quinta-feira, 24 de abril de 2025

Exoplaneta K2-18b

Àwọn ará ọ̀run tó ṣeé ṣe kó wà ní pílánẹ́ẹ̀tì kan tí a ń pè ní K2-18b tó ń yípo ìràwọ̀ mìíràn tí kò sí nínú ètò Oòrùn.

A possível presença de alienígenas em um planeta chamado K2-18b orbitando outra estrela fora do nosso sistema solar.

Nikku Madhusudhan é professor indiano-britânico de astrofísica e ciências exoplanetárias no Instituto de Astronomia da Universidade de Cambridge.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.youtube.com/watch?v=g_mahZd5CUA

https://www.bbc.com/portuguese/articles/c87pye9edwdo

https://pt.wikipedia.org/wiki/K2-18b


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tá à ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Àwọn ará ọ̀run tó ṣeé ṣe kó wà ní pílánẹ́ẹ̀tì kan, s. Possíveis alienígenas em um planeta, alienígenas que podem existir em um planeta.
Ìṣeéṣe, ṣíṣeéṣe, s. Possibilidade. 
Tó ṣeéṣe, adj. Possível.
Ohun tí ó ṣeé ṣe, s. Algo possível.
Àwọn ará ọ̀run, s. Alienígenas, seres celestiais, extraterrestres.
Àwọn olùwà lẹ́yìn òde ilẹ̀ ayé, s. Habitantes do espaço, alienígenas, extraterrestres, extraterrenos.
Àwọn ẹ̀dá aláìjénìyàn, s. Criaturas não humanas, seres extraterrestres.
Àwọ́n olùgbé òde ayé tí ó jẹ́ àjèjì, tí ń gbé nínú ara ènìyàn, s. Extraterrestres que residem em corpos humanos.
Olùwà lẹ́yìn òde ilẹ̀ ayé, olùgbé òde ayé, ẹ̀dá olùgbé òde ayé, olùgbé òde ayé tí ó jẹ́ àjèjì, abàmì ẹ̀dá lóde, s. Extraterrestre.
Onímọ̀ UFO, s. Ufologista.
Ẹ̀kọ́ nípa ohun tí ńfò tí a kò dámọ̀, ẹ̀kọ́ nípa UFO, s. Ufologia, ovniologia. Conjunto de conhecimentos e de hipóteses sobre os chamados ufos.

Sístẹ̀mù Òrùn, ètò Oòrùn, s. Sistema solar.

Tó ṣeé ṣe kó wà ní pílánẹ́ẹ̀tì kan, adj. Que provavelmente exista em um planeta.

Tí a ń pè ní, adj. Chamado.

Tó ń yípo ìràwọ̀ mìíràn, adj. Que orbita outra estrela.  

Tí kò sí nínú ètò Oòrùn, adj. Que não está no Sistema Solar.

Tí kò sí nínú, adj. Não incluído. 

Sístẹ̀mù Òrùn, ètò Oòrùn, s. Sistema solar.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.

Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele. 

Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L, pref. No, na, em. Forma modificada da palavra ní (no, na, em) quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição (ní) se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, prep. No, na, em.  Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Ṣe, v. Fazer, agir, causar, desempenhar. Ser. Usado ao lado de advérbio para exibir certa aparência incomum. Imú rẹ̀ ṣe gọn-gọn - O nariz dele é pontudo. Substitui o verbo principal da frase, caso ele seja um verbo de ação. Ṣé o ti ṣe tán? - Você já terminou?
Ṣe, adv. pré-v. Definitivamente, certamente. Ṣe ni mo lọ - Certamente que eu fui.
Ṣe, part. v. Compõe a forma negativa do verbo jẹ́ (ser). Ìwọ kì í ṣe ọ̀rẹ́ mi - Você não é meu amigo. Kì í ṣe - Não ser.
Ṣe, pref. Usado com certas palavras para dar ênfase.  Má ìyọnu = Má ṣe ìyọnu - Não se aflija.
Ṣe, v. Interrog. Expressa uma forma de questão equivalente  a "por quê?". Ó ṣe jẹ́  pé o lọ  síbẹ̀? - Por quê é que você foi lá?
Ṣe, v. Usado da seguinte forma:  Ẹ ṣe é o (obrigado); Ó mà ṣe é o! (que pena!); Ẹ ṣe é púpọ̀, Ẹ ṣeun púpọ̀ (muito obrigado).
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.

, v.  Juntar, coletar, empilhar, levar várias coisas.  Pilhar, saquear, roubar, capturar, despojar. Contrariar.  Pedir emprestado. Apressar, precipitar.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares.
, adj. Duro, rígido, pegajoso por estar muito maduro.
, v. Encontrar-se com, confrontar, reunir. Atiçar.

Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares.

, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
Wà, àwa, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Plánẹ̀tì, pílánẹ́ẹ̀tì, s. Planeta. 
Àwọn plánẹ̀tì Síṣtẹ̀mù Òrùn, s. Planetas do Sistema Solar.  Àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ tó tan mọ́ ọn - Substantivos relacionados: Mẹ́rkúríù (Mercúrio), Àgùàlà (Vênus), Ilẹ̀-ayé (Terra), Mársì (Marte), Júpítérì (Júpiter), Sátúrnù (Saturno), Úránù (Urano), Nẹ́ptúnù (Netuno). 
Àwọn plánẹ̀tì aràrá, s. Planetas anões. Àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ tó tan mọ́ ọn - Substantivos relacionados: Plùtò (Plutão), Ceres, Haumea, Makemake, Éris. 
Àwọn plánẹ̀tì kéreré, s. Corpos menores do sistema solar. Àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ tó tan mọ́ ọn - Substantivos relacionados: àwọn ástẹ́rọ́ìdì‎ (asteroides), ìràwọ̀ onírù (cometa), òkúta iná tó ń jábọ́ látọ̀run (meteoro), nǹkan kan jábọ́ látọ̀run, nǹkan kan tó ń já bọ́ látọ̀run, ìpẹ́pẹ́ ìràwọ̀ ló já bọ́ látọ̀run (meteorito). 
Àwọn akéde kan, s. Alguns publicadores. 
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 
Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.
A, àwa, pron. pess. Nós.
A, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos, geralmente concretos, com algumas exceões, Ta- queimar; ata - pimenta.
A, pref. Para dar forma equivalente a Ẹni tí - a pessoa que, aquele que. Em provérbios, poesias e enigmas etc., é impessoal e tem sentido de pessoa, na forma passiva.
Á, part. v.  Forma alternativa para fazer o tempo futuro dos verbos. Á (com significado de ir). Mà á jẹ ẹ̀bà - Eu vou comer pirão de mandioca.
A, á, pron. da terceira pessoa do singular, representado pela repetição da vogal final do verbo. Os demais pronomes possuem formas definidas. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa. Ó bá - Ele ajudou; Ó bá a - Ele a ajudou.
, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
, v. Chamar, convidar. Pronunciar. Nígbà tí a pè é, Tẹ́túlọ́sì bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Ao ser chamado, Tértulo começou a acusação.
Pè é, v. Chamá-lo.

, adj. Completo, perfeito, exato.
, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente.
Yípo, v. Virar de cabeça para baixo, perverter.
Yípò, v. Rodear, cercar.
Ìràwọ̀, s. Estrela.
Òmíràn, òmí, ìmí, s. Um outro, outra coisa.
Mìíràn, míràn, mí, adj. Outro, outra coisa.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Pẹ̀lú, Conj. E.
Òun, on, conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas.
Ètò, s. Ordem, sistema.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares. Rírí ìbùkún Ọlọ́run gbà kò ṣàìsinmi lórí àwọn ipò kan - A bênção de Deus não é incondicional. Ọkùnrin kan tí kò lè rìn - Um homem que não conseguia caminhar.

Kọ́, v. Não ser. Negativa do verbo ni (ser). Yánsàn kọ́ ìyá mi - Yansan não é minha mãe.  Estudar, ensinar, aprender, educar.  Construir.  Pendurar, estar suspenso, fisgar, engachar. Tossir.
Kọ́, v. Ensinar.  Bí a ṣe lè kọ́ àwọn ọmọdé nípa Ọlọ́run - Como ensinar as crianças sobre Deus.
Fòpin sí, v. Terminar, acabar.
, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.
, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.







Nenhum comentário:

Postar um comentário