Ìpẹ̀yàrun tí Ọlọ́run inú Bíbélì pàṣẹ pé kí wọ́n ṣe.
Genocídio que o Deus da bíblia ordenou que fosse feito.
Diutarónómì (Deuteronômio) 20:11-18
11 Se os seus habitantes aceitarem e abrirem suas portas, serão seus escravos e se sujeitarão a trabalhos forçados.
12 Mas, se eles recusarem a paz e entrarem em guerra contra vocês, sitiem a cidade.
13 Quando o Senhor, o seu Deus, entregá-la em suas mãos, matem ao fio da espada todos os homens que nela houver.
14 Mas as mulheres, as crianças, os rebanhos e tudo o que acharem na cidade, será de vocês; vocês poderão ficar com os despojos dos seus inimigos dados pelo Senhor, o seu Deus.
15 É assim que vocês tratarão todas as cidades distantes que não pertencem às nações vizinhas de vocês.
16 Contudo, nas cidades das nações que o Senhor, o seu Deus, dá a vocês por herança, não deixem vivo nenhum ser que respira.
17 Conforme a ordem do Senhor, o seu Deus, destruam totalmente os hititas, os amorreus, os cananeus, os ferezeus, os heveus e os jebuseus.
18 Se não, eles os ensinarão a praticar todas as coisas repugnantes que fazem quando adoram os seus deuses, e vocês pecarão contra o Senhor, o seu Deus.
Wo àlàyé ọ̀rọ̀ (veja o glossário):
Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.
Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.
Ìpẹ̀yàrun, pípa ẹ̀yà run, ìpalápalù ẹ̀yà, ìpalápatán ẹ̀yà, ìpakúpa, ìpakúpa-ẹ̀yà, ìparun ẹ̀yà, pípa ẹ̀yà ìran kan run, ìpanírun, s. Genocídio. Trata-se de genocídio nas três acepções do Dicionário Houaiss -- de acordo com o entendimento que tem o Tribunal Penal Internacional: "1.1) extermínio deliberado, parcial ou total, de uma comunidade, grupo étnico, racial ou religioso"; "1.2) por extensão, destruição de populações ou povos"; "1.3) aniquilamento de grupos humanos, o qual, sem chegar ao assassínio em massa, inclui outras formas de extermínio, como a prevenção de nascimentos, o sequestro sistemático de crianças dentro de um determinado grupo étnico, a submissão a condições insuportáveis de vida etc"
Ìpakúpa, s. Massacre.
Ìpakúpa rẹpẹtẹ náà, s. O holocausto.
Ìparun ẹ̀yà, s. Limpeza étnica.
Pípa ẹ̀yà ìran run, pípa ìran run, pípa odindi ẹ̀yà run, s. Limpeza étnica, genocídio.
Ìṣìkàpa ọ̀pọ̀ rẹpẹtẹ àwọn aráàlú, s. Massacre de civis.
Ìpẹ̀yà ìran èèyàn dúdú run, ìparun ẹ̀yà ìran èèyàn dúdú, ìparun ẹ̀yà ìran ènìyàn dúdú, s. Maafa (holocausto africano, holocausto da escravidão ou holocausto negro).
Ìpakúpa ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn, s. Massacre de muitas pessoas.
Pípa, s. Ato de matar, matança.
Ìtàjẹ̀, ìtàjẹ̀sílẹ̀, s. Matança, derramamento de sangue.
Pípa ẹ̀yà ìran Yanomami run tí ó wáyé ní Bràsíl nígbà ìṣàkóso ààrẹ Bolsonaro, s. Genocídio da etnia Yanomami ocorrido no Brasil durante o governo do presidente Bolsonaro.
Ìpẹ̀yàrun tó wáyé lábẹ́ ìjọba Stalin ní ilẹ̀ Estóníà, s. Genocídio estoniano sob regime estalinista.
Ìpalápatán ẹ̀yà ti Tutsi àti Hutu tí wọ́n ń gbé ní Rùwándà, s. Genocídio de Tutsi e Hutu que vivem em Ruanda.
Pípa ẹ̀yà run, s. Genocídio em massa.
Ìparun ẹ̀yà àwọn ará adúláwọ̀ àti àmẹ́ríńdíà tí wọ́n ń gbé ní Bràsíl, s. Genocídio de negros e ameríndios que vivem no Brasil.
Ìpẹ̀yàrun tí wọ́n máa ń díbọ́n bí ogun tó ja àwọn oògùn olóró, s. Genocídio disfarçado de guerra às drogas.
Ìparun ẹ̀yà àwọn ará Arméníà, s. Genocídio do povo armênio.
Ìparun ẹ̀yà àwọn ará adúláwọ̀, s. Maafa, genocídio do povo negro, holocausto africano.
Ìparun ẹ̀yà tí ó wáyé ní Rùwándà, s. Genocídio em Ruanda.
Ìṣìkàpa ọ̀pọ̀ rẹpẹtẹ àwọn aráàlú láti ọwọ́ àwọn ìjọba tiwọn fúnra wọn, s. Genocídios de seus cidadãos praticados pelos governos.
Ìpẹ̀yàrun tó wáyé ní Kàmbódíà, s. Genocídio no Camboja
Ìparun ẹ̀yà náà ní àwọn àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ násì, s. Genocídio nos campos de concentração nazistas.
Ìpẹ̀yàrun tó wáyé lábẹ́ ìjọba Bẹnjamínì Nétáníhámù ní ilẹ̀ Palẹ́sìnì, s. Genocídio ocorrido sob o governo de Benjamin Netanyahu na Palestina.
Tó, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
Tó, adj. Suficiente, bastante.
Tó, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão. Kí nìdí tó fi jẹ́ pé Nóà tó gbé ayé ní nǹkan bí ẹgbẹ̀rún márùn-ún [5,000] ọdún sẹ́yìn ni Minnamaria, akẹ́kọ̀ọ́ tí kò tíì pé ọmọ ogún ọdún yìí kọ lẹ́tà tiẹ̀ sí? - Por que Minnamaria, uma estudante adolescente, escreveu sua carta a Noé, homem que viveu há uns 5.000 anos? Ọkùnrin àtobìnrin tó gbé ayé ṣáájú Kristi - Homens e mulheres que viveram antes de Cristo
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Tó wà nínú, adj. Que está dentro.
Tó ti lọ, adj. Que já foi.
Tó ti sọnù, adj. Desaparecido, perdido.
Tí, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
Tí, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
Tí, prep. Desde que.
Tí, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
Tí, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
Yáwè, Jahwè, s. Javé (Deus). Àwọn ọ̀mọ̀wé akẹ́kọ̀ọ́jinlẹ̀ kan yàn láti lo “Yáwè” dípò “Jèhófà” - Alguns eruditos preferem traduzi-lo como “Javé”, em vez de “Jeová”.
Jèhófà, s. Jeová (Deus).
Jèhófà Ọlọ́run, s. Jeová Deus.
Yáwè Ọlọ́run, s. Javé Deus.
Jèhófà, Yáwè, Jáà, s. Deus.
Jáà, s. Jah, Yahuah, Yahwah, Iavé, Javé,
Yahweh, Iao, Iae, Iabé, Iaoué, Iaué, Iehouah, Yhwh, Yahweh, Jehovah, Jeová (Deus Altíssimo). Jah é o Deus dos seguidores do movimento rastafári. Religião dos negros da Jamaica e das Antilhas anglófonas. A música reggae é manifestação desse movimento.
Ọlọ́run, s. O dono do céu, o ser supremo.
Elédùmarè, Èlédùmàrè, s. Deus, a divindade suprema.
Olódùmarè, Olódùmare, s. Deus, o onipotente.
Èdùmàrè, s. Deus, o ser supremo do universo. Kí ni Ọlọ́run ń fẹ́? - Qual é a vontade de Deus? Ọlọ́run ùn mi Ọba Òkè, ògo ni fún orúkọ Elédùmarè Ọba Adániwáyé mágbàgbé ẹni. Ǹjẹ́ bàbá modúpẹ́ lọ́ọ̀rẹ, ọpẹ́ ìmọ̀, ọgbọ́n, òye tí Ẹ jogún fún mi, modúpẹ́. Modúpẹ́ àǹfààní tí O fún mi láti gbé yobamoodua kalẹ̀, mo sì dúpẹ́ pé ẹ̀mí wà, bí ẹ̀mí bá sì wà, ìrètí ń bẹ. Ọ̀báńjígì gba ọpẹ́ẹ̀ mi, modúpẹ́ - Meu Deus, o Todo-Poderoso, a glória é o teu nome, Aquele que criou humano para viver na Terra. Pai, obrigado, obrigado para o conhecimento, sabedoria e compreensão que você tem dado para mim, eu agradeço. Obrigado pela oportunidade que me deu para criar yobamoodua, também sou grato pela vida, quando há vida, há esperança. Deus Todo-Poderoso aceitar o meu agradecimento.
Òrìṣà obìnrin, s. Deusa. A kì í fipá mú káwọn míì gba ohun tá a gbà gbọ́ lórí Òrìṣà obìnrin - Nós não devemos forçar ninguém a aceitar nossas crenças sobre Deusa.
Àwọn ọlọ́run àjúbàfún, s. Deuses, deidades, divindades.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Bíbélì mímọ́, bíbélì, s. Bíblia.
Pàṣẹ, v. Dar uma ordem, ordenar.
Pé, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
Pé, adj. Completo, perfeito, exato.
Pé, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente.
Kí, adv. Antes de. Ex.: kí èmi tó dé - Antes de eu chegar.
Kí, conj. Que. É a marca do subjuntivo e usada com verbo que expressa obrigação, desejo, permissão, geralmente com o verbo fé ( querer). Ex.: Mo fé kí o wá - Eu quero que você venha.
Kí, conj. A fim de que, de modo que, com a intenção de.
Kí, part. Usada entre duas palavras para dar sentido "qualquer". Ex.: Enikéni - Qualquer pessoa.
Kí, v. Cumprimentar, saudar, aclamar. Visitar. Dever. Ex.: Mo kí i - Eu o saudei.
Ki, v. Ser grosso, denso, viscoso, compacto.
Kì, v. Comprimir, apertar, pressionar. Proclamar, declinar qualidades. Definir. Pôr fumo no cachimbo. Prender (uma pessoa).
Kì, adv. Não. Faz a negativa dos verbos no tempo futuro e condicional, antes das partículas verbais yíò, ó, ìbá. Fica localizado entre o sujeito eo verbo. Èmi kì ó lọ mọ́ - Eu não irei mais. Kì bá má kú - Ele não teria morrido.Ṣeé, v. Ser possível.
Ṣe, v. Fazer, agir, causar, desempenhar. Ser. Usado ao lado de advérbio para exibir certa aparência incomum. Imú rẹ̀ ṣe gọn-gọn - O nariz dele é pontudo. Substitui o verbo principal da frase, caso ele seja um verbo de ação. Ṣé o ti ṣe tán? - Você já terminou?
Ṣe, adv. pré-v. Definitivamente, certamente. Ṣe ni mo lọ - Certamente que eu fui.
Ṣe, part. v. Compõe a forma negativa do verbo jẹ́ (ser). Ìwọ kì í ṣe ọ̀rẹ́ mi - Você não é meu amigo. Kì í ṣe - Não ser.
Ṣe, pref. Usado com certas palavras para dar ênfase. Má ìyọnu = Má ṣe ìyọnu - Não se aflija.
Ṣe, v. Interrog. Expressa uma forma de questão equivalente a "por quê?". Ó ṣe jẹ́ pé o lọ síbẹ̀? - Por quê é que você foi lá?
Ṣe, v. Usado da seguinte forma: Ẹ ṣe é o (obrigado); Ó mà ṣe é o! (que pena!); Ẹ ṣe é púpọ̀, Ẹ ṣeun púpọ̀ (muito obrigado).
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho? Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.