terça-feira, 11 de fevereiro de 2025

Donald Trump

Ọ̀pọ̀ èèyàn ń jó sí ohùn àwo CD orin inú ọ̀run àpáàdì Ààrẹ Donald Trump.

Muitas pessoas dançam ao som do CD de músicas do inferno de Donald Trump.

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọ̀pọ̀ èèyàn, s. Muitas pessoas. 

Àwọn ẹni burúkú, s.  Iníquos, pessoas más.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Dançar. Queimar.

, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.

, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Ohùn, s. Voz, qualidade de som, timbre .
Ohun, s. Coisa, algo.
Àwo CD orin, s. CD de mùsica.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Ọ̀run àpáàdì, hẹ́ẹ̀lì, iná àjóòkú, s. inferno. Antes de queimarem o chefe Hatuey vivo, os  espanhóis perguntaram se ele queria aceitar o cristianismo e ir para o céu. O indígena perguntou aos homens se eles iriam para o céu e eles responderam que sim. Por isso, Hatuey declarou que preferia ir ao inferno, onde não encontraria pessoas tão cruéis. 
Tátárọ́sì, s. Tártaro. O mais profundo do abismo no Hades; significa encerrar no suplicio eterno. 
Gẹ̀hẹ́nà, gẹ̀hẹ́nà oníná, s. Geena ardente. Geena refere-se ao vale de Hinom, fora das muralhas de Jerusalém. Este vale era usado como depósito de lixo, onde se lançavam os cadáveres de pessoas que eram consideradas indignas, restos de animais, e toda outra espécie de imundície. Usava-se enxofre para manter o fogo aceso e queimar o lixo. Jesus usou este vale como símbolo da destruição eterna. 
ìọ́ọ̀lù, s. Seol, xeol ou sheol, região dos mortos, mundo dos mortos.
Hédíìsì, s. Hádes, mundo dos mortos.
Pọ́gátórì, s. Purgatório.
Líḿbò, s. Limbo.
Ọ̀run, s. Céu. 
Ààrẹ, s. Presidente.
Ogun àfi-kòkòrò-àrùn jà, s. Guerra bacteriológica.
Ìparun-deérú, s. Holocausto.
Àwọn pápá ìpanípakúpa, s. Campos de extermínio.
Àwọn àgọ́ ìfipá-báni-lòpọ̀, s. Campos de estupro.
Àwọn gbẹ̀mígbẹ̀mí, s. Assassinatos em série. Ogun ọ̀gbálẹ̀gbáràwé, s. Guerra nuclear.
Ogun Amágẹ́dọ́nì, s. Guerra do Armagedom.
Ogun àgbáyé kẹta, s. Terceira Guerra Mundial. Ìparun ẹ̀yà àwọn ará Palẹ́sítínù, s. Genocídio do povo palestino.


Gavião Kyikatejê Futebol Clube

 Ẹgbẹ́ agbábọ́ọ̀lù tí wọ́n ń pè ní Gavião Kyibatejê.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.youtube.com/watch?v=myy5eiob0qs


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.

Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Tìrẹ, rẹ, ẹ, pron. poss. Teu, seu, sua, de você.

Tirẹ̀, tiẹ̀, rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ẹgbẹ́ agbábọ́ọ̀lù, s. Time de futebol.

Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
, prep. No, na, em.  Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
L, pref. No, na, em. Forma modificada da palavra ní (no, na, em) quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição (ní) se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé).
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
, v. Chamar, convidar. Pronunciar. Nígbà tí a pè é, Tẹ́túlọ́sì bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Ao ser chamado, Tértulo começou a acusação.
Pè é, v. Chamá-lo.

, adj. Completo, perfeito, exato.
, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente
.

sábado, 8 de fevereiro de 2025

Oração de cura

Ní orúkọ Yèyé Ìṣẹ̀dá (Àràmàǹdà Obìnrin náà) àti ti àwọn òrìṣà ìbílẹ̀ ilẹ̀ Áfíríkà, mo bẹ̀ ọ́, Ọbaluaiyé, jọ̀ọ́ mú àwọn àrùn wọ̀nyí sínú ibú òkun mímọ́, níbi tí kò sí àkùkọ ti ń kọ ó sì abo adìyẹ ṣe ń dún.

Em nome da Mãe Natureza (a mulher misteriosa) e das divindades tradicionais africanas, eu te imploro, ó Obaluaiyê, por favor, leve essas doenças para as profundezas do mar sagrado, onde não há galo cantando e galinha cacarejando.


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.

Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Tìrẹ, rẹ, ẹ, pron. poss. Teu, seu, sua, de você.

Tirẹ̀, tiẹ̀, rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ẹ̀sìn àbáláyé nílẹ̀ Áfíríkà, ẹ̀sìn àbáláyé ilẹ̀ Áfíríkà, ìsìn ìbílẹ̀ ní Áfíríkà, s. Religião tradicional africana.

Àwọn òrìṣà ìbílẹ̀ ilẹ̀ Áfíríkà, s. Deuses tradicionais africanos.

Orúkọ, s. Nome.

Yèyé Ìṣẹ̀dá, s. Mãe Natureza.

Àràmàǹdà Obìnrin náà, s. A mulher misteriosa.

So pọ̀, dì lókùn, so lókùn, dè lókùn, so; dì mú, bù so, gbá mú, v. Prender.
Gbá mú, v. Agarrar, pegar com firmeza, apreender.
, v. Tomar, pegar coisas leves e abstratas. Capturar, agarrar. Ser severo. Ser afiado.
, adj. Sonoro, agudo, claro.
, v. Sumir, desaparecer, perder-se na multidão, ser escondido.
Mu, v. Beber, embeber, ensopar. Sugar, chupar, fumar.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos.
Ti, àti, conj. E.
Pẹ̀lú, Conj. E.
Òun, on, conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas.
, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.

, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
MO, pron. pess. Eu.
Bẹ̀, bẹ̀bẹ̀, v. Pedir, suplicar, rogar. 
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares. Rírí ìbùkún Ọlọ́run gbà kò ṣàìsinmi lórí àwọn ipò kan - A bênção de Deus não é incondicional.
Ọ, , pron. oblíquo. Você.
, pron. Você. É usado dessa forma depois do verbo ou preposição.
, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz. Ọdẹ (caçador) e dẹ (caçar).
Ọ, ọ́, pron. da 3ª pessoa do singular representado pela repetição da vogal final do verbo de uma sílaba ( caso objetivo 3ª pessoa). Ó ṣọ́ - Ele vigiou, Ó ṣọ́ ọ - Ele a vigiou.
Ọbaluaiyé, s. Obaluaiyê.
Jọ̀wọ́, jọ̀ọ́, v. Pedir por favor, suplicar.
Àrùn, s. Doença.
Gbogbo, adj. Todo, toda, todos, todas. 
Nǹkan, ǹkan, ohun, s. Coisa
Wọ̀nní, ìwọ̀nyí, pron. dem. Aqueles, aquelas.
Wọ̀nyẹn, pron. dem. Aqueles, aquelas.
Wọ̀nyí, wọ̀nyìí, pron. dem. Estes, estas, esses, essas.
Sínú, aadv. Para dentro de.
Ibú òkun mímọ́, s. As profundezas do mar sagrado.
Ibo, níbo, adv. interrog. Onde, aonde.
Níbí, adv. Aqui, cá.
Níbi, adv. No lugar.
Àkùkọ, s. Galo.
Abo adìyẹ, adìyẹs. Galinha.
Ṣeé, v. Ser possível.
Ṣe, v. Fazer, agir, causar, desempenhar. Ser. Usado ao lado de advérbio para exibir certa aparência incomum. Imú rẹ̀ ṣe gọn-gọn - O nariz dele é pontudo. Substitui o verbo principal da frase, caso ele seja um verbo de ação. Ṣé o ti ṣe tán? - Você já terminou?
Ṣe, adv. pré-v. Definitivamente, certamente. Ṣe ni mo lọ - Certamente que eu fui.
Ṣe, part. v. Compõe a forma negativa do verbo jẹ́ (ser). Ìwọ kì í ṣe ọ̀rẹ́ mi - Você não é meu amigo. Kì í ṣe - Não ser.
Ṣe, pref. Usado com certas palavras para dar ênfase.  Má ìyọnu = Má ṣe ìyọnu - Não se aflija.
Ṣe, v. Interrog. Expressa uma forma de questão equivalente  a "por quê?". Ó ṣe jẹ́  pé o lọ  síbẹ̀? - Por quê é que você foi lá?
Ṣe, v. Usado da seguinte forma:  Ẹ ṣe é o (obrigado); Ó mà ṣe é o! (que pena!); Ẹ ṣe é púpọ̀, Ẹ ṣeun púpọ̀ (muito obrigado).
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Ó, pron. pess. Ele, ela.
O, pron. pess. Você. 
, pron. Você. É usado dessa forma depois de verbo ou preposição.
O, ò, pref. Adicionado ao verbo para formar substantivos que indicam alguém que faz.
O, òo, part. adv. 1. Forma frases exlamativas para ênfase. Ó ti dé o! - Ele já chegou! 2. A forma òo é usada para responder a uma saudação, caso não exista outra estabelecida, ou para concordância diante de uma outra expressão. Ẹ káalẹ́ o - Boa-noite; Òo (respondendo).
Orin, s. Cantiga.
Kọ, kọ̀wé, v. Escrever.
Kọ, v. Relampejar, lustrar, emitir lampejos de luz. Escrever. Tornar-se, virar-se. Gritar de alegria. Cantar. Cocoricar como um galo. Retirar um pouco de massa mole com uma concha ou pá. Juntar, empilhar. Cortar, fazer uma marca facial. Circuncidar, tatuar. Saudar alguém à distância. 
Dún, v. Tocar, soar, ranger.
Dùn, v. Ser doce, ser agradável. Estar doendo, ser doloroso (para ferimentos externos). Negar, recusar. Atormentar alguém.

quinta-feira, 6 de fevereiro de 2025

Físicos negros

 Àwọn onímọ̀ físíìsì aláwọ̀ dúdú (físicos negros) 

1. Neilo MarcosTrinidad, professor do Instituto de Física (IF) da USP

2. Sonia Guimarães (São Paulo, 20 de junho de 1957) é uma física, pesquisadora e professora universitária brasileira.

3. Cheikh Anta Diop (Diourbel, 29 de dezembro de 1923 — Dacar, 7 de fevereiro de 1986) foi um historiador, antropólogo, físico e político senegalês.

4. Arthur Bertram Cuthbert Walker Jr. (24 de agosto de 1936 – 29 de abril de 2001) foi um físico solar americano e um pioneiro da óptica EUV/XUV .

5. Neil deGrasse Tyson (inglês: [ˈniːəl dəˈɡræs ˈtaɪsən]; Manhattan, 5 de outubro de 1958) é um astrofísico, escritor e divulgador científico americano.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://revistagalileu.globo.com/Ciencia/noticia/2018/12/23-cientistas-negros-que-voce-precisa-conhecer.html

https://pt.wikipedia.org/wiki/Ci%C3%AAncia_do_Antigo_Egito

https://gizmodo.uol.com.br/estudo-poucos-fisicos-negros/


Àwọn onímọ̀ físíìsì Índíà (físicos indianos)

1. Ajoy Ghatak .

2. Arun Kumar Pati. 

3. Ashoke Sen.

4. Sir Chandrashekhara Venkata Raman. 

5. Ennackal Chandy George Sudarshan. 

6. Gopalasamudram Narayanan Ramachandran.

7. Harish-Chandra.

8. Dr. Homi Jehangir Bhabha.

9. Sir Jagadish Chandra Bose. 

10. Jayant Vishnu Narlikar. 

11. Sir Kariamanickam Srinivasa Krishnan.

12. Mambillikalathil Govind Kumar Menon. 

13. Meghnad Saha. 

14. Narasimhaiengar Mukunda.

15.  Narinder Singh Kapany. 

16. Prof. Nishtala Appala Narasimham.

17. Piara Singh Gill. 

18. Predhiman Krishan Kaw. 

19. PI John. 

20. Raja Ramanna.

21. Rajaram Nityananda. 

22. Rajesh Gopakumar. 

23. Ramanuja Vijayaraghavan.

24. Rappal Sangameswaran Krishnan.

25. Ravi B. Grover.

26. Satyendra Nath Bose. 

26. Shiraz Naval Minwalla.

27. Somnath Bharadwaj. 

28. Subrahmanyan Chandrasekhar. 

29. Tathagat Avatar Tulsi. 

30. Thanu Padmanabhan. 

31. V. Balakrishnan. 

32. Vijay Raghunath Pandharipande.

33. Vikram Ambalal Sarabhai.

34. Yash Pal. 

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.ranker.com/list/famous-physicists-from-india/reference


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

sábado, 1 de fevereiro de 2025

Cognição em Bactérias

Ẹ̀rí ọkàn nínú kòkòrò bakitéríà (consciência em Bactérias)

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.dca.fee.unicamp.br/~gudwin/courses/IA889/2011/IA889-03.pdf


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ẹ̀rí ọkàn, s. Consciência.

Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.

Kòkòrò bakitéríà, s. Bactéria. 


quinta-feira, 30 de janeiro de 2025

Refutador de ateu

Èmi ni abọgibọ̀pẹ̀ kan tó máa ń ta ko àwọn aláìgbọ́ pé Ọlọ́run wà.

Sou um animista que refuta ateus.




        Olùkọ́ Orlandes


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Èmi, mo, mi, n, ng, pron. pess. Eu.

Ìwọ, o, pron. pess. Você.

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.
Àwa, a, pron. pess. Nós.
Ẹ̀yin, , pron. pess. Vocês.

Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
, prep. No, na, em.  Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
L, pref. No, na, em. Forma modificada da palavra ní (no, na, em) quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição (ní) se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé).
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Onímọlẹ̀, abọmọlẹ̀, abọgibọ̀pẹ̀, s. Animista. 

Ìbọgibọ̀pẹ̀, s. Animismo. 

Àwọn akéde kan, s. Alguns publicadores. 
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma.
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 

Ẹni tó máa ń ta ko àwọn aláìgbọ́ pé Ọlọ́run wà, s. Refutador de ateu.

Ẹ̀dà èèyàn, s.  Homem, ser humano. O indivíduo que pertence à espécie humana.

Èèyàn, s. Povo, gente, pessoas.

Ajọ̀bọ, irúọmọnìyàn, àwọn irúọmọnìyàn, s.  Hominoidea. A superfamília de mamíferos, incluindo macacos antropóides e os seres humanos.
Ọmọnìyàn, ọmọ ènìyàn, s.  Homo sapiens. 
Ènìà, ènìyàn, s. Pessoa. É também usado de forma impessoal para significar povo, seres humanos, alguém. 

Ènìyàn àkọ́kọ́, s. Primeiro homem. Èmi Ni Ẹni Àkọ́kọ́, Èmi Ni Ẹni Ìkẹyìn - Eu sou o primeiro e o último.
Aráàlú, s. Povo do lugar, da cidade, da região.
Ará, ènìyàn, s. Povo. 

Ọmọ ìlú, ará ìlú, s.  Cidadão. 

Ará ìlú kannáà, s. Compatriota.

Iye ènìyàn inú ìlú, s. População. 
Ọ̀pọ̀ ènìà aláìníláárí, àwọn "ọmọ ìta", s. Plebe, populacho, povo, ralé, populaça.

Ẹni, s. Pessoa.
Ẹní, s. Esteira, capacho.
Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.
Ara, s. Corpo, membro, substância, tronco.

Tó máa ń ta kò, adj. Que sempre refuta, que costuma ser contra.

Tó ń takò, adj. Que é contra.

Ìtakò, s. Contradição, objeção.

Kojú, v. Confrontar.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Yóò, adv. pré. v. Indicador de futuro numa frase afirmativa. Em outras palavras, emprega-se o futuro do presente para expressar uma ação que será executada no futuro. Outros indicadores de futuro: yóó, ó, á, máa, fẹ́.
Máa, part. v. Usada como outra opção para marcar o tempo futuro do verbo, admitindo o pronome pessoal de uma sílaba.
Máa, v. aux. Indica uma ação habitual, costumeira.
Máa ń, a máa, adv. pré v. Ter costume de, estar acostumado, ter maneira de (fazer algo). Emprega-se o presente do indicativo para expressar uma ação constante ou habitual.
Máa, maa, obs. : Colocado antes do verbo, dá um sentido polido a uma ordem.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Àwọn aláìgbọ́ pé Ọlọ́run wà, s. Aqueles que não acreditam que Deus existe, ateus.








quarta-feira, 29 de janeiro de 2025

Será que Jesus tinha casa na praia?

 Ṣé Jésù ní Ilé tó wà ní etíkun? -  Será que Jesus tinha casa na praia? 


Máàkù 2:1-2 "Àmọ́ lẹ́yìn ọjọ́ díẹ̀, ó tún wá sí Kápánáúmù, ìròyìn sì tàn káàkiri pé ó ti wà nílé" - Marcos 2:1-12 "Mas depois de alguns dias, ele retornou a Cafarnaum, e a notícia de que ele estava em casa se espalhou". 

Mátíù 13:1-2 "Lọ́jọ́ yẹn, Jésù kúrò nínú ilé, ó sì jókòó sétí òkun" - Mateus 13:1-2 "Naquele dia, Jesus saiu de casa e sentou-se à beira do mar". 

Mátíù 4:13-14 "Bákan náà, lẹ́yìn tó kúrò ní Násárẹ́tì, ó wá lọ ń gbé ní Kápánáúmù lẹ́gbẹ̀ẹ́ òkun ní agbègbè Sébúlúnì àti Náfútálì" - Mateus 4:13-14 "E, deixando Nazaré, foi habitar em Cafarnaum, cidade marítima, nos confins de Zebulom e Naftali."


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ǹjẹ́ (forma reduzida de hunjẹ́), ṣé, part. interrog. Será que. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.

Ṣe, v.Causar, fazer.
Ṣẹ, v. Preencher, completar, tornar realidade. Acontecer, ocorrer.

Ṣẹ́, v. Quebrar, dobrar, separar. Tocar moedas ou notas por outras de valor menor, representando a mesma quantia. Conquistar. Cobrir. 
Ṣẹ̀, v. Pecar, ofender. Ter origem. 
Ṣẹ̀, Ṣẹ̀ṣẹ̀, adv. Justamente agora. 
evidentemente.
Jésù Kristi, Jésù Krístì, s. Jesus Cristo. 
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
Ilé tó wà ní etíkun, s. Casa na praia.

terça-feira, 28 de janeiro de 2025

Mitologia egípcia

 Ìtàn ìwáṣẹ̀ ilẹ̀ Íjíbítì (mitologia egípcia)


Abo-ọlọ́run kan tó ń jẹ́ Séṣátì - Uma deusa chamada Seshat



Seshat, Seshet (Sexate, Sexete) era uma deusa originária da região do Delta do Nilo associada à escrita, à astronomia, à arquitectura e à matemática. O seu nome significa "a que escreve". Recebia também os títulos de "Senhora dos Livros" ou "Senhora dos Construtores".

quinta-feira, 23 de janeiro de 2025

Deus 1, Deus 2 e Deus 3 (divina tríade ou trindade)

 Ọlọ́run mẹ́ta (Divina tríade ou trindade).


1. Kí ni  Mẹ́talọ́kan náà jẹ́, níti gidi? - O que exatamente é a Trindade?


 Uma Trindade Divina que contém Deus 1, Deus 2 e Deus 3. A primeira divindade é a Mãe Natureza (Yèyé Ìṣẹ̀dá, àràmàǹdà obìnrin náà) que se autotransformou e continua se autotransformando em todas as coisas. Tudo surgiu da natureza, tudo é feito dela e retornará a ela para ser reciclado e adquirir novas formas e funções. A palavra natureza deriva da palavra kemética Neter (Orixá). Neter (Orixá) é natureza e natureza é Neter (Orixá). O segundo Deus (transcendente, imaginário e afastado da natureza) só podemos conhecê-lo através da fé, especulações filosóficas e alguns argumentos lógicos como o argumento da primeira causa incausada. A terceira divindade é um ídolo, um falso deus associado ao capitalismo, ao imperialismo e à ideologia colonial para subjulgar povos oprimidos e colonizados. 


2. Báwo ni Ọlọ́run mẹ́ta máa ń ṣe nínú ayé? - Como a Divina Tríade age no mundo? 


A  Mãe Natureza (divindade 1) se autotransforma, emana ou se desdobra de dentro para fora para manter o equilíbrio dinâmico dela mesma, do todo ou de um sistema e, neste procedimento, conecta e reconecta partes entre si e com o todo. Por exemplo, a Mãe Natueza pode regenerar ou reconectar um osso quebrado num período de seis a 12 semanas. Nesta cura, a Natureza (Neter ou Orixá) atua de dentro para fora e o médico, com talas e medicamentos, atua de fora para dentro. O segundo Deus (cristão e islâmico), trancendente e diferente da natureza, só de maneira ilusória pode atuar de fora para dentro da natureza e pseudocurar um osso quebrado etc. O terceiro Deus (o falso deus dos colonizadores) também atua de fora para dentro para trazer sofrimentos e dissonâncias cognitivas aos povos colonizados. O deus dos colonizadores é um ídolo que não pode ouvir os clamores de povos pretos, aborígenes e ameríndios. 


3. Báwo la ṣe lè fi hàn pé Ọlọ́run kò sí? - Como podemos provar que Deus não existe? 


Para refutar a primeira divindade ou Mãe Natureza (neteru e orixás) temos que destruí-la, reduzir todo o universo ao nada absoluto. A segunda divindade (o Deus cristão e islâmico) podemos refutá-lo com argumentos lógicos e científicos. A terceira divindade  (o falso deus dos colonizadores) também se refuta com ciência e retorno à espiritualidade ancestral, o animismo.