domingo, 6 de outubro de 2024

Você sabia que os dinossauros ainda vivem entre nós? A paleontologia explica!

Ṣé o mọ̀ pé àwọn alángbá dánásọ̀ ṣì ń gbé láàárín wa? Ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa àkẹ̀kù egungun àtijọ́ ṣàlàyé! 

Você sabia que os dinossauros ainda vivem entre nós? A paleontologia explica!

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://canaltech.com.br/ciencia/voce-sabia-que-os-dinossauros-ainda-vivem-entre-nos-a-paleontologia-explica-185355/

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.

Ṣe, v.Causar, fazer.
Ṣẹ, v. Preencher, completar, tornar realidade. Acontecer, ocorrer.
Ṣẹ́, v. Quebrar, dobrar, separar. Tocar moedas ou notas por outras de valor menor, representando a mesma quantia. Conquistar. Cobrir. 
Ṣẹ̀, v. Pecar, ofender. Ter origem. 
Ṣẹ̀, Ṣẹ̀ṣẹ̀, adv. Justamente agora. 
evid
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz. Ọdẹ (caçador) e dẹ (caçar).
Ọ, ọ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do verbo de uma sílaba ( caso objetivo 3ª pessoa). Ó ṣọ́ - Ele vigiou, Ó ṣọ́ ọ - Ele a vigiou.
Ọ, ẹ, pron. oblíquo. Você.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares.
Mọ̀, v. Saber, compreender. Conhecer, reconhecer.
, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
, adj. Completo, perfeito, exato.
, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente. 

Irú ẹranko ńlá àtijọ́ kan, s. Um tipo de animal gigante que já foi extinto. 

Alángbá dánásọ̀, dánásọ̀, s. Dinossauro. Ìwé atúmọ̀ èdè orí íńtánẹ́ẹ̀tì "Glosbe": “Egungun àwọn ẹran ńláńlá tí wọ́n ti wà nígbà kan rí sì máa ń wà nínú ilẹ̀” – “O solo guarda os restos fósseis de animais enormes e extintos há muito tempo.” 

Alángbá ńlá àtijọ́, s. Lagarto gigante que já foi extinto, grande lagarto de antigamente, lagarto terrível. 

Ohun àtijọ́, ohun ìgbànì, s. Algo muito antigo. Alángbá dánásọ̀ ńlá kan tó ti mọ lúwẹ̀ẹ́, dánásọ̀ ńlá kan tó ti mọ lúwẹ̀ẹ́, s. Um grande lagarto que aprendeu a nadar, um grande dinossauro que aprendeu a nadar.

ranko afàyàfà ńlá àtijọ́ kan, s. Um réptil antigo.

ran ńlá inú òkun, s. Monstro marinho. 

Oríṣi ọ̀nì ńlá àtijọ́ kan tó ti gbé ní òkun, s. Uma espécie de crocodilo antigo que vivia no mar, um tipo antigo de crocodilo que vivia no oceano. 

Ṣì, v. adv. pré.v. Ainda, até o presente, durante algum tempo.
Ṣì, v. Perder, errar. Ser pálido.
Ṣí, v. Abrir, descobrir, destampar. Movimentar. Calcular.
Ṣii, adv. Durante algum tempo.
, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.

, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes.
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.

L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.

Gbé, v. Carregar, levantar, erguer, morar, viver.

Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Láàárín, láàrin, prep. No meio de, entre.
Lára, prep. Entre, no meio de, em.
Lára, adj. Corporal, material. 
Lára, adj. Forte, corpulento, gordo.
Lara, v. Ter ciúmes, ter inveja de.
Lárà, s. Tipo de arbusto que produz óleo de rícino. Ricinus communis (Euphorbiaceae).
Láre, v. Ter direito, ter justiça.
, v. Vir. Procurar por, buscar, vasculhar. Tremer de nervoso. Dividir, partir em pequenos pedaços.
, v. Ser, haver, existir, estar.
, V. Cavar. Remar, dirigir. Abraçar, prender, apertar . Monopolizar.
Wà, pron. pess. Você.
Wa, pron. oblíquo. Nos, conosco. Possui função reflexiva e é posicionado depois de verbo e preposição.
Wa, pron. pess. Outra forma de àwa, quando usado de pois de preposição ou adjetivo.  Ó  fi owó fún wa - Ele deu o dinheiro para nós.
Wa, pron. poss. Nosso, nossa.
Ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa àkẹ̀kù egungun àtijọ́.

Ìmọ̀ ẹ̀kọ́ nípa àwọn ohun àtayébáyé, s. Estudo das antiguidades.
Ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa àkẹ̀kù egungun àtijọ́, ìṣeọ̀rọ̀ohunayéàtijọ́, s. Paleontologia.

Ẹ̀kọ́ ìwalẹ̀pìtàn, ọ̀rọ̀ayéijọ́un, s. Arqueologia. Ìṣeọ̀rọ̀ohunayéàtijọ́, s. Paleontologia.

Ìmọ̀ nípa àwọn ará Àárín Gbùngbùn Ìlà Oòrùn Ayé, s. Antropologia do Oriente Próximo.

Onímọ̀ nípa àkẹ̀kù egungun àtijọ́, s. Paleontólogo.

Àwọn onímọ̀ nípa àkẹ̀kù egungun àtijọ́, s.  Paleontólogos.

Ṣàlàyé, v. Explicar.