terça-feira, 23 de outubro de 2018

Formiga

Èèrà náà, pẹ̀lú ìbìnú ti áyán, ó dìbò ní oògùn apakòkòrò àti gbogbo wọn kú, pẹ̀lú ìrẹ̀, tí ó kọ̀ láti dìbò.
A formiga, com raiva da barata, votou no inseticida e todos morreram, inclusive o grilo, que se absteve do voto.

A imagem pode conter: 4 pessoas, texto


Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário).


Èèrùn, s. Formiga.
Èèrà, eèrà, s. Formiga preta pequena.
Ìtà, s. Formiga amarela.
Ikán, s. Cupim, formiga branca.
Etutu, s. Espécie de formiga minúscula.
Ìká-ndù, s. Formiga grande preta
Kúlús, s. Toupeira, formiga-leão.

Kàríká, ìkándu, s. Formiga preta.
Ìjàl, s. Formiga preta carregadeira.

Ọ̀gán, s. Um tipo de formiga grande.
Abónlejpọ́n, s. Formiga-vermelha.
Agìnyàn, èèrù, s. Formigueiro.
Kòkòrò, s. Verme, larva, espinha, erupção cutânea. Inseto.
Kòkòrò àrùn, s. Micróbio.

Agbọ́n, s. Vespa.
Kòkòrò oyin, oyin, akọ oyin, 
ìgàn, s. Abelha.
Mẹgbe, s. Inseto africano parecido com besouro.
Ìdin, s. Verme, larva.
Irù, s. Mutuca, moscão, moscardo. Mosca-da-madeira ( Rhaphiorhynchus pictus ). Gênero de moscas, da família dos tabanídeos, cuja fêmea pica o homem e o gado, sugando-lhes o sangue.
Gbọ̀n-ìngbọ̀n-ìn, s. Mosca tsé-tsé.
Aáyán, áyán, s. Barata.
Ìrẹ̀, s. Grilo.
Lẹ́yìn náà, prep. e adv. Depois, mais tarde. Ọjọ́ márùn-ún lẹ́yìn náà - Cinco dias depois.
Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.

Ìrẹ́, s. Seringueira, látex. 
Ìr, s. Desgaste, fadiga.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Ìbìnú, s. Raiva, cólera, irritação.
Dìbò, v. Votar.
Ìgbìmọ̀ onídìbòyàn, s. Colégio eleitoral.
Ìdìbò, s. Eleição, escolha, processo eleitoral.
Ìdìbò, ìbò, s. Votação.
Yàn, ṣà, ṣàyàn, dìbò fún, v. Eleger.
Ìbò, yíyàn, ìlóhùn sí, s. Voto.
Ilé aṣòfin, s. Parlamento.
Alákòóso Àgbà, s. Primeiro-ministro. Àkójọ àwọn Alákòóso Àgbà ilẹ̀ Tànsáníà - Lista de primeiros-ministros da Tanzânia.
Aráayé, aráiyé, s. Povo da terra, humanidade.

Ará, s. Parente, habitante de um lugar, um conhecido, irmandade. Orílẹ̀-èdè Olómìnira àwọn Ará ilẹ̀ Ṣáínà - República Popular da China.
Ti ènìà, adj. Humano.
Ẹ̀dà èèyàn, s.  Homem, ser humano. O indivíduo que pertence à espécie humana.
Èèyàn, s. Povo, gente, pessoas.
Ajọ̀bọ, irúọmọnìyàn, àwọn irúọmọnìyàn, s.  Hominoidea. A superfamília de mamíferos, incluindo macacos antropóides e os seres humanos.
Ọmọnìyàn, ọmọ ènìyàn, s.  Homo sapiens. 
Ènìà, ènìyàn, s. Pessoa. É também usado de forma impessoal para significar povo, seres humanos, alguém. 
Aráàlú, s. Povo do lugar, da cidade, da região.
Ará, ènìyàn, s. Povo. 
Iye ènìyàn inú ìlú, s. População. 
Ọ̀pọ̀ ènìà aláìníláárí, àwọn "ọmọ ìta", s. Plebe, populacho, povo, ralé, populaça.

Èròjà tó ń lé kòkòrò sá, s. Repelente.
Oògùn ẹ̀fọn lára, oògùn apakòkòrò, s. , s. Inseticida.
Oògùn apakòkòrò tó ń jẹ́ DDT, s. O pesticida DDT, o inseticida DDT.
, v. Morrer.
Kóríra, v. Odiar, detestar.
Fà sẹ́hìn, ta kété, gbààwẹ̀, dá ara dúró, mú ara ró, kó ara ẹni ní ìjánu, v. Abster-se.
Kọ̀, ṣá tì, ṣe lòdì sí, v. Recusar.
Kọ̀, v. Recusar, rejeitar.
Ṣátì, v. Rejeitar, pôr de lado.
Takété, v. Manter-se afastado de, evitar.
Gbààwẹ̀, v. Jejuar.
Fàsẹ́hìn, v. Retardar, omitir-se, ser vagaroso.
Láti, prep. Para. Usada antes de verbo no infinitivo. 
Láti dé, prep. Indica de um lugar para o outro. Láti Ẹ̀kọ́ dé Ìbàdàn - De Ekó para Ibadam.
Láti di, prep. Indica de um período para outo. 
Láti, prep. De, desde. É usada depois de um verbo com sílaba dupla e se for seguida de outro verbo. Para verbo de uma sílaba, é opcional.  Èmi kò fẹ́ràn láti jẹ níkàn - Eu não gosto de comer sozinho. Alguma vezes é colocada antes do verbo para expressar propósito. Ó dé lát'àná - Ela chegou desde ontem. Em outros casos, é usada para indicar direção. Ó dé láti ọjà- Ela chegou do mercado.

Kúrò, v. Aastar-se, mover-se para, distanciar-se.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele. 

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

Gbogbo, olúkúlùkù, olúkúlùkù ènìyàn, adj. Todo, toda, todos, todas.
Àkójọ́pọ̀, s. Coleção de alguma coisa, ajuntamento.  
Ohun gbogbo, s. Todo, todas as coisas. Reunião do que completa alguma coisa.
Gbogbo, ohun gbogbo, gbogbo rẹ̀, gbogbo ẹ̀, pron. indef. Tudo. A maior quantidade possível de coisas, seres ou pessoas: ele perdeu tudo o que tinha; o dinheiro para ele era tudo.

Ọ̀pọ̀, s. Plenitude, grande quantidade, multidão.
Ọ̀pọ̀lọ́pọ̀, adj. Numeroso, abundante.
Onírúurú, adj. Vários, diferentes.
Púpọ̀, adj. Muito.

Púpọ̀-púpọ̀, adv. Abundantemente.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

, v. + pron. Ser ele.
, v. Tranquilizar-se.
L', ní, v. Ter, obter, possuir.

Àwọn gbólóhùn (frases)

Gbogbo wọn ló ṣòfò ẹ̀mí - Todos morreram.
Àrùn gágá ló sì pa gbogbo wọn - Todos morreram por causa da gripe.
A óò jí gbogbo àwọn tó kú láìmọ̀kan dìde - Todos os que morreram em ignorância serão ressuscitados.
Síbẹ̀, gbogbo wọn ló kú, tí wọ́n sì ń dúró de àjíǹde sí ìyè lórí ilẹ̀ ayé nínú ayé tuntun Ọlọ́run - Apesar disso, todos morreram, aguardando serem ressuscitados para viver na Terra no novo mundo de Deus.








Nenhum comentário:

Postar um comentário