhador.

Ìjídìde, s. Revolução.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.

Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Fẹ́ sọ́nà, Fẹ́, v. Namorar.
Bá mi, pron.pess. Comigo.

Fẹ́, v. Querer, desejar.

Gba ipò, v. Ocupar, tomar posição, pegar lugar.
Ipò, s. Cargo, posto, posição, lugar, situação.

O mal total

Nínú ìjọba ti Ààrẹ Temer, ẹ̀mí Sátánì wà pẹ̀lú Orílẹ̀-èdè Bràsíl.
No governo do Presidente Temer, o espírito de Satanás paira sobre o Brasil.

Resultado de imagem para vampirão
                                                                                     Na gestão Temer, o mal total se instalou no Brasil. Há matança generalizada de negros, crianças, pobres, índios, florestas, múmias, dinossauros e até o crânio de Luzia (nossa primeira brasileira). A matança atingiu vivos e mortos (humanos e não humanos). Neste governo, os mortos estão experimentando uma segunda morte. 



Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).


Ẹni tí ń jìyà ìpalára, s. Vítima. 
Ẹni tí ó farapa, s. Vítima de um acidente.
Ajẹ́rìkú, ajérìkú, s. Vítima, mártir. Ta ni  ó kú fún ọ? - Quem morreu por você?
Búburú, burúkú, adj. Mal.
Jàm̀bá, v. Danificar, prejudicar, fazer o mal.
Bìlísì ( do hauçá e do árabe iblis), s. Mal. 
Burú, v. Ser mal.
Àìsàn, s. Doença, enfermidade.
Àrùn, s. Doença, indisposição.
Ibi odindi, s. O Mal total
Ibi, s. Mal, infortúnio. Lugar. 
Ibí, adv. Aqui, cá.
Ìbí, s. Nascimento. Pergunta, questão.

Ìdíbàjẹ́ odindi, s. Corrupção total.
Ààrẹ, s. Presidente.
Olè, jàgùdà, ọlọ́ṣà, s. Ladrão. 
Ààrẹ tó ń jí owó, à
àrẹ olè, s. Presidente ladrão. 
Ṣokùnfà, s. Causa.
Tó lẹ̀bi, adj. Culpado.
Adárúgúdùsílẹ̀ tó lẹ̀bi, s.  Encrenqueiro culpado, o promotor culpado.
Odidi, odindi, s. O todo de qualquer coisa, uma unidade completa.
Òdídí, s. Obstrução.

Ìpakúpa, s. Genocídio, holocausto. Ìrònú pé ogun átọ́míìkì arunlérùnnà lè jà nígbàkigbà ń kó ìpayà bá aráyé - A preocupação sobre um possível holocausto nuclear continua a afligir a humanidade.
Ìpakúpa dúdú, s. Maafa (holocausto africano, holocausto da escravidão ou holocausto negro) 
Arúfin, àrúfín, s. Bandido.
Arúfin rere, s. Bandido bom.
Akópayàbáni, s. Terrorista.
Aláìlófin, adj. Pessoa fora da lei.
Láìlófin, adj. Sem lei, ilegal, ilícito.
Olubi, ọ̀lẹ burúkú, òṣìkà, s. Pessoa má, pessoa cruel.
Amòòkùnṣìkà, s. Conspirador covarde.
Olè, s, Ladrão, assaltante.
Ọ̀dáràn, apànìà, apani, s. Criminoso, assassino, malfeitor, culpado, matador.
Ìwàọ̀daràn, s. Comportamento de criminoso, conduta de criminoso.

Ìkẹyìn, ìkẹ́yìn, s. Término, resultado, conclusão.
Ẹlẹ́yàpúpọ̀, s. Indivíduo mestiço, colorido ou multirracial.
Aláwọ̀dúdú, s. Preto.
Adúláwọ̀, s. Negro.
Ènìyàn dúdú, s. Negro.
Dúdú, v. Ser preto.
Dúdú, adj. Negro.
Adúláwọ̀ ọkàn funfun, s. Negro de alma branca, negropeu, negro jabuticaba (preto por fora e branco por dentro).

Áńgẹ́lì tó gbé ara èèyàn wọ̀, s. Encarnação angelical.
Ọlọ́run tó gbé àwọ̀ èèyàn wọ̀, s. Encarnação de Deus.
Sátánì tó gbé àwọ̀ èèyàn wọ̀, Sátánì  tó gbé ara èèyàn wọ̀, s. Encarnação de Satanás.
Sátánì ti sọ di òǹdè, s. Possessão demoníaca.
Fanpaya, àǹjọ̀nnú, s. Vampiro.
Sátánì, s. Diabo, capeta, satã, demônio.

Lúsíférì, s. Lúcifer.
Ańgẹ́lì lọ sílẹ̀, s. Anjo decaído. 
Ọ̀run àpáàdì, s. Inferno.
Páńpẹ́, ìdẹkùn, s. Armadilha.
Ìdẹ, s. Isca, armadilha.
Idẹ, s. Pulseira, bracelete. Metal, latão.
Ìdẹ̀, s. Ato de ficar macio. Garrafão com capacidade de cerca de 20 litros.
Ìdè, s. Ato de amarrar, escravidão. Parafuso, fivela, cinta.
Idé, edé, s. Camarão, lagosta. 
Ìdé, s. Chegada.
Idè, s. Tipo de jogo que se baseia em dizer o que uma pessoa tem na mão.

Ọ̀run àpáàdì, s. Inferno.
Ṣìọ́ọ̀lù, s. Seol,  sheol, hades, mundo dos mortos.
Gẹ̀hẹ́nà, gẹ̀hẹ́nà oníná, s. Geena ardente. Geena refere-se ao vale de Hinom, fora das muralhas de Jerusalém. Este vale era usado como depósito de lixo, onde se lançavam os cadáveres de pessoas que eram consideradas indignas, restos de animais, e toda outra espécie de imundície. Usava-se enxofre para manter o fogo aceso e queimar o lixo. Jesus usou este vale como símbolo da destruição eterna.
Hédíìsì, s. Hádes, mundo dos mortos.
Tátárọ́sì, s. Tártaro. O mais profundo do abismo no Hades; significa encerrar no suplicio eterno.

Láàrin, láààrin, prep. No meio, entre.
Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão. 
Orílẹ̀-èdè Olómìnira, s. Republica.
Ìpínlẹ̀, orílẹ̀-èdè, s. Estado.
Ìpínlẹ̀, s. Fronteira, demarcação, limite entre duas cidades, Estado ( SP, RJ).
Orílẹ̀, s. Nome que denota um grupo de origem ou clã.
Orílẹ̀-èdè, s. Estado, nação.

Ìlú, s. Cidade, terra, , região, país.
Ìlù, s. Tambor, um tipo de toque de atabaque.
Ìlù, s. Atabaque, tambor.
Ìlu, s. Verruma, perfurante.
Ìlú etí, s. Tímpano.
Èdè, s. Idioma, língua, dialeto.

Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, s. Brasil, Pindorama.
Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil.
Àpapọ̀, s. Soma, total, combinação, ato de unir, de juntar
Aparapọ̀, adj. Federativa.

Ọmọ orílẹ̀-èdè Bràsíl, ọmọ ilẹ̀ Bràsíl, s. Brasileiro, brasileira.

Ti orílẹ̀ èdè Bràsíl, adj. Do Brasil; 

Tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bìràsílì, tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíl, tí a bí ní ilẹ̀ Bràsíl, adj. Brasileiro, brasileira.

Obìnrin ọmọ Bràsíl, obìnrin ọmọ ilẹ̀ Bràsíl, obìnrin ará Bràsíl, obìnrin tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíl, s. Brasileira.

Ọkùnrin ọmọ Bràsíl, ọkùnrin ilẹ̀ Bràsíl, 

ọkùnrin ará Bràsíl, ọkùnrin tó jẹ́ ọmọ bíbí ilẹ̀ Bràsíls. Homem Brasileiro.

Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.

Agbára, s. Poder.
Pọ́ńtíù Pílátù, s. Pôncio Pilatos.
Tìbéríù, s. Tibério.
Ìṣàkóso, s. Governo, gestão.
Ìjọba, s. Reino, governo.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.

Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
, àwa, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.

Ọkàn, s. Coração, espírito, consciência. Ânimo exterior , representado pelo coração. É a base da emoção e da energia psíquica. Egúngún (eégún, égún) é a alma forte do corpo físico (espírito ancestral) que se manifesta em rituais específicos. 
Ẹ̀mí, s. Alma. vida representada pela respiração. 
Iwin, s. Ânimo interior. Espírito, fantasma, fada.  
Èrò-inú, s. Mente, alma.
Okun, s. Força, vigor, energia. 

Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.


terça-feira, 4 de setembro de 2018

Ismael

Woo!, woo!, Íṣímáẹ́lì, olóṣèlú dẹmọkrátíkì  kristẹni kan.                       
Ey, Ey, Eymael, um democrata cristão.


Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).

Íṣímáẹ́lì, s. Ismael, Eymael.
Ẹgbẹ́ Òṣèlú, s. Partido político.
Ẹgbẹ́, s. Sociedade, associação, clube, partido. Companheiro, par. Posição, classe.
Ìṣèlú, s. Política.
Òṣèlú, aṣèlú, s. Político.
Ààrẹ, s. Presidente.
Òṣèlúaráìlú, ìjọba tiwa-n-tiwa, ìjọba àjùmọ̀ṣe, ìjọba tí ó fi àyè gba ará ìlú láti ní ìpín nínú ètò ìlú, s. Democracia.
Orílẹ̀-èdè Olómìnira Tòṣèlúaráìlú ilẹ̀ Kóngò, Orílẹ̀-èdè Olómìnira Olóṣèlú ilẹ̀ Kóngò, s. República Democrática do Congo.
Tòṣèlúaráìlú, adj. Democrática, democrático.
Ẹgbẹ́ Dẹmọkrátíkì, s.Partido Democrata.

Olóṣèlú ìjọba tiwa-n-tiwa, olóṣèlú dẹmọkrátíkì, s. Seguidor da democracia, um democrata.
Ìjọba àjùmọ̀ṣe, s.Governo de ação conjunta, governo de parceria.
Ìjọba tí ó fi àyè gba ará ìlú láti ní ìpín nínú ètò ìlú, s. Governo que permite e necessita que os cidadãos tenham parte na organização da cidade ou do país.
Òṣèlúaráìlú òṣèlú aṣojú, s. Democracia representativa.
Orílẹ̀-èdè olómìnira, s. República.

Òṣèlú aláwùjọ, s. Social-democracia.
Àjọṣepọ̀, s. Federação.
Ìṣeolómìnira ijọ́hun, s. Republicanismo clássico.

Olùdáàbòbò àyíká, s. Ambientalista.
Ìjọba aláṣẹ bóofẹ́bóokọ̀, s. Ditadura.
Bóyá, bọ́yá, adv. Talvez.
Ó, pron. pess. Ele, ela.
Ìwọ, o, pron. pess. Você.  
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
Jẹ, v. Comer, consumir alimento. Ser devedor. Ganhar na loteria, ganhar dinheiro, vencer. Ascender a um título, a um cargo.. Experimentar algo agradável ou desagradável.
Jẹ́, v. Ser. Concordar, permitir, admitir, arriscar-se a um empreendimento. Ser feito de, envolver. Responder, replicar. Chamar-se. ser chamado.
Jẹ̀, v. Jogar algo ao redor. Pastar.
Ti ìhìnrere, adj. Evangélico.
lẹ́sìn ti ìhìnrere, s. Evangélico.
Kristiẹni, s. Cristão.
Ti pẹ́ńtíkọ́sì, adj. Pentecostal.
Ẹlẹ́sìn Pùròtẹ́sítáǹtì, s. Protestante.
Alátẹnumọ́, s. Protestante, evangélico.

Onígbàgbọ́, s. Crente.
Ẹlẹ́sìn májẹ̀mú titun, s.  Neotestamentário.
Ìhìnrere, s. Evangelho.
Ṣọ́ọ̀ṣì ti pẹ́ńtíkọ́sì, ìjọ ti pẹ́ńtíkọ́sì, ilé Ọlọ́run ti pẹ́ńtíkọ́sì, s. Igreja pentecostal.

Onípadà-sẹ́hìn, aládẹ̀hìnbọ̀, olùpadà-sẹ́hìn, konsafetifu, s. Reacionário, conservador.
Ti àdẹ̀hìnbọ̀, adj. Reacionário, conservador.
Mọniwọnba, adj. Conservador.
Ìjọ Kátólìkì, s Igreja católica.
Ẹ̀sìn Kristi, ìsìn Kristi, ẹ̀sìn onígbàgbọ́, kirisẹ́ńdọ̀mù, s. Cristianismo. 
Ẹ̀sìn Ọlọ́runkan, s. Monoteísmo.
Òjíṣẹ́ Ìhìnrere, miṣọ́nnárì, s. Missionário.
Òjíṣẹ́, s. Mensageiro, criado.
Ìhìnrere, s. Boas notícias, evangelho.
Òfin Mẹ́wàá, s. Dez mandamentos.
Ónjẹ Alẹ́ Olúwa, s. Última ceia.
Bíbélì Mímọ́, bíbélì, s. Bíblia sagrada. Ìwé mímọ́ lédè hébérù àti árámáìkì - Escrituras hebraico-aramaicas.
Májẹ̀mú Láéláé, s. Antigo Testamento.
Májẹ̀mú Titun, s. Novo Testamento.
Ìṣeìjọánglíkánì, s. Anglicanismo.
Ìjọ Jéésù Lótìítọ́, s. Verdadeira Igreja de Jesus.
Ìjọ ilẹ̀ Ilẹ̀gẹ̀ẹ́sì, s. Igreja anglicana.

Kristẹni, adj. Cristão.
Ti ìhìnrere, adj. Evangélico.
Ti pẹ́ńtíkọ́sì, adj. Pentecostal.
Ẹlẹ́sìn Pùròtẹ́sítáǹtì, s. Protestante. 
Alátẹnumọ́, s. Protestante, evangélico.
Onígbàgbọ́, s. Crente. 
Ẹlẹ́sìn májẹ̀mú titun, s.  Neotestamentário.
Ìhìnrere, s. Evangelho.
Ṣọ́ọ̀ṣì ti pẹ́ńtíkọ́sì, ìjọ ti pẹ́ńtíkọ́sì, ilé Ọlọ́run ti pẹ́ńtíkọ́sì, s. Igreja pentecostal.
Íṣímáẹ́lì, s. Ismael. 
Kérésìmesì, s. Natal.
Ìlú Fatikan, s. Vaticano.
Pópù, s. Papa.
Biṣọpu, s. Bispo.
Àlùfá, s. Ministro do culto muçulmano, padre.

Páàdì, s. Padre. 
Páàdì Kísẹ́rò, s. Padre Cícero.
Pétérù Mímọ́, s. São Pedro.
Pópù Pius 1k, s. Papa Pio I.
Àpọ́sítélì, s. Apóstolo, evangelista, evangelizador, propagador. 
Símónì tàbí Pétérù, s. Simão ou Pedro.
Áńdérù, s. André. 
Jákọ́bù, s. Tiago.
Jòhánù, s. João.
Fílípì, s. Filipe.
Batolómíù, s. Bartolomeu.
Mátíù, s. Mateus.
Tọ́másì, s. Tomé.
Áfíọ́sì, s. Alfeu.
Símónì, s. Simão. 
Júdásì, s.  Judas.
Júdásì Ísíkáríótù, s. Judas Iscariotes.
Jésù Krístì, s. Jesus Cristo.
Krístì alààyè, s. Cristo vivo.
Ọmọ-ẹ̀hìn Kristi, ọmọlẹ́hìn Kristi, s. Seguidor de Cristo, cristão. 
Onígbàgbọ́, s. Uma pessoa crente. 
Ẹlẹ́sìn Krístì, s. Cristão. 
Onígbàgbọ́ titun, onígbàgbọ́ tuntun, ọmọ-ẹ̀hìn Kristi titun, ọmọ-ẹ̀hìn Kristi tuntun, ọmọlẹ́hìn Kristi  titun, ọmọlẹ́hìn Kristi tuntun, s. Cristão-novo, converso (convertido). 
Mọ̀láíkà, ańgẹ́lì, màlékà, s. Anjo.
Sátánì, s. Satã.  
Ohun buburu, S. Coisa ruim. 
Ańgẹ́lì lọ sílẹ̀, s. Anjo decaído. 
Bìlísì ( do hauçá e do árabe iblis), s. Mal. 
Ọ̀run àpáàdì, s. Inferno.
Ṣìọ́ọ̀lù, s. Seol,  sheol, hades, mundo dos mortos.
Gẹ̀hẹ́nà, gẹ̀hẹ́nà oníná, s. Geena ardente. Geena refere-se ao vale de Hinom, fora das muralhas de Jerusalém. Este vale era usado como depósito de lixo, onde se lançavam os cadáveres de pessoas que eram consideradas indignas, restos de animais, e toda outra espécie de imundície. Usava-se enxofre para manter o fogo aceso e queimar o lixo. Jesus usou este vale como símbolo da destruição eterna.
Hédíìsì, s. Hádes, mundo dos mortos.
Tátárọ́sì, s. Tártaro. O mais profundo do abismo no Hades; significa encerrar no suplicio eterno.
Àjíndé, s. Ressurreição.
Miṣọ́nnárì, s. Missionário.
Pọ́ọ̀lù, s. Paulo.
Rómù, Róòmù, s. Roma.
Ítálì, Itálíà, s. Itália.
Áńtíókù ti Písídíà, s. Antioquia da Pisídia.
Sísílì, s. Sicília.
Málítà, s. Malta.
Pútéólì, s. Putéoli (atual Pozzuoli). É uma comuna italiana da região da Campania, província de Nápoles.
Ọ̀run, òkè ọ̀run, ọ̀run àlàáfíà, ọ̀run rere, s. Céu.
Màríà, s. Maria.
Jósẹ́fù, s. José.
Hánà, s. Ana.
Pẹ̀nínà, s. Penina.
Jẹ́nẹ́sísì, s. Gênesis.
Ẹ́kísódù, s. Êxodo.
Léfítíkù, s. Levítico.
Númérì, s. Números.
Diutarónómì, s. Deuteronômio.
Jóṣúà, s. Josué.
Àwọn Onídàájọ́, s. Juízes.
Rúùtù, s. Rute.
1 Sámúẹ́lì, s. 1 Samuel.
2 Sámúẹ́lì, s. 2 Samuel.
1 Àwọn Ọba, s. 1 Reis.
2 Àwọn Ọba, 2 Reis.
1 Kíróníkà, s. 1 Crônicas.
2 Kíróníkà, s. 2 Crônicas
Ẹ́sírà, s. Esdras.
Nehemáyà, s. Neemias.
Ẹ́sítérì, s. Ester.
Jóòbù, s. Jó.
Sáàmù, s. Salmos.
Òwe, s. Provérbios
Oníwàásù, s. Eclesiastes
Orin Sólómọ́nì, s. Cântico de Salomão.
Aísáyà, s. Isaías.
Jeremáyà, s. Jeremias
Ìdárò, s. Lamentações
Ìsíkíẹ́lì, s. Ezequiel
Dáníẹ́lì, s. Daniel.
Hóséà, s. Oseias.
Jóẹ́lì, s. Joel.
Ámósì, s. Amós.
Ọbadáyà, s. Obadias.
Jónà, s. Jonas.
Míkà, s. Miqueias
Náhúmù, s. Naum.
Hábákúkù, s. Habacuque.
Sefanáyà, s. Sofonias.
Hágáì, s. Ageu.
Sekaráyà, s. Zacarias.
Málákì, s. Malaquias 
Mátíù, s. Mateus.
Máàkù, s. Marcos.
Lúùkù, s. Lucas.
Jòhánù, s. João.
Ìṣe, s. Atos
Róòmù, s. Romanos.
1 Kọ́ríńtì, s. 1 Coríntios.
2 Kọ́ríńtì, s. 2 Coríntios.
Gálátíà, s. Gálatas.
Éfésù, s. Efésios.
Fílípì, s. Filipenses.
Kólósè, s. Colossenses.
1 Tẹsalóníkà, s. 1 Tessalonicenses.
2 Tẹsalóníkà, s. 2 Tessalonicenses
1 Tímótì, s. 1 Timóteo.
2 Tímótì, s. 2 Timóteo.
Títù, s. Tito.
Fílémónì, s. Filêmon.
Hébérù, s. Hebreus.
Jákọ́bù, s. Tiago
1 Pétérù, s. 1 Pedro.
2 Pétérù, s. 2 Pedro.
1 Jòhánù, s. 1 João.
2 Jòhánù, s. 2 Pedro
3 Jòhánù, s. 3 João
Júúdà, s. Judas.
Ìṣípayá, s. Apocalipse.

Tàbí , conj. Ou.
, v. 1.Perguntar, indagar de alguém, comunicar. Também usado para formar frases interrogativas; nesse caso, é posicionado no final da frase. 2. Gerar, dar nascimento a. 3. Estar zangado, aborrecer.
, prep. Como, da mesma forma que.
, conj. v. aux. Se. Indica uma condição.
Ṣe, v.Causar, fazer.
Ṣẹ, v. Preencher, completar, tornar realidade. Acontecer, ocorrer.
Ṣẹ́, v. Quebrar, dobrar, separar. Tocar moedas ou notas por outras de valor menor, representando a mesma quantia. Conquistar. Cobrir. 
Ṣẹ̀, v. Pecar, ofender. Ter origem. 
Ṣẹ̀, Ṣẹ̀ṣẹ̀, adv. Justamente agora. 
evidentemente. 
Látàrí èyí, ó wí pé = A isto, ele disse
Látàrí èyí conj. + pron. dem. A Isto.
Látàrí, conj. Por causa de, porque.
Èyí, yìí, pron. dem. Este,esta, isto.
, v. Dizer, relatar. Engolir.
Kò ń, ò ń, kì í, kò kì í, ò kì í, kò kì ń, ò kì ń, adv. pré. v. Não ter o costume de, não estar acostumado a, não ter maneira de fazer algo. Estes advérbios pré-verbais negam à ação habitual no presente do indicativo do tempo negativo. Em outra palavras, revelam uma ação que não será executada no futuro.
Àtìlẹ́hìn, s. Ajuda, sustento, apoio.
, v. tranquilizar-se.
, v. aux. Poder físico ou intelectual. Mo lè gun ẹṣin - Eu posso montar a cavalo. Tendência para uma ocorrência. Dever, precisar. 

Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares. 

Bẹ́ẹ̀ni, adv. Sim, assim é. Inicia uma resposta afirmativa.
Rárá, adv. Não, nunca, absolutamente.
Ràrá, aràrá, s. Anão, pigmeu.
Rárà, s. Canção, elegia, poesia.
Rara, v. Esfregar o corpo.
Rara, adv. Ruidosamente. 

Méjèèjì, adj. Todos os dois, ambos.
Méjì, num. Dois.

Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma. 

Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 

Kére ointerj. Eh!, Ei voce! ei!: Expressão de ânimo, incentivo, estímulo. Kére o, gbogbo ẹ̀yin tí òùngbẹ ń gbẹ! - “Eh! todos vós sedentos!
Woo!, interj. Ei! Olhe! Uma forma de chamar a atenção.
Hà!, hẹ̀ẹ́, interj. Expressa surpresa ou admiração, por desgosto e chateação. Hà! Ó yé mi - Ah! Eu entendi.
Hàá, s. Espanto, surpresa. Hàá ṣe mí - Eu estava surpresa.
Ho, o, interj. Usada para saudar e receber as pessoas. Ẹ kú ilé o! - Saudação às pessoas desta casa!
Họ́wù, háwù, interj. Palavra que expressa surpresa. Họ́wù kíló ṣe tí o wá? Bem, o que houve que você veio?
Káì, interj. Ah! Oh!
Káì, interj. Exclamação de horror, de choque, de admiração. Káì! Olórí burúkú! - Você tem uma cabeça ruim!
Áà!, interj. Ah! Expressando surpresa ou admiração. Ah! kò sí ẹ̀kọ́ lóní - Ah! Não há aula hoje.