terça-feira, 25 de fevereiro de 2025

Ọ̀rọ̀ tó gùn jùlọ nínú èdè Potogí tí a kọ sínú ìwé atúmọ̀ èdè (a palavra mais longa da língua portuguesa registrada em um dicionário)


Àrùn ẹ̀dọ̀fóró kan tí fífa eérú látinú òkè ayọnáyèéfín símú ń fà.

Pneumoultramicroscopicossilicovulcanoconiótico (uma doença pulmonar causada pela inalação de cinzas vulcânicas).


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Àrùn ẹ̀dọ̀fóró, s. Doença pulmonar.

Àwọn àrùn ẹ̀dọ̀fóró tí mímú tábà ń fà, s. Doenças pulmonares que costumam ser vinculadas ao tabagismo.

Eérú tí ń tú jáde nínú òkè ayọnáyèéfín, s. Cinzas saindo de um vulcão.

Eérú látinú òkè ayọnáyèéfín, s. Cinzas de um vulcão.

Eérú gbígbóná, s. Cinzas quentes.

Òkè ayọnáyèéfín, s. Vulcão.

 Ilẹ̀ erùpẹ̀ ọlọ́ràá láti inú òkè ayọnáyèéfín, s. Solo fértil de um vulcão.

Àìsàn tó jẹ mọ́ mímí ń ṣe, èyí tí afẹ́fẹ́ olóró àti àwọn èròjà àpáta kíkúnná tó tinú òkè ayọnáyèéfín jáde fà, s. Doença respiratória causada pelo ar tóxico e cinzas vulcânicas.

Fa èéfín sìgá wọn símú, v. Inalar a fumaça do cigarro.

Fífa èéfín sínú ẹ̀dọ̀fóró, s. Inalação de fumaça.

Ṣàlàyé ìdí tí fífa ẹ̀jẹ̀ tí a fi tọrẹ síni lára kò fi bójú mu, v. Explicar por que as transfusões de sangue doado não são apropriadas.


Sete cachoeiras

 Ìtàkìtì omi méje (sete cachoeiras)


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Ìtàkìtì, s. Cambalhota, salto-mortal.

Ìtàkìtì omi, s. Cachoeira.

Omi tó ń ya wálẹ̀ látorí òkè, s. Cachoeira, água fluindo de uma montanha

Omi tó ń ṣàn wálẹ̀ láti orí àpáta, omi tó ń tú yaa látinú àpáta, s. Cachoeira, água fluindo de uma rocha

Ibi tí omi ti máa ń dà yàà látorí àpáta, s. Cachoeira, lugar onde a água flui de uma rocha

Méje, num. Sete.


Exu Tranca-Rua

 

Èṣù Olùdènà ìgboro (Exu Tranca-Rua)


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Èṣù tó máa ń dí ọ̀nà, s. O Exu que bloqueia o caminho

Èṣù tó máa ń dí ojú pópó, Èṣù tó máa ń dí òpópónà, s. Exu que bloqueia a estrada.

Èṣù tó máa ń dí ọ̀nà ìgboro, s. Exu que bloqueia a via pública

Èṣù tí máa ń dá wa dúró lójú ọ̀nà, s. O Exu que nos detém no caminho.

Èṣù tí máa ń dúró sójú ọ̀nà, s. Exu que está no caminho.

Olùdènà, adènà, s. Guardião de portão, guardião que bloqueia o caminho.

Ìsénà, s. Bloqueio, obstáculo. 

Ìrin ìdábùú, ọ̀pá ìdábùú, s. Tranca, aquilo que impede ou atrapalha, atravanco, barreira, bloqueio.

Àwọn ìkọ́, s. Ganchos.

Tó máa ń sọ ọ̀pá ìdábùú àwọn ẹnubodè rẹ di alágbára, adj. Que reforça as trancas dos seus portões.
Àwọn asọ̀ tí ó dà bí ọ̀pá ìdábùú ilé gogoro ibùgbé, s. Contendas que são como a tranca duma torre de habitação.
Dènà, v. Armar uma cilada, emboscar, atocaiar.
, v. Represar, bloquear. Fechar, trancar. Errar o alvo, errar o caminho
Sénà, v. Fechar, bloquear uma estrada.
Sèdíwọ, v. Bloquear.
Padé, v. Fechar. Usado para porta ou caixa que tenha uma parte fixa ou que tenha fecho.
, v. Fechar, trancar. Empurrar. Apoiar, firmar. Ser adjacente, ser próximo.
, v. Obstruir, bloquear, fechar, tapar buracos.
Tó ti dí ọ̀nà, adj. Que bloqueou o caminho.
Tó ti pa ojú yín dé, adj. Que fechou seus olhos.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Ibi ìkẹyìn táwọn ẹ̀ṣọ́ ojú ọ̀nà wà láàárín ibi táwọn ọmọ ogun àwọn ọlọ̀tẹ̀ ń ṣàkóso àti ibi tí ìjọba ń ṣàkóso, s. Último bloqueio entre os territórios ocupados pelos rebeldes e os controlados pelo governo
Òpópónà tí ó ti dí, s. Rua bloqueada, estrada bloqueada.
Ilẹ̀kùn náà tó ti wà ní títì pa, s. A porta que já está trancada.
Ìta, ọ̀nà ìgboro ìlú, òpópó, òpópónà, ojúde, s. Rua.