sábado, 11 de abril de 2020

Eva negra

Àwọn ipasẹ̀  Éfà tí a rí ní Gúúsù Áfríkà
Pegadas de Eva são encontradas na África do Sul.

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas.  Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Ipasẹ̀, s. Pegada, vestígio, trilha.
Éfà, s. Eva. Ádámù àti Éfà - Ádão e Eva.
Éfà kan tó ní í ṣe pẹ̀lú ásíìdì DNA tí ó wà lára mitokọ́ndríà, s. Uma Eva relacionada ao DNA mitocondrial, Eva mitocontrial.  É o nome pelo qual é conhecido o mais recente Ancestral Comum - MRCA, por descendência matrilinear de todos os seres humanos vivos na atualidade. O seu DNA mitocondrial foi passando de geração em geração e está agora presente em todas as pessoas.
Deoksiribonúkléì kíkan, s. Ácido desoxirribonucleico ( DNA).
DNA tí ó wà lára mitokọ́ndríà, ásíìdì DNA tí ó wà lára mitokọ́ndríà, s. DNA mitocondrial (mtDNA). 
Tí a rí ní Gúúsù Áfríkà, adj. Que encontramos na na África do Sul.  Àmì ojú títì tí a rí ní 1989 - O letreiro que encontramos em 1989.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. De ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
Tíì, adv. pré-v. Ainda.

A, àwa, pron. pess. Nós.
A, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos, geralmente concretos, com algumas exceões, Ta- queimar; ata - pimenta.
A, pref. Para dar forma equivalente a Ẹni tí - a pessoa que, aquele que. Em provérbios, poesias e enigmas etc., é impessoal e tem sentido de pessoa, na forma passiva.
Á, part. v.  Forma alternativa para fazer o tempo futuro dos verbos. Á (com significado de ir). Mà á jẹ ẹ̀bà - Eu vou comer pirão de mandioca.
A, á, pron. da terceira pessoa do singular, representado pela repetição da vogal final do verbo. Os demais pronomes possuem formas definidas. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa. Ó bá - Ele ajudou; Ó bá a - Ele a ajudou.

, v. Ver. Encontrar, descobrir, perceber. Tornar-se, obter, conseguir, adquirir. Ser, parecer, quando usado no sentido de revelar aparência ou aspecto e, na maioria das vezes, usado com advérbio. Ó rí tẹ́ẹ́rẹ́ - Ele é esbelto. Kò rí bẹ́ẹ̀ - Ela não é assim. Ó rí sí mi bí ẹni pé ó dára - Ele parece ser para mim uma boa pessoa.
Ìrísí, ìrí, s. Aparência, aspecto.
Gúúsù Áfríkà, ilẹ̀ Gúúsù Áfríkà, s. África do Sul.
Orílẹ̀-èdè Olómìnira ilẹ̀ Gúúsù Áfríkà, s. República da África do Sul. 
Àkókò, s. Tempo, estação, época. Láti ọwọ́ òsì sí ọ̀tún - Da esquerda para a direita, sentido horário.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.folhadelondrina.com.br/mercado-digital/pegadas-de-eva-sao-encontradas-na-africa-do-sul-36863.html


quarta-feira, 8 de abril de 2020

Apivirine

Àwọn oògùn tó ń ṣèdíwọ́ fún àwọn kòkòrò tó ń fa éèdì àti ààrùn Coronavirus. 

Medicamentos antirretrovirais para o tratamento da AIDS e do Coronavírus.

Apivirine de Valentin Agon


       Valentin Agon , nome verdadeiro Agon A. Chidi Valentin nascido em 1 de janeiro de 1970 em Vêhou, no departamento de ( Zou ), no Benin , é pesquisador , inventor , industrial e empresário beninense, proprietário e diretor-gerente (DG) da Api-Bénin, indústria farmacêutica que produz fitomateriais no Benin e DG da Api -Pharma, o instituto universitário de pesquisa e desenvolvimento em saúde e indústria.
      No início dos anos 2000, Valentin Agon inventou o Apivirine , um anti - retroviral contra o HIV, um medicamento patenteado em vários países, incluindo Europa  e África do Sul . Este medicamento é anunciado eficaz contra a pandemia da doença de coronavírus de 2020 em Burkina Faso pelo Ministro do Ensino Superior, Pesquisa Científica e Inovação de Burkina Faso . Os médicos de Burkinabé realmente tiveram a idéia de testá-lo em um paciente de covid-19 . Apivirina foi encontrado para ser rapidamente eficaz. Portanto, ensaios clínicos estão sendo realizados por oito semanas no Burkina Faso para verificar cientificamente a eficácia desse medicamento contra o covid-19 

Olùtumọ̀ èdè (tradutor):  Google Tradutor.

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Àkójọ́pọ̀, s. Coleção de alguma coisa, ajuntamento.
Ìwé atúmọ̀ èdè, s. Dicionário.
Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀, s. Glossário. 
Ìwé gbédègbẹ́yọ̀, s. Enciclopédia, vocabulário.
Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas.  Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Oògùn, egbògi, s. Droga, medicamento, remédio.
Oògùn olóró, oògùn líle, s. Droga. 
Àwọn oògùn tó ń ṣèdíwọ́ fún àwọn kòkòrò tó ń fa éèdì, àwọn oògùn tó wà fún àrùn éèdì, s.  Medicamentos anti-retrovirais para AIDS.
Àwọn  oògùn tó ń ṣèdíwọ́ fún àÀìsàn Ìmúsára Àìpé Ìgbóguntàrùn, s. Síndrome da imunodeficiência adquirida (SIDA ou AIDS).
Èràn àìtóagbóguntàrùn ènìyàn, s. Vírus da Imunodeficiência Humana (VIH ou HIV).
Tó ga, adj. Alto.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
Tó ń ṣèdíwọ́. adj. Que está bloqueando.
Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.
Kòkòrò, s. Verme, larva, espinha, erupção cutânea. Inseto.
Kòkòrò àrùn, s. Micróbio.

Mùkúlú mopane, s. Lagarta-mopane.
Mùkúlú, s. Lagarta, mandruvá, mandarová, marandová.
Kòkòrò tọọrọ kékeré, s. Pequena lagarta.
Àwọn kòkòrò wùkúwùkú, s. Invasão de lagartas. Àwọn mìíràn tí wọ́n wà lórí ìrìn ni àwọn kòkòrò wùkúwùkú—ìdin àfòpiná tàbí ti labalábá - Quem avança também são lagartas — o estágio larval de mariposas ou borboletas.
Tó ń fa éèdì, adj. Que causa a SIDA (AIDS).
Fa àrùn, v. Causar epidemia, espalhar epidemia.
Fa ìparun, v. Causar destruição.
Fà, fà jáde, v. Tirar, remover, puxar. Atrair, seduzir. Arrastar, esparrar. Abater, reduzir.
, adj. Lento, tardio, negligente.
, v. Raspar, esfregar, barbear, limpar. Ocupar o tempo da pessoa.
Fàà, adv. Despreocupadamente.
Fàá, adv. Explosivamente.

Éèdì, s. AIDS.
Ààrùn Coronavirus, s. Coronavírus.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://translate.google.com/translate?hl=pt-BR&sl=fr&u=https://fr.wikipedia.org/wiki/Valentin_Agon&prev=search




Ìṣẹlẹyàmẹyà tó ní í ṣe pẹ̀lú ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ (racismo epistêmico)


Ìgbéraga nítorí àṣà ìbílẹ̀ àti ẹ̀yà ìran tèmi lọ̀gá.
Orgulho cultural e racismo.


" Por outro lado, os africanos ainda não alcançaram esse reconhecimento do universal. Sua natureza é a retirada em si mesmo. O que chamamos religião, estado, realidade existente em si e em si, absolutamente válido, tudo isso  ainda não existe para eles: os abundantes relatórios dos missionários questionam esse fato (...) O que caracteriza os negros é precisamente que sua consciência não alcançou a contemplação de uma objectividade sólida, como Deus, a lei, à qual a vontade humana pode aderir e com a qual pode alcançar a intuição da sua essência "e continuar dizendo que África é" um mundo anti-histórico não desenvolvido, totalmente prisioneiro do espírito natural e cujo lugar ainda está no limiar da história do universal "
(Hegel)

" Grande doença, o racismo. Mais estranho: atinge os brancos, mas mata os negros " (Albert Einstein).


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Àkójọ́pọ̀, s. Coleção de alguma coisa, ajuntamento.
Ìwé atúmọ̀ èdè, s. Dicionário.
Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀, s. Glossário. 
Ìwé gbédègbẹ́yọ̀, s. Enciclopédia, vocabulário.
Ìgbéraga nítorí àṣà ìbílẹ̀, s. Orgulho por parte da cultura, orgulho cultural.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Pẹ̀lú, Conj. E.
Òun, on, conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas.
Ìṣẹlẹyàmẹyà tó ní í ṣe pẹ̀lú ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, ìṣẹlẹyàmẹyà tó ní í ṣe pẹ̀lú òye ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, ìṣẹlẹyàmẹyà tó ní í ṣe pẹ̀lú ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì, s. Racismo epistêmico. Rejeição da produção de conhecimentos de povos não brancos com repertório e cânones que não são ocidentais. É uma das dimensões mais perniciosas da discriminação étnico-racial negativa.
Ìṣẹlẹyàmẹyà, kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, ẹ̀mí kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, ẹ̀tanú ẹ̀yà sílẹ̀, ẹ̀yà tèmi lọ̀gá, ẹ̀mí ẹ̀yà tèmi lọ̀gá, ìhùwàsí ìran tèmi lọ̀gá, ìwà kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, èrò ìran tèmi lọ̀gá, ẹ̀yà ìran tèmi lọ̀gá, s. Racismo.
Aláìfẹ́irúẹ̀dáọmọẹnìkéjì, s. Aquele que é racista.
Tó ní í ṣe pẹ̀lú ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, tó ní í ṣe pẹ̀lú òye ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, tó ní í ṣe pẹ̀lú ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì, adj. Epistêmico, epistemológico, que está relacionado à ciência.
Ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, òye ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì, s. Episteme. Na filosofia grega (platonismo), o conhecimento verdadeiro, de natureza científica, em oposição à opinião infundada ou irrefletida. No pensamento de Foucault 1926-1984, o paradigma geral segundo o qual se estruturam, em uma determinada época, os múltiplos saberes científicos, que por esta razão compartilham, a despeito de suas especificidades e diferentes objetos, determinadas formas ou características gerais. O surgimento de uma nova episteme estabelece uma drástica ruptura epistemológica que abole a totalidade dos métodos e pressupostos cognitivos anteriores, o que implica uma concepção fragmentária e não evolucionista da história da ciência.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

http://www.educadores.diaadia.pr.gov.br/arquivos/File/2010/artigos_teses/FILOSOFIA/Artigos/Walter_Praxedes.pdf



segunda-feira, 6 de abril de 2020

História geral da África

Ìtàn nípa áfríkà (história geral da África).

História Geral da África é uma coleção de 8 volumes construídos por um longo projeto iniciado pela UNESCO desde 1964 até o presente a pedido dos países da comunidade africana como também de comunidades descendentes de africanos em outros continentes.
História Geral da África – UNESCO | Reflexões de História

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:


https://www.netmundi.org/…/colecao-historia-geral-da-afric…/



Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Àkójọ́pọ̀, s. Coleção de alguma coisa, ajuntamento.
Ìwé atúmọ̀ èdè, s. Dicionário.
Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀, s. Glossário. 
Ìwé gbédègbẹ́yọ̀, s. Enciclopédia, vocabulário.
Ìtàn, s. Mitos, histórias.
Nípa, nípasẹ̀, adv. Sobre, acerca de, concernente a.
Kọjá, prep. Sobre, além de. 
Ní orí, lórí, lérí, prep. Sobre, em cima de, cerca de, acerca de, a respeito de. 
Lórísórí, prep. Em, por, ao. sobre. 
Sórí, prep. Para cima de. 
Nípati, prep. Conforme. 
Lókè, ní òkè, prep. Acima, no alto de.

Áfríkà, Áfíríkà, s. África.


segunda-feira, 30 de março de 2020

Wifi


Olóòotọ́ìfaramọ́ kò sí okùn onírin (Wi-Fi)



Wi-Fi é uma abreviação de “Wireless Fidelity”, que significa fidelidade sem fio, em português. Wi-fi, ou wireless é uma tecnologia de comunicação que não faz uso de cabos, e  geralmente é transmitida através de frequências de rádio, infravermelhos etc.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://ultraboostwifi.com/promo-pt/

https://wifiultrabooster.store/oferta-limitada/

sábado, 28 de março de 2020

Orílẹ̀-èdè kan tó ga, tí ara rẹ̀ sì ń dán.
Uma nação de estatura elevada e de pele lisa.

1. Os sudaneses da África são considerados o grupo humano de estatura mais elevada. Entre eles, há homens com altura média de 1,90 m e mulheres com 1,80 m.
2. Os Nuers da África (um dos povos de estatura mais elevada do mundo, medindo muitos homens mais de 2 m de altura).

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Òmìrán, s. Gigante. Àwọn Òmìrán ní Ayé - Gigantes na Terra.
Néfílímù, s. Nefilim. Algumas versões da bíblia traduzem nefilim como “gigante.
Gòláyátì, s. Golias. O nome Golias significa "grande". Golias era um gigante famoso da cidade filisteia de Gate. 
Orílẹ̀-èdè, s. Nação, país.
Orílẹ̀, s. Grupo de origem ou clã.
Èdè, s. Língua, idioma, dialeto, linguagem.

Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.

Tó ga, adj. Alto.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Gàgàgúgú, adj. Muito grande, pesado.
Gajù, gajùlọ̀, adj. Mais do que. Grau comparativo e superlativo de ser alto.
Gàgàrà, gagara, adj. Alto, comprido (não é usado para pessoas).

Jù, jùl, adj. comp. Mais do que, excessivo, demais.
Ga, v. Ser alto. Promover, exaltar.
, v. Abrir algo tendo que fazer pressão sobre. Enganar, fraudar. Deitar-se.
, v. Estar cansado.
Gàá, s. Lugar onde guardam os bois, estábulo.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. De ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
Tíì, adv. pré-v. Ainda.
Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.
Ara, s. Corpo, membro, substância, tronco.
Rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela. É posicionado depois de substantivo.
Rẹ̀, v. Estar cansado. Aumentar. Atirar, cair frutas ou folhas.
Rẹ, ẹ, s. Seu, sua, de você.
Rẹ, v. Tingir. Molhar na água, encharcar, estar ensopado.
Rẹ́, v. Ser cordial, ser amigável, ser simpático. Cortar.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Pẹ̀lú, Conj. E.
Òun, on, conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Dán, v. Testar, examinar. Polir, engraxar, ser liso.
Dan, v. Frustrar. Atormentar.
Dan, adv. Torna uma frase interrogativa.  Nwọ́n ń sọ̀rọ̀  dan? - Eles estão conversando?
Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas.  Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; nente caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

sexta-feira, 13 de março de 2020

Coronavírus poderá derrotar regime nazifascista brasileiro.

1. Àrùn  Coronavirus lè bá ètò ìjọba Násì òun ìjọba Aláṣẹ Oníkùmọ̀ jagun.
O coronavírus poderá lutar contra o nazifascismo.
2. Àrùn Coronavirus lè ṣẹ́gun ètò ìjọba Násì òun ìjọba Aláṣẹ Oníkùmọ̀.
 O coronavírus poderá derrotar o nazifascismo.
3. Àrùn Coronavirus lè pa ètò ìjọba Násì òun ìjọba Aláṣẹ Oníkùmọ̀ run.
O coronavírus poderá destruir o nazifascismo.

1. Presidente Jair Bolsonaro faz exame para coronavírus; resultado sai nesta sexta-feira 13 (dia de azar). Em uma live, Bolsonaro evitou dizer o número 13, registro da sigla PT. Se for confirmado  coronavírus, o antiviral cubano (Interferon alfa 2B) poderá ser usado no tratamento.


2. De máscara, Bolsonaro pede adiamento de protesto nazifascista contra Congresso e Supremo do dia 15 de Março. 


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


 Àrùn  Coronavirus, s. Coronavírus. Tógò di orílẹ̀èdè kẹsàn án tí àrùn Coronavirus dé ní Afíríkà - Togo tornou-se o nono país a ser infectado com coronavírus na África.

Àrùn, s. Doença, indisposição.
Fáírọ́ọ̀sì, èràn, s. Vírus.
Ṣẹ́gun àwọn ọ̀tá rẹ̀, v. Derrotar seus inimigos.
Ṣẹ́gun, v. Conquistar.
Borí, v. Cobrir a cabeça, superar, ser bem sucedido.
Parun, v. Destruir, eliminar, extinguir.
, v. aux. Poder físico ou intelectual. Mo lè gun ẹṣin - Eu posso montar a cavalo. 
Tendência para uma ocorrência. Dever, precisar. O lè máa ronú pé ẹni pípé ni - Você poderá até acreditar que ele ou ela seja a perfeição em pessoa. “Bí ọmọbìnrin kan bá lè bọ̀wọ̀ fún mi, á jẹ́ pé kò ní ṣòro fún un láti nífẹ̀ẹ́ mi nìyẹn.”—Mark - “Se uma moça é capaz de me respeitar, com certeza é capaz de me amar.” — Mark.
Le, v. Ser difícil, ser árduo. Ser forte, sólido, capaz, poderoso.
, v. Surgir como a lua, aparecer num lugar. Estar em cima, empilhar. Seguir em frente, seguir para longe, correr atrás. Ser mais do que necessário, exceder. Procurar, caçar. Expelir, expulsar, mandar sair. Aumentar.
, prep. Após, depois.
, v. Acompanhar, ajudar. Alcançar, ultrapassar, perseguir. Encontrar., atingir.
, prep. pré-v. Com, em companhia de. Geralmente  usada para juntar pessoas para uma finalidade e posicionada antes dos verbos. Wọ́n bá gbé - Eles moram juntos. 
, prep. Contra.
, adv. Nunca, absolutamente.
, pref.  Usado como adjetivo e advérbio nas seguintes composições: bákan, bákannáà, báyìí - igualmente, de qualquer modo, idêntico, similar, da mesma maneira, Ó ṣe é bákan - Ela  o fez por alguma razão. Wọ́n ṣe bákanáà - Eles fizeram de forma idêntica. Wọ́n kò dára bákannáà - Igualmente, ambos não são bons.
, v. aux. É precedido por bí para indicar uma condição. Bí ó bá wá, a ó lọ rìn kàkiri - Se ela vier, nós iremos passear. Bí nwọ́n bá wà, kò burú - Se eles estiverem lá, tudo bem.
Bá, ìbá, v. aux. Teria, tivesse.  Forma frases condicionais. Bí èmi bá lówó, èmi ìbá ṣe orò mi - Se eu tivesse dinheiro, eu teria feito minha obrigação. Bí a bá lọ a bá rí wọn - Se nós fôssemos, nós os teríamos visto.
, v. Bater, atingir. Germinar, crescer. Fermentar. Empoleirar-se, pousar sobre. Pedir antecipadamente. Coar como uma peneira. Inclinar-se. 
Ba, v. Emboscar-se, esconder-se, agachar-se, ocultar-se.
Ètò ìjọba Násì òun ìjọba Aláṣẹ Oníkùmọ̀, s. Regime nazifascista, nazifascismo.
Jagun, v. Guerrear, lutar.