quarta-feira, 9 de julho de 2025

Luta pela nossa libertação

Ìjà láti wá ìtúsílẹ̀ fún wa.

Luta pela nossa libertação.

Ìgbésẹ̀ mẹ́ta (três etapas):  

1. Ìsọdibiàmúsìn: colonialismo.

2. Ìsọdòmìnira: independência (dentro da dependência). 

3. Òmìnira tòótọ́: verdadeira liberdade.

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ìjà, s. Luta, conflito, briga.

Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.

, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
Wà, àwa, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.

Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Fún, v. Dar. Espremer, apertar, extrair. Espalhar, desperdiçar, empurrar para os outros. Espirrar, assoar.
Fun, v. Ser branco. Soprar, ventar.

Ìjọlá ìlú, s. Governo.

Àyè, s. Chance, oportunidade. Lugar, espaço, medida, tempo. Nome da filha da divindade Olókun.

Àyè, s. O fato de estar vivo. 

Ayé, àiyé, s. Mundo, planeta.

Aaye, s. Qualquer buraco pequeno em um recipiente de madeira. 

Àyé, s. Um tipo de tambor. 

Ìdásílẹ̀, s. Começo, invenção, instituição, inauguração.

Ìdàndè, s. Redenção, emancipação.

Ìsọdòmìnira ilẹ̀ ìbílẹ̀ táwọn òyìnbó ń ṣàkóso, s. Independência das terras indígenas governadas por brancos.

Òmìnira, ònnira, s. Liberdade.

Òmìnira nípa tẹ̀mí, s. Liberdade espiritual.

Ìtúsílẹ̀, s. Libertação. 

Ìpolongo ìsọdòmìnira, ìpolongo òmìnira, s. Declaração de independência.

Tó wà lábẹ́ àkóso orílẹ̀-èdè mìíràn, adj. Sob o domínio de outro país.