segunda-feira, 23 de junho de 2025

Eixo do mal

  Àwọn ìjọba aláṣẹ bóofẹ́bóokọ̀ tí wọ́n jọ ní Àjọṣepọ̀ láti ṣe ibi.

Governos autoritários unidos em uma aliança para o mal.

1. Àwọn ìjọba aláṣẹ bóofẹ́bóokọ̀ tí wọ́n jọ ní Àjọṣepọ̀ (Ditatoriais Potências do Eixo do Mal). 

- Orílẹ̀-èdè Ìṣọ̀kan àwọn Ìpínlẹ̀ Amẹ́ríkà (Estados Unidos da América), Sátánì Ńlá (Grande Satã).

- Orílẹ̀-èdè Ísráẹ́lì (Estado de Israel), Sátánì Kékeré (Pequeno Satã), Aràrá Ibi (anão do mal, anãozinho do mal). 

2. Àwọn Alátìlẹ́yìn fún híhùwà ìkà tó burú jáì sọ́mọ aráyé (apoiadores dos mais hediondos crimes contra a humanidade): 

- Ilẹ̀ọba Aṣọ̀kan Brítánì Olókìkí àti Írẹ́lándì Apáàríwá (Reino Unido da Grã-Bretanha e Irlanda do Norte).

- Fránsì (França), Ilẹ̀ Faransé Olómìnira (República Francesa).

- Orílẹ̀-èdè Olómìnira Àpapọ̀ Jẹ́mánì (República Federal da Alemanha).

3. Àwọn ìwà ọ̀daràn sí ẹ̀dá èèyàn (crimes contra a humanidade): 

Ìpakúpa rẹpẹtẹ ẹ̀yà àwọn ará Palẹ́sìnì tó ń wáyé nínú Àgbègbè Gásà (holocausto em curso de palestinos na Faixa de Gaza).

- Ìkọlù tí wọ́n ṣe sí Ìránì (ataque ao Irã).


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Àwọn ìjọba aláṣẹ bóofẹ́bóokọ̀, s. Governos autoritários.

Àwọn ìjọba aláṣẹ bóofẹ́bóokọ̀ tí wọ́n jọ ní Àjọṣepọ̀, s. Ditatoriais potências do Eixo. 

Tó ti lọ, adj. Que já foi.

Tó ti sọnù, adj. Desaparecido, perdido.

, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.

Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Tó wà nínú, adj. Que está dentro.
Jọní, v. Ser sócio, ser parceiro. 
Àjọṣepọ̀, s. Parceria.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.
Fún, prep. Para, em nome de (indica uma intenção pretendida para alguém).
Ṣeé, v. Ser possível.
Ṣe, v. Fazer, agir, causar, desempenhar. Ser. Usado ao lado de advérbio para exibir certa aparência incomum. Imú rẹ̀ ṣe gọn-gọn - O nariz dele é pontudo. Substitui o verbo principal da frase, caso ele seja um verbo de ação. Ṣé o ti ṣe tán? - Você já terminou?
Ṣe, adv. pré-v. Definitivamente, certamente. Ṣe ni mo lọ - Certamente que eu fui.
Ṣe, part. v. Compõe a forma negativa do verbo jẹ́ (ser). Ìwọ kì í ṣe ọ̀rẹ́ mi - Você não é meu amigo. Kì í ṣe - Não ser.
Ṣe, pref. Usado com certas palavras para dar ênfase.  Má ìyọnu = Má ṣe ìyọnu - Não se aflija.
Ṣe, v. Interrog. Expressa uma forma de questão equivalente  a "por quê?". Ó ṣe jẹ́  pé o lọ  síbẹ̀? - Por quê é que você foi lá?
Ṣe, v. Usado da seguinte forma:  Ẹ ṣe é o (obrigado); Ó mà ṣe é o! (que pena!); Ẹ ṣe é púpọ̀, Ẹ ṣeun púpọ̀ (muito obrigado).
Ṣé, ǹjẹ́, part. interrog. Será que?. Inicia uma frase interrogativa quando exigem respostas sim (bẹ́ẹ̀ni, ẹ́n) ou não (bẹ́ẹ̀kọ́, rárá, ẹ́n-ẹ́n). Ṣé o mọ ọ̀nà? - Você conhece o caminho?  Rárá, èmi kò mọ̀ - Não, eu não conheço.
Ibi, s. Mal, infortúnio. Lugar, local. 
Tó wà nínú, adj. Que está dentro.

Ṣẹlẹ̀, v. Acontecer.

Wáyé, v. Acontecer, ocorrer.

Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

sexta-feira, 20 de junho de 2025

Condomínio Vale do Sol

 

Agbègbè ọlọ́pọ̀ ilé Àfonífojì Oòrùn.

Condomínio Vale do Sol.


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Àdúgbò tó ní géètì tí a ń pè ní Àfonífojì Oòrùn, s. Condomínio fechado chamado Vale do Sol.

Agbègbè ọlọ́pọ̀ ilé kan tí a ń pè ní Àfonífojì Oòrùn, s. Um Condomínio chamado Vale do Sol.

Agbègbè kan táwọn tó ti fẹ̀yìn tì lẹ́nu iṣẹ́ ń gbé, s. Um condomínio fechado de aposentados, uma área onde moram aposentados

 Àwọn agbègbè ibùgbé tí ó ní ààbò híhá gádígádí, s. Áreas bem reservadas, áreas residenciais com alta segurança.

Agbègbè ọlọ́pọ̀ ilé, s. Condomínio, área residencial com várias unidades.

Àdúgbò tó ní géètì, s. Condomínio fechado.

Àfonífojì ọlọ́ràá kan tí àwọn òkè ẹlẹ́wà yí ká—àwọn kan kún fún òkúta, ewéko títutù yọ̀yọ̀ sì bo àwọn mìíràn, s. Vale de vegetação luxuriante, cercado por belas montanhas — algumas rochosas e outras cheias de vegetação.

Àfonífojì Hínómù, s. Vale de Hinom.

Àfonífojì olójú ọ̀gbàrá ti Kẹ́rítì, s. Vale da torrente de Querite.

Àfonífojì ọlọ́ràá, s.Vale fértil.

Ìsapá máa ń mérè wá, s. Vale a pena o esforço.

Níhà ìlà oòrùn Kòtò Àfonífojì Ńlá náà ní Áfíríkà, s. A leste do Grande Vale do Rift na África.

Kòtò Àfonífojì Ńlá, s. Vale da Grande Fenda.

Àfonífojì Kídírónì, s. Vale do Cédron.

Àfonífojì ibú òjìji, s. Vale da sombra tenebrosa, vale da sombra profunda.

Ọgọ́rùn-ún mẹ́rin (400) ṣékélì fàdákà, s. 400 siclos de prata. Ọgọ́rùn-ún mẹ́rin (400) ṣékélì fàdákà ni ilẹ̀ yìí jẹ́ - Esta terra vale 400 siclos de prata.

Àfonífojì Réfáímù, s. Vale de Refaim.

Àfonífojì Àwọn Ọmọ Hínómù, s. Vale dos filhos de Hinom.

Ẹnubodè àfonífojì, s. Portão do vale.

Àfonífojì Áánónì, s. Vale do Arnom.

Àfonífojì Iyọ̀, s. Vale do Sal.

Àfonífojì Éṣíkólì, s. Vale de Escol.

Àfonifojì Élà, s. Vale de Elá.

Ìṣòtítọ́ lérè, s. Vale a pena ser honesto.

Àfonífojì ìpinnu, s. Vale da decisão.

Níhà ìlà oòrùn Àfonífojì Tígírísì, s.  A leste do vale do rio Tigre, lado oriental do Vale do Tigre.

Àfonífojì Àwọn Ọba, s. Vale dos Reis.

Àfonífojì Séréédì, s. Vale de Zerede.

Àfonífojì Ákórì, s. Vale de Acor.

Àfonífojì Ìran, s. Vale da Visão.

Àfonífojì Jọ́dánì, s. Vale do Jordão.

Àárín òkè méjì, s. Entre duas monhanhas.

Igi ọsàn wẹ́wẹ́ àti igi òroǹbó, s. Limeira-da-pérsia e a laranjeira.

Ẹranko armadillo, s. Tatu. 

Àfonífojì, s. Vale.

Oòrùn, s. Sol.




terça-feira, 17 de junho de 2025

Parditude

 Ànímọ́ tàbí ipò ẹlẹ́yàpúpọ̀.

Característica ou condição de pardo. 

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ànímọ́, s. Característica.

Ìdámọ̀, s. Identidade.

Ṣùgbọ́n, àmọ́, prep. Mas, porém. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).

Àyàfi, prep. Exceto. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Àyàfi, àfi, àfibí, conj. Somente, exceto. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Àmọ́, conj. Mas, porém, contudo. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Àmọ̀bí, conj. Exceto, a não ser que. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Àbí, tàbí, conj. Ou. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Bóyá, adv. Talvez, porventura, ou...ou. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Yálà ... tàbí, yálà...àbí, conj. Ou...ou, seja...seja. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, conj. Muito mais, quanto mais, quanto menos. As palavras que revelam alternância em yorubá são as seguintes disjunções: àyàfi, àfi (exceto, somente, a menos que, a não ser que), àmọ́, ṣùgbọ́n (mas, porém), àbí, tàbí (ou), bóyá/yálà ... tàbí/àbí (querer ... ou/seja...seja/ou...ou), aḿbọ̀sì, ańbọ̀tórí, ańbèlèǹté (muito menos, muito mais, quanto menos).
Ipò, s. Cargo, posto, posição, lugar, situação.
Àwùjọ ọlọ́pọ̀ ẹ̀yà, s. Sociedade multirracial.
Ẹgbẹ́ àwọn ará tó kún fún onírúurú ẹ̀yà, s. Fraternidade multirracial.
Ẹlẹ́yàpúpọ̀, s. Pardo, multirracial, mestiço. Ìsopọ̀ṣọ̀kan tó mú ìbáradọ́gba ti ẹ̀yà wá, s. União que traz igualdade racial.
Ànímọ́ tàbí ipò aláwọ̀ dúdú, s. Característica ou condição de negro, negritude. 
Ànímọ́ tàbí ipò aláwọ̀ funfun, s. Característica ou condição de branco, branquitude.

sexta-feira, 6 de junho de 2025

Ramos da quìmica

 Àwọn ẹ̀ka kẹ́místrì (ramos da química): 

1. Kẹ́místrì onífísíksì - A físico-química: kìnẹ́tíkì kẹ́míkà (cinética química), físíksì kẹ́míkà (a física química), ẹlẹktrokẹ́místrì (eletroquímica), fẹmtokẹ́místrì (femtoquímica),  jẹokẹ́místrì (geoquímica), fọtokẹ́místrì (fotoquímica), kẹ́místrì kúántù (química quântica), kẹ́místrì ohun-adiramú (química do estado sólido), spẹ́ktróskópì (espectroscopia, espetroscopia), kẹ́místrì òdeojú (química de superfícies), tẹrmokẹ́místrì (termoquímica).

2. Kẹ́místrì ọ́rgáníkì - Química orgânica:  baokẹ́místrì (bioquímica ),  Kẹ́místrì baofísískì (biofísica química), ìpògùn akórajọtalàyè (química bio-orgânica), ọ̀rọ̀alàyè apòpọ̀ògùn (biologia química), ìpògùn oníṣògùn (química medicinal), ìpògùn aláìkórajọ (química orgânica), ìpògùn akórajọtẹ̀ṣọ́ (química organometálica), ìṣògùn (farmácia), ìpògùn akórajọ oníṣeẹ̀dá (físico-química orgânica), Kẹ́místrì pólímẹ̀r (química dos polímeros).

3. Kẹ́místrì àìníọ́rgánì - Química inorgânica: Kẹ́místrí ìsúpọ̀ (química de cluster), kẹ́místrì àìníọ́rgánì (química inorgânica), sáyẹ́nsì èròjà (ciência dos materiais), kẹ́místrì onínúkléù (química nuclear).



terça-feira, 3 de junho de 2025

Celebração do Dia Nacional do Vodum

Àjọ̀dún Ọjọ́ Torílẹ̀-èdè Vodun.

Festival do Dia Nacional do Vodum.

Orílẹ̀-èdè Olómìnira ilẹ̀ Bẹ̀nẹ̀ (República do Benim)

No Benim, A religião indígena é praticada por cerca de 60% da população. Desde 1992 o vodum tem sido reconhecido como uma das religiões oficiais do país e é comemorado em 10 de janeiro, como um feriado nacional, o Dia Nacional do vodum.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://pordentrodaafrica.com/cultura/conheca-os-detalhes-do-festival-de-vodum-no-benim#google_vignette

https://almapreta.com.br/sessao/africa-diaspora/festival-vodum-do-benim-atrai-descendentes-da-diaspora/

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ayẹyẹ, s. Celebração.
Àjọ̀dún, s. Festival.

Ọjọ́, ijọ́, s. Dia.

Ọjọ́ torílẹ̀-èdè, s. Dia nacional.

Ayẹyẹ Ìrékọjá ọdọọdún,  s.Celebração anual da Páscoa.

Ọjọ́ ayẹyẹ ìkẹ́kọ̀ọ́yege, s. Dia da formatura. 

Ọjọ́ tá a ṣe ayẹyẹ ìkẹ́kọ̀ọ́yege, s. O dia em que comemoramos nossa formatura.

Ọjọ́ ayẹyẹ ìyàsímímọ́ odi Jerúsálẹ́mù, s. Dia da inauguração da muralha de Jerusalém.

Ayẹyẹ ọjọ́ ìbí àwọn kèfèrí, s. Celebrações natalícias de pagãos.

Ayẹyẹ ọjọ́ ìbí kan, s. Uma comemoração de aniversário.

Ayẹyẹ Ọjọ́ Ètùtù ọdọọdún, s. Celebração anual do Dia da Expiação

Àyájọ́, s. Dia de um aniversário.

Àyájọ́ Ọjọ́ Mọ̀ọ́kọ-Mọ̀ọ́kà Lágbàáyé, s. Dia Internacional da Alfabetização.

Àyájọ́ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́ Lágbàáyé, s. Dia Internacional dos Trabalhadores.

Ayẹyẹ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́ ọlọ́dọọdún, s. Comemoração anual do Dia do Trabalho.

Ọjọ́ Àwọn Ọ̀dọ́ Lágbàáyé, s. Dia Mundial dos Jovens.

Àríyá tí wọ́n fi ń júbà àwọn òrìṣà, s. Festival em homenagem aos espíritos.

Àkókò isimi lẹ́hìn iṣẹ́, ìsimi ọlọ́jọ́ pípẹ̀, s. Férias. 

Ìgbà ìsinmi, s. Férias. 

Ọlidé, ọludé (do inglês holiday), s. Férias, feriado. 

Ìsimi, ìsinmi, s. Pausa, descanso.

Ọlidé àwọn ọmọ iléèwé, s. Férias escolares. 

Àwọn ọlidé lẹ́ẹ̀mẹ́ta lọ́dún, s. Férias três vezes por ano.

Àwọn ọlidé tí wọ́n pilẹ̀ṣẹ̀ lọ́dọ̀ àwọn abọ̀rìṣà, s.  Feriados de origem pagã.

Àwọn ọlidé ìsìn, s. Feriados religiosos.

Ayẹyẹ ọjọ́ òmìnira, s. Dia da independência

Ọjọ́ Ọdún Tuntun, s. Dia do Ano Novo.

Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão. 
Orílẹ̀-èdè Olómìnira, s. Republica.
Ìpínlẹ̀, orílẹ̀-èdè, s. Estado.
Ìpínlẹ̀, s. Fronteira, demarcação, limite entre duas cidades, Estado ( SP, RJ).
Orílẹ̀, s. Nome que denota um grupo de origem ou clã.
Orílẹ̀-èdè, s. Estado, nação.

Ìlú, s. Cidade, terra, , região, país.
Ìlù, s. Tambor, um tipo de toque de atabaque.
Ìlù, s. Atabaque, tambor.
Ìlu, s. Verruma, perfurante.
Ìlú etí, s. Tímpano.
Èdè, s. Idioma, língua, dialeto.

Tó ti lọ, adj. Que já foi.

Tó ti sọnù, adj. Desaparecido, perdido.

, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.

Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Tó wà nínú, adj. Que está dentro.

Èdè Fọ̀n, s. Língua fon. Ọ̀rọ̀ náà voodoo wá látinú vodun - O termo vodu origina-se da palavra vodun

segunda-feira, 2 de junho de 2025

Revoluções tecnológicas

Àwọn àyípadà tó wáyé nínú ìmọ̀ ẹ̀rọ.

Revoluções tecnológicas.

1.  Ìlò ẹ̀rọ gbọ̀rẹ̀gẹ̀jigẹ̀ (mecanização).

2. Ìlò iná mànàmáná (eletrificação).

3. Ìmọ̀ kọ̀ǹpútà (computação).

4. Òye àtọwọ́dá (inteligência artificial).

Ọ̀pọ̀ ìtẹ̀síwájú nínú ìmọ̀ ẹ̀rọ (muitos avanços na tecnologia): 

Irinṣé (ferramenta).

Ẹ̀rọ, maṣíìnì (máquina).

Ẹ̀rọ adáṣiṣẹ́, kọ̀ǹpútà àti ẹ̀rọ rọ́bọ́ọ̀tì (autômato, computador e robô).

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.sescsp.org.br/editorial/descolonizando-o-pensamento-ciencia-e-tecnologia-africana-e-afrodescendente/

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_African-American_inventors_and_scientists

https://observatorio3setor.org.br/ignorados-pela-historia-conheca-inventores-negros-que-ajudaram-o-mundo/

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ìlò ẹ̀rọ gbọ̀rẹ̀gẹ̀jigẹ̀ nínú àwọn oko orílẹ̀-èdè náà, s. Mecanização nos campos.

Igi ólífì tó gbọ̀rẹ̀gẹ̀jigẹ̀, s. Oliveira frondosa. 

Ìmọ̀ iṣẹ́ ẹ̀rọ tó túbọ̀ ń tẹ̀ síwájú, s. Tecnologia avançada.

Àyípadà, s. Mudança, troca. 

Tó ti lọ, adj. Que já foi.

Tó ti sọnù, adj. Desaparecido, perdido.

, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.

Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Tó wà nínú, adj. Que está dentro.

Ṣẹlẹ̀, v. Acontecer.

Wáyé, v. Acontecer, ocorrer.

Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Ìgúnrégé-ìwọ̀n, s. Calibração.
Ìmọ̀ ẹ̀rọ, ìmọ̀nàmúṣe, tẹknọ́lọ́jì, s. Tecnologia.