sexta-feira, 28 de fevereiro de 2025

Receita Federal

Ẹ̀ka Tó Ń Rí sí Gbígba Owó Orí Nílẹ̀ Bràsíl. 

Receita Federal do Brasil.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.gov.br/receitafederal/pt-br

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ẹ̀ka, s. Galho, ramo, parte, seção.

, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.

, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Ver. Encontrar, descobrir, perceber. Tornar-se, obter, conseguir, adquirir. Ser, parecer, quando usado no sentido de revelar aparência ou aspecto e, na maioria das vezes, usado com advérbio. Ó rí tẹ́ẹ́rẹ́ - Ele é esbelto. Kò rí bẹ́ẹ̀ - Ela não é assim. Ó rí sí mi bí ẹni pé ó dára - Ele parece ser para mim uma boa pessoa.

Fòpin sí, v. Terminar, acabar.

, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.
, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - Sem dinheiro não há obrigação.
Rí gbà, rígbà, v. Receber, obter.
Gbà, v. Receber, tomar, pegar. Remover, resgatar, privar. Aceitar, acolher, admitir, concordar. Envolver, amarrar, tapar. Fugir. Ajudar, socorrer, acudir. Ser dirigido junto, ser conduzido. Conseguir.
Gbà á, v. Recebê-lo.
Gbígbà, adj. Aceitável, admissível, tolerável.
Gbígbá, adj. Varrido, esvoaçado, sacudido.
Owó, s. Dinheiro, moeda.
Owó ẹ̀rọ̀, s. Tipo de búzio pequeno.
Owó ẹyọ, s. Cauri (tipo de búzio um pouco maior).  
Àpò owó ẹyọ, s. Saco de cauris.

Orí, s. Cabeça.

Ilẹ̀, s. Terra, solo, chão.

Ilẹ̀ Bràsíl, Bràsíl, Bìràsílì, Bùràsíìlì, Brasíì, s. Brasil, Pindorama. Orílẹ̀-èdè Bràsíl ni erin kan tí wọ́n so mọ́ igi àgbàdo - O Brasil é um elefante amarrado a um pé de milho. 

Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl, s. República Federativa do Brasil. 



terça-feira, 25 de fevereiro de 2025

Ọ̀rọ̀ tó gùn jùlọ nínú èdè Potogí tí a kọ sínú ìwé atúmọ̀ èdè (a palavra mais longa da língua portuguesa registrada em um dicionário)


Àrùn ẹ̀dọ̀fóró kan tí fífa eérú látinú òkè ayọnáyèéfín símú ń fà.

Pneumoultramicroscopicossilicovulcanoconiótico (uma doença pulmonar causada pela inalação de cinzas vulcânicas).


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Àrùn ẹ̀dọ̀fóró, s. Doença pulmonar.

Àwọn àrùn ẹ̀dọ̀fóró tí mímú tábà ń fà, s. Doenças pulmonares que costumam ser vinculadas ao tabagismo.

Eérú tí ń tú jáde nínú òkè ayọnáyèéfín, s. Cinzas saindo de um vulcão.

Eérú látinú òkè ayọnáyèéfín, s. Cinzas de um vulcão.

Eérú gbígbóná, s. Cinzas quentes.

Òkè ayọnáyèéfín, s. Vulcão.

 Ilẹ̀ erùpẹ̀ ọlọ́ràá láti inú òkè ayọnáyèéfín, s. Solo fértil de um vulcão.

Àìsàn tó jẹ mọ́ mímí ń ṣe, èyí tí afẹ́fẹ́ olóró àti àwọn èròjà àpáta kíkúnná tó tinú òkè ayọnáyèéfín jáde fà, s. Doença respiratória causada pelo ar tóxico e cinzas vulcânicas.

Fa èéfín sìgá wọn símú, v. Inalar a fumaça do cigarro.

Fífa èéfín sínú ẹ̀dọ̀fóró, s. Inalação de fumaça.

Ṣàlàyé ìdí tí fífa ẹ̀jẹ̀ tí a fi tọrẹ síni lára kò fi bójú mu, v. Explicar por que as transfusões de sangue doado não são apropriadas.


Sete cachoeiras

 Ìtàkìtì omi méje (sete cachoeiras)


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).


Ìtàkìtì, s. Cambalhota, salto-mortal.

Ìtàkìtì omi, s. Cachoeira.

Omi tó ń ya wálẹ̀ látorí òkè, s. Cachoeira, água fluindo de uma montanha

Omi tó ń ṣàn wálẹ̀ láti orí àpáta, omi tó ń tú yaa látinú àpáta, s. Cachoeira, água fluindo de uma rocha

Ibi tí omi ti máa ń dà yàà látorí àpáta, s. Cachoeira, lugar onde a água flui de uma rocha

Méje, num. Sete.


Exu Tranca-Rua

 

Èṣù Olùdènà ìgboro (Exu Tranca-Rua)


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Èṣù tó máa ń dí ọ̀nà, s. O Exu que bloqueia o caminho

Èṣù tó máa ń dí ojú pópó, Èṣù tó máa ń dí òpópónà, s. Exu que bloqueia a estrada.

Èṣù tó máa ń dí ọ̀nà ìgboro, s. Exu que bloqueia a via pública

Èṣù tí máa ń dá wa dúró lójú ọ̀nà, s. O Exu que nos detém no caminho.

Èṣù tí máa ń dúró sójú ọ̀nà, s. Exu que está no caminho.

Olùdènà, adènà, s. Guardião de portão, guardião que bloqueia o caminho.

Ìsénà, s. Bloqueio, obstáculo. 

Ìrin ìdábùú, ọ̀pá ìdábùú, s. Tranca, aquilo que impede ou atrapalha, atravanco, barreira, bloqueio.

Àwọn ìkọ́, s. Ganchos.

Tó máa ń sọ ọ̀pá ìdábùú àwọn ẹnubodè rẹ di alágbára, adj. Que reforça as trancas dos seus portões.
Àwọn asọ̀ tí ó dà bí ọ̀pá ìdábùú ilé gogoro ibùgbé, s. Contendas que são como a tranca duma torre de habitação.
Dènà, v. Armar uma cilada, emboscar, atocaiar.
, v. Represar, bloquear. Fechar, trancar. Errar o alvo, errar o caminho
Sénà, v. Fechar, bloquear uma estrada.
Sèdíwọ, v. Bloquear.
Padé, v. Fechar. Usado para porta ou caixa que tenha uma parte fixa ou que tenha fecho.
, v. Fechar, trancar. Empurrar. Apoiar, firmar. Ser adjacente, ser próximo.
, v. Obstruir, bloquear, fechar, tapar buracos.
Tó ti dí ọ̀nà, adj. Que bloqueou o caminho.
Tó ti pa ojú yín dé, adj. Que fechou seus olhos.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Ibi ìkẹyìn táwọn ẹ̀ṣọ́ ojú ọ̀nà wà láàárín ibi táwọn ọmọ ogun àwọn ọlọ̀tẹ̀ ń ṣàkóso àti ibi tí ìjọba ń ṣàkóso, s. Último bloqueio entre os territórios ocupados pelos rebeldes e os controlados pelo governo
Òpópónà tí ó ti dí, s. Rua bloqueada, estrada bloqueada.
Ilẹ̀kùn náà tó ti wà ní títì pa, s. A porta que já está trancada.
Ìta, ọ̀nà ìgboro ìlú, òpópó, òpópónà, ojúde, s. Rua.

domingo, 16 de fevereiro de 2025

Racista

Elérò ẹ̀yà-tèmi-lọ̀gá náà jẹ́ ọmọ jòjòló ńlá kan tí kò tíì já lẹ́nu ọmú.

O racista é um bebezão que ainda não foi desmamado.

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Elérò ẹ̀yà-tèmi-lọ̀gá kan, s. Um racista.
Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.
Jẹ, v. Comer, consumir alimento. Ser devedor. Ganhar na loteria, ganhar dinheiro, vencer. Ascender a um título, a um cargo.. Experimentar algo agradável ou desagradável.
Jẹ́, v. Ser. Concordar, permitir, admitir, arriscar-se a um empreendimento. Ser feito de, envolver. Responder, replicar. Chamar-se. ser chamado.
Jẹ̀, v. Jogar algo ao redor. Pastar.

mọ jòjòló ńlá kan tí kò tíì fi já a lẹ́nu ọmú, ọmọ ọwọ́ ńlá kan tí kò tíì já lẹ́nu ọmú, s. Um bebezão que ainda não foi desmamado.

mọ jòjòló, ọmọ ọwọ́, s. Bebê.
Ọ̀mọ̀, s.Uma árvore cuja madeira é utilizada para fazer o tambor bẹ̀mbẹ́. Cordia millenii (Boraginaceae).
Ọmọ, s. Filho, criança, descendência.
Ọmọbìnrin, s. Filha.
Ọmọkùnrin, s. Filho. 
Ọmọ àgbàbọ́, s. Filho adotivo.
Ọmọ àgbo, ọmọ ọwọ́, ọmọ ọmú, s. Bebê, criança.
Ọmọ aládé, s. Príncipe, princesa.
Ọmọ aláìloobiọmọ òkú, s. Órfão.
Ọmọ àlè, s. Bastardo, o filho da outra.
Ọmọbíbí, s. Nascimento de uma criança.
Ọmọdé, s. Criança.
Ọmọ̀dọ̀, s. Criada, serviçal.
Ọmọdọ́mọ, s. De criança em criança, de tempos em tempos.
Ọmọ ènìà, s. Ser humano, cavalheiro.
Ọmọ ẹ̀hìn, s. Discípulo, seguidor, aprendiz.
Ọmọge, s. Mulher jovem, criada.
Ọmọge ìbílẹ̀, ọmọ ìlú, s. Nativo da terra.
Ọmọ iléwé, akẹ́kọ̀ọ́, akẹ́kọ́, ọmọ ilé-ẹ̀kọ́, ọmọ-sùkúrù, s. Aluno, estudante.
Ọmọ ìlú, s. Nativo da mesma cidade, nativo da mesma região.
Ọmọ jẹ́jẹ́, s. Criança fina, gentil.
Ọmọkọ́mọ, s. Qualquer criança, uma criança má.
Ọmọ làlà, s. O primeiro neto.
Ọmọlé, s. Grupo familiar.
Ọmọlẹ́hìn, s. Seguidor.
Ọmọlójú, s. Neto, menina dos olhos.
Ọmọlúwàbí, s. Pessoa de caráter, cavalheiro e educado.
Ọmọ ọba, s. Filho do rei, príncipe, princesa.
Ọmọnìkéjì, s. Companheiro, vizinho.
Ọmọ ọmọ, s. Neto.
Ọmọ-ọmú, s. Criança em fase de amamentação.
Ọmọpẹ́, s. Denominação de uma criança que passa dos nove meses de gestação.
Ọmọṣẹ́, s. Aprendiz de trabalho.
Ọmọ tuntun, s. Recém-nascido, bebê.
Ọmọ wáhàrí, s. Filho de uma escrava tomada como esposa.
Ọ̀mọ̀wé, s. Pessoa educada, sábia.
Ọ̀mọwẹ̀, s. Nadador.
Tí kò tíì fi já a lẹ́nu ọmú, tí kò tíì já lẹ́nu ọmú, adj. Que ainda não foi desmamado.
Ń, adj. Grande.
Kàn án mọ́gi!, v. imper. Crucifica-o!, Para a estaca com ele!  Bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Começou a acusá-lo.
Ìkan, ọ̀kan, num.  Um.
Kan, v. Tornar azedo.
Kan, adj. Amargo, ácido, azedo. Longe, ao largo.
Kan, num. e art. Um, uma. 
Kàn, adv. pré. v. Somente, simplesmente.
Kàn, v. Atingir, tocar, alcançar. Pregar com um martelo. Bater na porta, bater com a cabeça como um carneiro. Girar, retornar, fazer um rodízio. Referir-se a, aludir, recorrer. Devolver, interessar alguém.
Kán, v. Pingar, gotejar ( a chuva ou qualquer líquido). Quebrar, partir, estalar algo sólido.
Mọ́gi, s. Estaca. 
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. De ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.

Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.
Tíì, adv. pré-v. Ainda.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.
Kò, ò, adv. Não. Faz a negativa dos verbos regulares. Rírí ìbùkún Ọlọ́run gbà kò ṣàìsinmi lórí àwọn ipò kan - A bênção de Deus não é incondicional. Ọkùnrin kan tí kò lè rìn - Um homem que não conseguia caminhar.

Kọ́, v. Não ser. Negativa do verbo ni (ser). Yánsàn kọ́ ìyá mi - Yansan não é minha mãe.  Estudar, ensinar, aprender, educar.  Construir.  Pendurar, estar suspenso, fisgar, engachar. Tossir.
Kọ́, v. Ensinar.  Bí a ṣe lè kọ́ àwọn ọmọdé nípa Ọlọ́run - Como ensinar as crianças sobre Deus.
Fi, part. Usada como verbo simples, como parte de um verbo composto e para ênfase na composição de frases. Díẹ̀díẹ̀ ni ọjà fi nkún - Pouco a pouco o mercado encheu.
Fi, v. 1. Pôr, colocar. É muito usado na composição de frases. 2. Usar, tomar, pegar para fazer. 3. Dar, oferecer. 4. Deixar de lado, desistir, abandonar. 5. Secar alguma coisa expondo-a ao calor.
Fi, prep. Com, para. Antecede os substantivos que indicam o uso de instrumentos, meios e ingredientes materiais. Ó fi òkúta fọ́ dígí - Ele quebrou o espelho com uma pedra.
, v. Balançar, oscilar, ser instável, rodopiar. Ó fì apá mi - Ele balançou meu braço.
, v. Levar para fazer.
, prep. Através de, por.
, v. Partir, quebrar, estalar. Palpitar como o coração, estalar. Colher. Atacar. Descobrir o caminho.
, v. Lutar, brigar, bater. Contestar, discutir. Lançar. Falhar.
, adv. Quase.
Já a lẹ́nu ọmú, v. Desmamá-lo do peito.
já lẹ́nu ọmú, v. Desmamar.


terça-feira, 11 de fevereiro de 2025

Donald Trump

Ọ̀pọ̀ èèyàn ń jó sí ohùn àwo CD orin inú ọ̀run àpáàdì Ààrẹ Donald Trump.

Muitas pessoas dançam ao som do CD de músicas do inferno de Donald Trump.

Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ọ̀pọ̀ èèyàn, s. Muitas pessoas. 

Àwọn ẹni burúkú, s.  Iníquos, pessoas más.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, v. Dançar. Queimar.

, prep. Para, em direção a. Indica movimento direcional.
, adv. Exatamente, indica uma situação exata e pontual.
, adv. Usado no fim de uma frase afirmativa a fim de indicar adição um pouco mais da conta. Mo fẹ́ jẹun sí - Eu quero comer mais.
, part. Usada entre duas palavras repetidas para dar o sentido de lá e cá. Ìlúsílú - de cidade em cidade.
, v. Forma negativa do verbo wà (existir, haver, estar). É precedido por kò. Kò sí ewu - Não há perigo.

, v. Descolorir, desbotar. Verbo com sentido de descer, descambar, e usado em certas composições. Ara rẹ̀  silẹ̀ - O corpo dele esfriou (depois da febre). Ó sì í délẹ̀ - Ele destruiu isto.
Sì, ṣì, adv. pré.v. Ainda, além disso. Má sìlọ - Não vá ainda.
Sii, adv. Por algum tempo.
Síi, adv. Mais do que, aumentar. Usado como complemento de verbo. Owó mi wú síi - Meu dinheiro aumentou mais do que antes. 
Sìì, adv. Vagarosamente, forçadamente. Ó nrìn sìì - Ele correu vagarosamente.
Kò sí, v. Forma negativa do verbo wà (estar, existir, haver). Kò sí owó kò sí orò - sem dinheiro não há obrigação.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.

Ti, àti, conj. E.
Ohùn, s. Voz, qualidade de som, timbre .
Ohun, s. Coisa, algo.
Àwo CD orin, s. CD de mùsica.
Àwo rẹ́kọ́ọ̀dù ọ̀run àpáàdì, s. Disco inferno.
Nínú, prep. Dentro, no interior de.
Inú, s. Estômago, ventre, interior, interno, no íntimo de.
Ọ̀run àpáàdì, hẹ́ẹ̀lì, iná àjóòkú, s. Inferno. Antes de queimarem o chefe Hatuey vivo, os  espanhóis perguntaram se ele queria aceitar o cristianismo e ir para o céu. O indígena perguntou aos homens se eles iriam para o céu e eles responderam que sim. Por isso, Hatuey declarou que preferia ir ao inferno, onde não encontraria pessoas tão cruéis. 
Tátárọ́sì, s. Tártaro. O mais profundo do abismo no Hades; significa encerrar no suplicio eterno. 
Gẹ̀hẹ́nà, gẹ̀hẹ́nà oníná, s. Geena ardente. Geena refere-se ao vale de Hinom, fora das muralhas de Jerusalém. Este vale era usado como depósito de lixo, onde se lançavam os cadáveres de pessoas que eram consideradas indignas, restos de animais, e toda outra espécie de imundície. Usava-se enxofre para manter o fogo aceso e queimar o lixo. Jesus usou este vale como símbolo da destruição eterna. 
ìọ́ọ̀lù, s. Seol, xeol ou sheol, região dos mortos, mundo dos mortos.
Hédíìsì, s. Hádes, mundo dos mortos.
Pọ́gátórì, s. Purgatório.
Líḿbò, s. Limbo.
Ọ̀run, s. Céu. 
Ààrẹ, s. Presidente.
Ogun àfi-kòkòrò-àrùn jà, s. Guerra bacteriológica.
Ìparun-deérú, s. Holocausto.
Àwọn pápá ìpanípakúpa, s. Campos de extermínio.
Àwọn àgọ́ ìfipá-báni-lòpọ̀, s. Campos de estupro.
Àwọn gbẹ̀mígbẹ̀mí, s. Assassinatos em série. Ogun ọ̀gbálẹ̀gbáràwé, s. Guerra nuclear.
Ogun Amágẹ́dọ́nì, s. Guerra do Armagedom.
Ogun àgbáyé kẹta, s. Terceira Guerra Mundial. Ìparun ẹ̀yà àwọn ará Palẹ́sítínù, s. Genocídio do povo palestino.


Gavião Kyikatejê Futebol Clube

 Ẹgbẹ́ agbábọ́ọ̀lù tí wọ́n ń pè ní Gavião Kyibatejê.

Tó o bá fẹ́ ìsọfúnni síwájú sí i - Se você precisar de mais informações:

https://www.youtube.com/watch?v=myy5eiob0qs


Ọ̀wọ́ ọ̀rọ̀ tó wà nínú èdè, àwọn ọ̀rọ̀ tó máa lò, àkójọ ọ̀rọ̀ tí ò ń lò lójoojúmọ́, àwọn àkànlò ọ̀rọ̀, àwọn àkànlò èdè, ọ̀rọ̀ tó máa ń sọ, àkànlò èdè lọ́nà tó gún régé (vocabulário).

Nwọ́n, pron. pess. Eles, elas. Expressa uma ação que não é creditada a nenhuma pessoa em particular.

Àwọn, wọ́n, pron. Eles, elas. É também usado como partícula para formar o plural do substantivo; neste caso, é posicionado antes do substantivo.

Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.

Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, ( conj. pré-v.). E, além disso, também. Liga sentenças, porém, não liga substantivos; nesse caso, usar " àti". É posicionado depois do sujeito e antes do verbo.
Ti, àti, conj. E.
Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Pẹ̀lú, conj. E. Liga substantivos, mas não liga verbos.
Pẹ̀lú, prep. Com, junto com.
Pẹ̀lú, adv. Também.
Pẹ̀lú, v. Estar em companhia de, acompanhar.

Òun, ó, pron. pess. Ele, ela.

Òun, on, Conj. E. Geralmente usada com nomes de pessoas. Òjó on Àjàdí - Ojô e Ajadi.
Oun, ohun, s. Coisa, algo.
Oùn, ohùn, s. Voz.
Tìrẹ, rẹ, ẹ, pron. poss. Teu, seu, sua, de você.

Tirẹ̀, tiẹ̀, rẹ̀, ẹ̀, pron. poss. Dele, dela.

Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ẹgbẹ́ agbábọ́ọ̀lù, s. Time de futebol.

Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
, prep. No, na, em.  Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
L, pref. No, na, em. Forma modificada da palavra ní (no, na, em) quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição (ní) se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé).
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.

, conj. Que, para que, a fim de que. Usado depois de verbos que informam, que fazem uma declaração indireta.
, v. Chamar, convidar. Pronunciar. Nígbà tí a pè é, Tẹ́túlọ́sì bẹ̀rẹ̀ sí fẹ̀sùn kàn án - Ao ser chamado, Tértulo começou a acusação.
Pè é, v. Chamá-lo.

, adj. Completo, perfeito, exato.
, v. Encontrar, reunir, juntar. Dizer que, opinar, expressar uma opinião. Precisar, ser exato. Ser, estar completo.
Péé, adv. Fixamente
.