domingo, 14 de setembro de 2025

Muridismo

 Kí ni ẹ̀sìn Múrúdí? - O que é Muridismo?

O Muridismo é a maior e mais influente ordem religiosa sufi no Senegal, fundada no final do século XIX pelo xeique Amadou Bamba. Fundamentado na não violência, trabalho árduo e devoção a Allah, o movimento desempenhou um papel crucial na resistência à colonização francesa e na luta pela independência do Senegal. Atualmente, possui grande influência política e econômica no país, controlando setores importantes como o de transportes e plantações de amendoim. Seus seguidores, chamados de murides ou baye fall, são conhecidos pela sua fé, trabalho incessante e forte ligação com a comunidade. 

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà m èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

, adv. Antes de. Ex.: kí èmi tó dé - Antes de eu chegar.
, conj.  Que. É a marca do subjuntivo e usada com verbo que expressa obrigação, desejo, permissão, geralmente com o verbo fé ( querer). Ex.: Mo fé kí o wá - Eu quero que você venha.
, conj. A fim de que, de modo que, com a intenção de.
, part. Usada entre duas palavras para dar sentido "qualquer". Ex.: Enikéni - Qualquer pessoa. 
, v. Cumprimentar, saudar, aclamar. Visitar. Dever. Ex.: Mo kí i - Eu o saudei. 
Ki, v. Ser grosso, denso, viscoso, compacto.
, v. Comprimir, apertar, pressionar. Proclamar, declinar qualidades. Definir. Pôr fumo no cachimbo. Prender (uma pessoa).
, adv. Não. Faz a negativa dos verbos no tempo futuro e condicional, antes das partículas verbais yíò, ó, ìbá. Fica localizado entre o sujeito eo verbo. Èmi kì ó lọ mọ́ - Eu não irei mais. Kì bá má kú - Ele não teria morrido.

Kíni, kín, pron. interrog. O quê. Somente usado em frases interrogativas.

Báwo ni, adv. interrog. Como? Báwo ni? - Como vai? Báwo ni a ṣe ń kọ àwọn ìwé wa, tí a sì ń túmọ̀ wọn? - Como nossas publicações são escritas e traduzidas?  Báwo ni ibi ìkówèésí tó wà nínú Gbọ̀ngàn Ìjọba ṣe ń ṣe wá láǹfààní? - Como a biblioteca do Salão do Reino pode nos ajudar? 
Kí La, adv. interrog. Como? Kí la lè ṣe láti máa tọ́jú Gbọ̀ngàn Ìjọba wa? - Como podemos cuidar do nosso Salão do Reino?  Outras palavras interrogativas: Kíni, kín - O que? Tani - Quem? Titani - De quem é? Èló ni - Quanto? (valores). Níbo ni - Onde? Aonde? Síbo ni - Para onde?  Nígbàwo ni - Quando?. Báwo ni - Como? Wo ni - Qual é? Mélòó ni - Quantos? Nípa kíni - Por meio de quê? Láti ibo ni - De onde?
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Kí ló dé, exp, O que houve? Kí ló dé tí irú ìdáwọ́lé gbígbówólórí bẹ́ẹ̀ fi pọn dandan, kí ló sì ti ṣe yọrí? - O que tornou necessário um projeto tão caro, e o que conseguiu?
Nítorí èyí, adv. Por causa disso. “Nítorí èyí ni a ṣe bí mi, nítorí èyí sì ni mo ṣe wá sí ayé, kí n lè jẹ́rìí sí òtítọ́” - “Para isso nasci e para isso vim ao mundo, a fim de dar testemunho da verdade.”
Kínìyẹn?, exp. O que é aquilo?
Kíni, kín, pron. interrog. O quê. Somente usado em frases interrogativas
Kí nìdíadv. interrog. Por que? Na língua portuguesa, o por que tem dois empregos diferenciados: Quando for a junção da preposição por + pronome interrogativo ou indefinido que, possuirá o significado de “por qual razão” ou “por qual motivo”. Exemplos: Por que você não vai ao cinema? (por qual razão). Não sei por que não quero ir (por qual motivo). Quando for a junção da preposição por + pronome relativo que, possuirá o significado de “pelo qual” e poderá ter as flexões: pela qual, pelos quais, pelas quais. Exemplo: Sei bem por que motivo permaneci neste lugar (pelo qual). Kí nìdí tí Mósè fi béèrè orúkọ Ọlọ́run? Kí nìdí tó fi fẹ́ káwọn ọmọ Ísírẹ́lì gbà gbọ́ pé Ọlọ́run máa dá wọn nídè? - Por que Moisés indagou a Deus a respeito de Seu nome, e por que sua preocupação era compreensível?  Kí nìdí tó o fi fẹ́ràn sáyẹ́ǹsì? O que fez você se interessar pela ciência? Kí nìdí tó o fi fẹ́ bá ilé iṣẹ́ yìí gan-an ṣiṣẹ́? - Por que quer trabalhar para essa empresa? 
Nítorí, nítorítí, nítorípé, conj. Porque. Na língua portuguesa, é conjunção causal ou explicativa, com valor aproximado de “pois”, “uma vez que”, “para que”.  Exemplos: Não fui ao cinema porque tenho que estudar para a prova (pois). Não vá fazer intrigas porque prejudicará você mesmo (uma vez que).  Àwọn èdè díẹ̀ sọ orúkọ oṣù kínní ní àpèmọ́ rẹ̀ nítorípé ìbẹ̀rẹ̀ ọdún jẹ́ àkókò fún ìronúsẹ́hìn bẹ̃ gẹ́gẹ́ ni ó sì jẹ́ ti ìpalẹ̀mọ́ - Em alguns idiomas, o mês de janeiro tem esse nome por causa dele, porque o início do ano era um momento de reflexão e também de planejamento.
Nítorí kíni, básí, èéhaṣe, èéhatiṣe, adv. interrog. Por quê? por qual razão? como é?. Na língua portuguesa, quando vier antes de um ponto, seja final, interrogativo, exclamação, o por quê deverá vir acentuado e continuará com o significado de “por qual motivo”, “por qual razão”. Exemplos: Vocês não comeram tudo? Por quê? Andar cinco quilômetros, por quê? Vamos de carro.

Ìdí, s. Porquê (razão, causa, motivo).  Explicação de uma ação; aquilo que faz com que algo aconteça. Ara mi ṣáà fà sí Sally lọ́nà kan ṣáá, àmọ́ mi ò mọ ìdí tó fi rí bẹ́ẹ̀ - Eu me sentia à vontade com ela, mas não sabia o porquê. 

Ẹ̀sìn Múrúdí, s. Muridismo.

Ẹ̀sìn Súfí, s. Sufismo.

Ìsìn Ìsìláàmù, s. Islamismo.

Ebó

kí ni ẹbọ? - O que é ebó?

O ebó (oferenda ou sacrifício) é composto de elementos minerais, vegetais e animais que reconstrói os elementos da matéria que compõe o seu eledá. Através do ebó, você fortalece o seu corpo físico, o espiritual e também o mental.


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà m èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

, adv. Antes de. Ex.: kí èmi tó dé - Antes de eu chegar.
, conj.  Que. É a marca do subjuntivo e usada com verbo que expressa obrigação, desejo, permissão, geralmente com o verbo fé ( querer). Ex.: Mo fé kí o wá - Eu quero que você venha.
, conj. A fim de que, de modo que, com a intenção de.
, part. Usada entre duas palavras para dar sentido "qualquer". Ex.: Enikéni - Qualquer pessoa. 
, v. Cumprimentar, saudar, aclamar. Visitar. Dever. Ex.: Mo kí i - Eu o saudei. 
Ki, v. Ser grosso, denso, viscoso, compacto.
, v. Comprimir, apertar, pressionar. Proclamar, declinar qualidades. Definir. Pôr fumo no cachimbo. Prender (uma pessoa).
, adv. Não. Faz a negativa dos verbos no tempo futuro e condicional, antes das partículas verbais yíò, ó, ìbá. Fica localizado entre o sujeito eo verbo. Èmi kì ó lọ mọ́ - Eu não irei mais. Kì bá má kú - Ele não teria morrido.

Kíni, kín, pron. interrog. O quê. Somente usado em frases interrogativas.

Báwo ni, adv. interrog. Como? Báwo ni? - Como vai? Báwo ni a ṣe ń kọ àwọn ìwé wa, tí a sì ń túmọ̀ wọn? - Como nossas publicações são escritas e traduzidas?  Báwo ni ibi ìkówèésí tó wà nínú Gbọ̀ngàn Ìjọba ṣe ń ṣe wá láǹfààní? - Como a biblioteca do Salão do Reino pode nos ajudar? 
Kí La, adv. interrog. Como? Kí la lè ṣe láti máa tọ́jú Gbọ̀ngàn Ìjọba wa? - Como podemos cuidar do nosso Salão do Reino?  Outras palavras interrogativas: Kíni, kín - O que? Tani - Quem? Titani - De quem é? Èló ni - Quanto? (valores). Níbo ni - Onde? Aonde? Síbo ni - Para onde?  Nígbàwo ni - Quando?. Báwo ni - Como? Wo ni - Qual é? Mélòó ni - Quantos? Nípa kíni - Por meio de quê? Láti ibo ni - De onde?
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Kí ló dé, exp, O que houve? Kí ló dé tí irú ìdáwọ́lé gbígbówólórí bẹ́ẹ̀ fi pọn dandan, kí ló sì ti ṣe yọrí? - O que tornou necessário um projeto tão caro, e o que conseguiu?
Nítorí èyí, adv. Por causa disso. “Nítorí èyí ni a ṣe bí mi, nítorí èyí sì ni mo ṣe wá sí ayé, kí n lè jẹ́rìí sí òtítọ́” - “Para isso nasci e para isso vim ao mundo, a fim de dar testemunho da verdade.”
Kínìyẹn?, exp. O que é aquilo?
Kíni, kín, pron. interrog. O quê. Somente usado em frases interrogativas
Kí nìdíadv. interrog. Por que? Na língua portuguesa, o por que tem dois empregos diferenciados: Quando for a junção da preposição por + pronome interrogativo ou indefinido que, possuirá o significado de “por qual razão” ou “por qual motivo”. Exemplos: Por que você não vai ao cinema? (por qual razão). Não sei por que não quero ir (por qual motivo). Quando for a junção da preposição por + pronome relativo que, possuirá o significado de “pelo qual” e poderá ter as flexões: pela qual, pelos quais, pelas quais. Exemplo: Sei bem por que motivo permaneci neste lugar (pelo qual). Kí nìdí tí Mósè fi béèrè orúkọ Ọlọ́run? Kí nìdí tó fi fẹ́ káwọn ọmọ Ísírẹ́lì gbà gbọ́ pé Ọlọ́run máa dá wọn nídè? - Por que Moisés indagou a Deus a respeito de Seu nome, e por que sua preocupação era compreensível?  Kí nìdí tó o fi fẹ́ràn sáyẹ́ǹsì? O que fez você se interessar pela ciência? Kí nìdí tó o fi fẹ́ bá ilé iṣẹ́ yìí gan-an ṣiṣẹ́? - Por que quer trabalhar para essa empresa? 
Nítorí, nítorítí, nítorípé, conj. Porque. Na língua portuguesa, é conjunção causal ou explicativa, com valor aproximado de “pois”, “uma vez que”, “para que”.  Exemplos: Não fui ao cinema porque tenho que estudar para a prova (pois). Não vá fazer intrigas porque prejudicará você mesmo (uma vez que).  Àwọn èdè díẹ̀ sọ orúkọ oṣù kínní ní àpèmọ́ rẹ̀ nítorípé ìbẹ̀rẹ̀ ọdún jẹ́ àkókò fún ìronúsẹ́hìn bẹ̃ gẹ́gẹ́ ni ó sì jẹ́ ti ìpalẹ̀mọ́ - Em alguns idiomas, o mês de janeiro tem esse nome por causa dele, porque o início do ano era um momento de reflexão e também de planejamento.
Nítorí kíni, básí, èéhaṣe, èéhatiṣe, adv. interrog. Por quê? por qual razão? como é?. Na língua portuguesa, quando vier antes de um ponto, seja final, interrogativo, exclamação, o por quê deverá vir acentuado e continuará com o significado de “por qual motivo”, “por qual razão”. Exemplos: Vocês não comeram tudo? Por quê? Andar cinco quilômetros, por quê? Vamos de carro.

Ìdí, s. Porquê (razão, causa, motivo).  Explicação de uma ação; aquilo que faz com que algo aconteça. Ara mi ṣáà fà sí Sally lọ́nà kan ṣáá, àmọ́ mi ò mọ ìdí tó fi rí bẹ́ẹ̀ - Eu me sentia à vontade com ela, mas não sabia o porquê. 

Ẹlẹ́dá, s. O senhor da criação. 

Ẹb, s. Ebó. Oferenda ou sacrifício feito às divindades. 

Ẹbọ àkóso, s. Oferenda pelos primeiros frutos colhidos.

Ẹbọ agbálú, s. Oferenda para uma cidade inteira. 

Ẹbọ ayèpínù, s. Oferenda que substitui uma provação, uma troca de cabeça.

Ẹbọ àlàáfíà, s. Oferenda de paz. 

Ẹbọ ètùtù, s. Oferenda para apaziguar, a fim  de que o mal não atinja uma pessoa.

Ẹbọ ẹ̀jẹ́, s. Oferenda votiva em respeito a um juramento feito.

Ẹbọ ìpilẹ̀, s. Oferenda para o início de qualquer empreendimento.

Ẹbọ ìgbésọ, s. Uma oferenda levantada.

Ẹbọ itasílẹ̀, s. Oferenda de bebidas à divindade.

Ẹbọ ọpẹ́, s. Oferenda de agradecimento pelo sucesso obtido.

Ẹbọ ojúkòríbi, s. Oferenda de prevenção.

Ẹbọ pípe, s. Uma oferenda completa. 

Ẹbọ ọrẹ-àtinúwá, s. Oferenda espontânea.

 



terça-feira, 12 de agosto de 2025

Ásatrú

 

Ìsìn kèfèrí àwọn ará Jámánì.

Paganismo germânico.


Ásatrú, também conhecido como Odinismo, é uma religião neopagã que busca reviver as crenças e práticas religiosas nórdicas da Europa pré-cristã. É uma fé politeísta centrada na mitologia nórdica, com foco em deuses e deusas como Odin, Thor e Freyja. 
Características principais:
Politeísmo:
Acredita em múltiplos deuses e deusas, cada um com seus próprios domínios e características. 
Mitologia Nórdica:
A base da fé é a mitologia nórdica, com histórias, lendas e cosmologia originárias dos povos escandinavos. 
Rituais:
Incluem oferendas (blóts), celebrações de festividades e representações de tradições e folclore. 
Comunidades e Grupos:
Existem diversas organizações Ásatrú, como a Associação Ásatrú na Islândia, que foi a primeira a usar o termo "Ásatrú" para o renascimento religioso. 
Reconhecimento Oficial:
Em alguns países, como Islândia, Dinamarca e Noruega, a Ásatrú é reconhecida oficialmente como religião. 
Não Racista:
Apesar de alguns supremacistas brancos se associarem a ela, a Ásatrú em si não é uma religião racista, e muitos grupos enfatizam a importância da diversidade e tolerância, de acordo com a populismstudies. 
Crenças sobre a Vida Após a Morte:
Alguns adeptos acreditam em reencarnação, outros em salões específicos para diferentes deuses, como o Valhalla para aqueles que morrem com honra. 
Interpretações e práticas:
Reconstrucionismo:
Alguns grupos buscam reconstruir práticas religiosas históricas, enquanto outros têm abordagens mais ecléticas, incorporando elementos modernos ou de outras tradições. 
Relação com os Deuses:
A relação com os deuses pode variar, desde uma abordagem mais pessoal e próxima até uma visão mais distante, como a observância de rituais. 
Importância dos Ancestrais:
Há um culto aos ancestrais, e algumas práticas incluem honrar os espíritos dos antepassados, como os Disir, que são guardiões espirituais da família. 
Diversidade:
A liberdade de interpretação e prática é valorizada, com cada indivíduo adaptando a fé às suas próprias experiências e crenças. 
Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Níú Yọ́ọ̀kì, s. Nova York
Gínì Titun (Guinea Titun), s. Nova Guiné. 
Gínì Titun (Guinea Titun), s. Nova Guiné. 
Orílẹ̀-èdè Sílándì Titun, ilẹ̀ Sílándì Titun, Ìlú Níú Sílándìí, s. Nova Zelândia.
Ìsìn kèfèrí titun, s. Neopaganismo, wicca. 
Ẹ̀sìn, ìsìn, s. Religião. 
Ẹ̀sìn ìbílẹ̀, s. Religião tradicional, religião originária.
Kèfèrí, s. Pagão, incrédulo.
Àwọn ará Jámánì, s. Alemães, germânicos.
Ìtàn àròsọ àwọn ará Jámánì, s. Mitologia germânica. Mitologia que engloba um conjunto de crenças, mitos e lendas dos povos germânicos, incluindo a mitologia nórdica, anglo-saxônica e germânica continental.
Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.

sábado, 2 de agosto de 2025

Plural de cores

 

1. Àwọn àwọ̀ nínú èdè Yorùbá (as cores na língua yorubá):  

- Àwọn àwọ̀ àkọ́kọ́ (cores primárias): àwọ̀ dúdú (cor preta), àwọ̀ pupa (cor vermelha) àti àwọ̀ funfun (cor branca).

- Òṣùmàrè (aro-íris)Òṣùmàrè é considerado símbolo de uma divindade representada por uma grande serpente que envolve a terra. "Èyí fi hàn pé ìmọ́lẹ̀ lásán ni gbogbo àwọ̀ méje ara òṣùmàrè, tí wọ́n jẹ́ ní ìtòtẹ̀léra àwọ̀ pupa, olómi ọsàn, ìyeyè, àwọ̀ ewé, búlúù, àwọ̀ aró, àti búlúù rẹ́súrẹ́sú" - "Isso mostra que a luz comum contém todas as sete cores do arco-íris, na ordem: vermelho, laranja, amarelo, verde, azul, índigo e violeta."

- Àwọn àwọ̀ (cores): àwọ̀ ewéko, àwọ̀ ewé (verde), àwọ̀ èsèàwọ̀ pupa rúsúrúsú, àwọ̀ ìyeyè, àwọ̀ yẹ́lò, àwọ̀ wúrà (cor amarela), àwọ̀ òrom̀bó, àwọ̀ olómi ọsàn, àwọ̀ omi ọsàn (cor laranja), àwọ̀ pípọ́n (cor de âmbar. A cor âmbar é um tom quente, semelhante ao amarelo-alaranjado, que se encontra entre o amarelo e o laranja na roda de cores) , àwọ̀ igi, àwọ̀ ara, àwọ̀ pákó, àwọ̀ ilẹ̀, àwọ̀ búráùn,  àwọ búráwùn (marron), àwọ̀ ara (cor da pele)àwọ ayinrinàwọ̀ búlúùàwọ̀ aróàwọ̀ ojú ọ̀run (cor azul), àwọ òféfe, àwọ sánmà (cor azul claro), àwọ ẹlú (cor índigo. O índigo é uma cor que se situa entre o azul e o violeta no espectro de cores, com um tom escuro e profundo), àwọ osùn (cor violeta. A cor violeta é uma cor do espectro visível, localizada entre o azul e o ultravioleta), àwọ osun, àwọ̀ èsè àlùkò, àwọ̀ elésè àlùkò, àwọ̀ àlùkò (cor púrpura, cor roxa), àwọ̀ osùn (cor rosa), àwọ̀ eléérú, àwọ èèrú (cinza), àwọ̀ dúdú (cor preta), àwọ̀ pupa (cor vermelha), àwọ̀ pupa rokoṣo (cor vermelho-forte), àwọ̀ rírẹ̀ dòdò, àwọ̀ rírẹ̀dòdòàwọ pupayòyò (cor escarlate, cor vermelha muito viva)àwọ̀ iná (cor de fogo)àwọ̀ pípọ́n roro (carmesim, cor vermelha do carmim), àwọ̀ funfun (cor branca), àwọ̀ ìmọ́lẹ̀ (cor da luz), àwọ̀ mèremère (core vibrante), àwọ̀ rẹ́súrẹ́sú mímọ́ (cor clara)

Àwọn àwọ̀ látinú èdè Gẹ̀ẹ́sì (cores do inglês)búráùn (marrom), búlúù (azul), pópù (roxo), pínkkí (rosa), yẹ́lò (amarelo).

  • 2. Ẹ̀yà ọ̀rọ̀ ìsọdipúpọ̀ àwọn àwọ̀ (plural de cores):

Ìlànà gbogbogbòò kan nínú èdè Potogí (uma regra geral em português): 

 A regra geral é que as cores que são adjetivos (como azul, vermelho, verde, etc.) concordam em número com o substantivo a que se referem, ou seja, vão para o plural quando o substantivo está no plural. No entanto, cores que são originalmente substantivos (como laranja, rosa, cinza, etc.) e que são usadas para descrever cores, permanecem invariáveis, ou seja, não vão para o plural. 

- Gbé àwọn àpẹerẹ tó wà nísàlẹ̀ yìí yẹ̀ wò (veja os seguintes exemplos): àwọn ẹ̀wù aláwọ̀ búlúù (blusas azuis), àwọn ẹ̀wù aláwọ̀ funfun (blusas brancas), àwọn ẹ̀wù aláwọ̀ yẹ́lò (blusas amarelas), àwọn ẹ̀wù aláwọ̀ omi ọsàn (blusas laranja), Àwọn ẹ̀wù aláwọ̀ wáìnì (blusas vinho), àwọn ẹ̀wù aláwọ̀ eérú (blusas cinza),  àwọn ẹ̀wù aláwọ̀ wáìnì (blusas vinho).

3. Àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ tó tan mọ́ ọn (substantivos relacionados): 

Àwọ̀ òkè (cor de primeiro plano), aṣàpèjúwe àwọ̀ (modelo de espaço de cores), ìyàsótò àwọ̀ (separação de cores), àwọ̀ ìkángun (cores análogas), àpótí àwọ̀ (caixa de cores), aláwọ̀ bíìtì-8 (cor de 8 bits), àdàpò àwọ̀ (rampa de cores), dírágónì ńlá aláwọ̀ iná (grande dragão de cor de fogo), ẹranko ẹhànnà aláwọ̀ rírẹ̀dòdò (fera cor de escarlate), ẹranko ẹhànnà ìṣàpẹẹrẹ náà tó ní àwọ̀ rírẹ̀dòdò (a simbólica fera cor de escarlate), tòmátì tó pọ́n fẹ́ẹ́rẹ́fẹ́ (tomate maduro), òdòdó tó ní àwọ̀ osùn tàbí àwọ̀ funfun (flor cor-de-rosa ou branca), àwọn àwọ̀ fífanimọ́ra ti ìgbà ìwọ́wé (lindas cores do outono), tẹlifíṣọ̀n aláwọ̀ oríṣiríṣi (TV em cores), àwọn àwọ̀ títàn ara aṣọ àwọn Àmẹ́ríńdíà  (cores vivas dos indígenas, cores vivas dos trajes dos nativos americanos), ẹ̀wù aláwọ̀ títàn láti Bósírà (vestes de cores brilhantes de Bozra), àwọ̀ yíyani lẹ́nu àwọn igi arẹ̀dànù tí wọ́n ti wọ́wé (surpreendentes cores das árvores decíduas, desnudas de folhas), gbogbo àwọ̀ ara òṣùmàrè (cores do arco-íris), àwọ̀ málamàla títànyòyò (cor viva), àwọn àwọ̀ àrímáleèlọ títàn yòò (cores vivas, cores brilhantes), àwọn àwọ̀ gbígbàfiyèsí (cores atraentes), àwọn àwọ̀ títayọ àti ìrísí kíkọyọyọ (cores sutis e contorno elegante), àwọn aṣọ aláwọ̀ ṣíṣú (roupas de cores escuras), àwọn aṣọ aláwọ̀ títàn (roupas de cores claras).



quinta-feira, 31 de julho de 2025

Concurso

Ìbéèrè tó jẹ mọ́ ìdánwò gbogbogbòò (questão de concurso). 

Qual alternativa apresenta apenas um plural?

A) Corrimão (corrimãos, corrimões). 
B) Álcool (álcoois, alcoóis).
C) Mel (méis, meles). 
D) Cirurgião (cirurgiões, cirurgiães).
E) Sol (sóis). ✔

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).
Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Ìdánwò  gbogbogbòò, s. concurso, exame geral.
Àwọn ìbéèrè, s. Questões. Fi àmì ✔ sí èyí tó jẹ́ nísàlẹ̀ yìí - Ponha um ✔ em uma das alternativas abaixo.
Àwọn ìbéèrè amúnironújinlẹ̀, s. Questões de reflexão.
Ìbéèrè, àbèèrè, s. Pergunta, questão, requisição.
Ìbéèrè pàtàkì kan, s. Uma pergunta importante. 
Ọ̀ràn tó jẹ mọ́ ẹ̀rí ọkàn, s. Questão de consciência.
Ìbéèrè tó jẹ mọ́ ìdánwò gbogbogbòò, s. Questão de concurso.
Tá a lò fún ẹnì kan àti ẹni púpọ̀, adj. Usado no singular e no plural.
Ọ̀rọ̀ tó ń tọ́ka sí ẹnì kan, s. Palavra que se refere a uma pessoa, singular.
Tó jẹ́ ọ̀rọ̀ atọ́ka ẹnì kan ṣoṣo, adj. Que é um pronome pessoal singular.
Ti ènìyàn púpọ̀, s. De muitas pessoas, plural. 
Ọ̀rọ̀ ìsọdipúpọ̀, s.  Palavra plural.
Ọ̀rọ̀ kan ṣoṣo, s. Palavra singular.
Ti ènìyàn kan, adj. Singular. 
Àìlẹ́gbẹ́, adj. Único, incomparável, exclusivo. 
Tó tan mọ́ ọn, adj. Relacionado a ele.
Tó ní í ṣe pẹ̀lú, adj. Relacionado a, relacionado com.
Tó jẹ mọ́, adj. Relacionado a.
Tó ń tọ́ka sí, adj. Referindo-se a.

quarta-feira, 23 de julho de 2025

Ideogramas chineses

Àwọn lẹ́tà èdè Ṣáínà náà.
Ideogramas chineses.

O escriba Cāng Jié (organizador dos ideogramas chineses) viveu na época do imperador amarelo Huáng dì  (2777 a. C - 2597 a.C).

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Lẹ́tà, s. Carta, letra.

Èdè, s. Língua, idioma, dialeto, linguagem.

Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà, s. República Popular da China.
Ilẹ̀ Ṣáínà, Ṣáínà, s. China.

Àwòrán tí àwọn ará Íjíbítì yà, s. Hieróglifos egípcios.

Àwòrán, s. Quadro, retrato, imagem.

Lẹ́yìn náà, prep. e adv. Depois, mais tarde. Ọjọ́ márùn-ún lẹ́yìn náà - Cinco dias depois.
Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.


sábado, 12 de julho de 2025

Sociedade Protetora dos Desvalidos.

 Àjọ Tó máa ń dáàbò bo Àwọn tí kò lólùrànlọ́wọ́. Sociedade Protetora dos Desvalidos.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.salvadordabahia.com/experiencias/sociedade-protetora-dos-desvalidos/

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Àjọ, ìjọ, s. Assembleia, reunião, congregação.

Ẹgbẹ́ àwọn ará, s. Irmandade.

Ẹgbẹ́ àwọn ará tó máa ń dáàbò bo àwọn tí kò lólùrànlọ́wọ́, s. Grupo de irmãos que protegem os indefesos.

Tó máa ń dáàbò bo, adj. Que protege.

Àwọn tí kò lólùrànlọ́wọ́, s. Desvalidos.

Tó sọ ara rẹ̀ di onírúurú ohun alààyè, adj. Que se transformou em vários seres vivos. 

Tó ti lọ, adj. Que já foi.

Tó ti sọnù, adj. Desaparecido, perdido.

, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.

Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Tó wà nínú, adj. Que está dentro.

Èmi, mo, mi, n, ng, pron. pess. Eu.
Ìwọ, o, pron. pess. Você.
Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Àwa, a, pron. pess. Nós.

Ẹ̀yin, , pron. pess. Vocês.

A, àwa, pron. pess. Nós.
A, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos, geralmente concretos, com algumas exceões, Ta- queimar; ata - pimenta.
A, pref. Para dar forma equivalente a Ẹni tí - a pessoa que, aquele que. Em provérbios, poesias e enigmas etc., é impessoal e tem sentido de pessoa, na forma passiva.
Á, part. v.  Forma alternativa para fazer o tempo futuro dos verbos. Á (com significado de ir). Mà á jẹ ẹ̀bà - Eu vou comer pirão de mandioca.
A, á, pron. da terceira pessoa do singular, representado pela repetição da vogal final do verbo. Os demais pronomes possuem formas definidas. Este procedimento é conhecido como o caso objetivo da 3ª pessoa. Ó bá - Ele ajudou; Ó bá a - Ele a ajudou.
Yóò, adv. pré. v. Indicador de futuro numa frase afirmativa. Em outras palavras, emprega-se o futuro do presente para expressar uma ação que será executada no futuro. Outros indicadores de futuro: yóó, ó, á, máa, fẹ́.
Máa, part. v. Usada como outra opção para marcar o tempo futuro do verbo, admitindo o pronome pessoal de uma sílaba.
Máa, v. aux. Indica uma ação habitual, costumeira.
Máa ń, a máa, adv. pré v. Ter costume de, estar acostumado, ter maneira de (fazer algo). Emprega-se o presente do indicativo para expressar uma ação constante ou habitual.
Máa, maa, obs. : Colocado antes do verbo, dá um sentido polido a uma ordem.
Ìwò tí a dáàbòbò, s. Modo de exibição protegido.
Ìdáàbòbò, s. Proteção.
Tí a dáàbòbò, adj. Protegido.
Dáàbò, v. Proteger, defender, abrigar. 
Dáàbòbò, v. Proteger.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares. Rírí ìbùkún Ọlọ́run gbà kò ṣàìsinmi lórí àwọn ipò kan - A bênção de Deus não é incondicional. Ọkùnrin kan tí kò lè rìn - Um homem que não conseguia caminhar.

Kọ́, v. 1. Não ser. Negativa do verbo ni (ser). Yánsàn kọ́ ìyá mi - Yansan não é minha mãe. 2. Estudar, ensinar, aprender, educar. 3. Construir. 4. Pendurar, estar suspenso, fisgar, engachar. 5. Tossir.
Rárá, ó tì, ńdao, bẹ́ẹ̀ kọ́, àgbẹdọ̀, adv. Não.
Rárá, adv. Não, nunca, absolutamente.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
Tí kò lólùrànlọ́wọ́, adj. Que não tem ajuda, indefeso.